Marcin Korzewski - Miękkie narkotyki (O tolerancji w społeczeństwie i prawie holenderskim).pdf - Socjologia prawa - CiziaMizia20

Marcin Korzewski

O tolerancji w społeczeństwie i prawie holenderskim , Nomos, Kraków, 2005, ss. 280-294

(Miękkie) Narkotyki

Tytoń – jak gwałtownie ambon napominali kaznodzieje i moraliści okresu nider-

landzkiego Złotego Wieku – stanowił śmiertelne zagrożenie zarówno dla władz umysłu,

jak i dla chrześcijańskich powinności, których grzesznicy oddający się tym bezbożnym i

próżnym uciechom, nie wypełniali. „Artyści – pisze Simon Schama – którzy

specjalizowali się w obrazach z życia wsi [...] w latach 20-tych i 30-tych XVII wieku z

zadziwiającą wręcz dokładnością uwieczniali sceny palenia fajek. Niektórzy z bohaterów

ich przedstawień wydawali się być dziwnie otępiali i oszołomieni, co – jak przypuszczano

– oznaczać mogło, iż ich tytoń «wzbogacony» był jakimś rodzajem narkotyków. Praktyki

browarników «uzbrajających» swe produkty w substancje wprowadzające w trans, czy też

wywołujące halucynacje [...] znane były już w średniowieczu i podejmowane, mimo

surowych zakazów zarówno ze strony Kościoła, jak i państwa. Sprzedawcy tytoniu,

szczególnie ci, zaopatrujący plebejską klientelę, podobne formuły stosowali [koniec

strony 280] również w swoich produktach, choć prawdopodobnie z nieproporcjonalnie

dużymi efektami narkotycznymi. Roessingh, historyk zajmujący się holenderskim

przemysłem tytoniowym, nie wyklucza możliwości, iż niektóre z tych produktów «na-

faszerowane» były substancją dobrze znaną Holendrom podróżującym do krajów Lewantu

i Indii pod łacińską nazwą Cannabis sativa ” 1 .

Jak więc widać, substancje narkotyczne obecne są w historii Niderlandów od już

bardzo dawna. Co więcej, powiedzieć można, iż w pewnym sensie znaczną część bo-

gactwa i potęgi Republika Zjednoczonych Prowincji zawdzięczała właśnie konopiom

indyjskim. W tamtym bowiem okresie po świecie żeglowały tysiące statków wybudo-

wanych przez Holendrów, a wyposażonych w takielunek z linami i żaglami właśnie z

konopi, których uprawa stanowiła wówczas podstawę holenderskiego rolnictwa.

Lecznicze skutki działania konopi dość szybko dostrzeżone zostały najpierw przez

samych hodowców, a później ich pozytywne właściwości docenione miały być także

przez niderlandzkie autorytety medyczne 2 . Kannabis miał wówczas również szereg innych

Schama, op.cit. , s. 212-213.

Ibidem , s. 196-197. Lecznicze właściwości konopi zostały opisane przez Remberta Dodoensa w jego Księdze ziół jeszcze w XVI wieku.

Zob. A Short History of Hemp in the Netherlands , http://www.disabilityuk.com/cannabis/hemp1.htm#1_3_, dostęp: 27/04/2003. W

późniejszym okresie – i tym razem już opiaty – odgrywały istotną rolę jako część tradycyjnej domowej medycyny np. w leczeniu bólu

zębów, ale co dość interesujące, np. syrop z maku stosowano by uspokoić „nadaktywne” dzieci. Miały one być również stosowane w

nowoczesnej naukowej medycynie głównie jako środki uśmierzające ból. Zob. M. de Kort, A Short History of Drugs in the Netherlands , w:

Between Prohibition and Legalization. The Dutch Experiment in Drug Policy , s. 4-5.

zastosowań. Niderlandzkie czarownice na przykład, używać go miały do produkcji swych

tajemnych mikstur 3 .

Wiek XIX – stawiając fundamenty dla współczesnej holenderskiej polityki wobec

narkotyków – przenosi płaszczyznę spotkania Holendrów z narkotykami w nieco inne

rejony i ujawnia nieco inne, niż tylko leczniczo-magiczne ich oblicze. Otóż, o ile w

samych Niderlandach – wraz z upływem stulecia – mamy do czynienia z nasilaniem się

moralizatorskich tendencji, potępiających tego rodzaju używki, o tyle poza granicami

kraju narkotyki nie tylko nie były traktowane przez Holendrów jako coś specjalnie

[koniec strony 281] zdrożnego, lecz stały się nawet jednym z podstawowych źródeł

zasilania państwowej kasy. Mam tutaj na myśli oczywiście holenderski monopol na

produkcję oraz handel (na światową skalę) opium i kokainą prowadzony dzięki

eksploatacji kolonii. Ogromne kontyngenty opium statkami transportowane były z Indii

Wschodnich do Holandii, gdzie przerabiano je na morfinę i heroinę przeznaczoną z kolei

na eksport do krajów Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Podobnie rzecz miała

się z liśćmi koki z Jawy przerabianymi w Amsterdamie na kokainę 4 . Szacunki wskazują,

iż między 1816 a 1915 rokiem zyski z opium stanowiły 10% całości dochodów, jakie

Holendrzy czerpali w związku z ekonomiczną eksploatacją kolonii 5 . Pod koniec XIX

wieku, kiedy zyski z handlu zaczynały powoli topnieć, rząd holenderski zdecydował się

przejąć bezpośrednią kontrolę nad sprzedażą i dystrybucją opium w holenderskich Indiach

Wschodnich 6 . Miało to doprowadzić do wyeliminowania praktyk związanych z prze-

mytem, uszczuplającym znacznie wpływy do państwowej kasy z tytułu handlu opium.

Oficjalnie zakładano również, iż – w związku z konkluzjami szeregu prowadzonych

wówczas badań, wskazujących na znaczną szkodliwość opium dla zdrowia – państwowa

kontrola dystrybucji opium przyczyni się do zredukowania liczby konsumentów. W

praktyce jednak – jak podkreśla Marcel de Kort – Holendrzy nie podjęli żadnych

specjalnych kroków, by ograniczyć konsumpcję opium w koloniach. W zasadzie do

momentu uzyskania przez Indonezję niepodległości, Holandia z handlu opium czerpała

ogromne zyski – zbyt znaczące, by można było wprowadzać jakiekolwiek zakazy i

ograniczenia 7 .

Zob. A Short History of Hemp in the Netherlands.

Zob. D.J. Korf, Dutch Treat. Formal Control and Illicit Drug Use in the Netherlands , Amsterdam 1995, s. 3. W latach 1920-1930 Holandia

była największym producentem kokainy na świecie.

Zob. de Kort, op.cit. , s. 7.

Jak widać, rząd holenderski nie miał zasadniczo oporów, by w koloniach pełnić rolę „zinstytucjonalizowanego dealera narkotykowego”,

gdy tymczasem, jak już wspomniałem, jeszcze w latach 70-tych miał poważne obiekcje, co do uprawiania „państwowego stręczycielstwa”.

Zob. de Kort, op.cit. , s. 8.

Nie należy się przeto dziwić, że Holandia zasadniczo niechętna była podpisywaniu

jakichkolwiek międzynarodowych umów w zakresie kontroli [koniec strony 282] i

przeciwdziałania handlowi narkotykami. Dopiero poważna presja dyplomatyczna, jaką na

rząd holenderski wywarły Stany Zjednoczone, uważane za główną „ofiarę” holenderskiej

dominacji w handlu opium (znaczna część holenderskiej heroiny i kokainy trafiała

bowiem za ocean), doprowadziła w konsekwencji do podpisania w Hadze w 1912 roku

międzynarodowej Konwencji Opiumowej. Regulowała ona produkcję i handel opiatami i

kokainą oraz zobowiązywała sygnatariuszy do ograniczenia produkcji i sprzedaży

narkotyków wyłącznie do zastosowań medycznych. Dokument ten stanowił z kolei

podstawę do uchwalenia – choć, jak podkreśla Dirk Korf, „bez specjalnego entuzjazmu” 8

– holenderskiej Ustawy Opiumowej (1919). Z podobnym – nikłym – zapałem przepisy

Ustawy, zakazujące przygotowywania, sprzedaży, importu, eksportu i posiadania nar-

kotyków dla celów handlowych, były egzekwowane. Przede wszystkim dlatego, że za-

kazane substancje w samej Holandii nie były konsumowane na dużą skalę 9 , a po drugie,

były one stosunkowo łatwo dostępne na podstawie przepisu lekarskiego. Implementacja

zapisów Ustawy Opiumowej sprowadzała się więc w istocie wyłącznie do kontroli

medycznej, nie zaś penalizacji. Jedyną grupą, która – jak podkreśla Marcel de Kort –

bardziej narażona była na reakcję ze strony wymiaru sprawiedliwości, byli chińscy

imigranci, spośród których aż 75% paliło opium i to bynajmniej nie w celach me-

dycznych. Nawet jednak, jeśli doszło do oskarżenia, orzekane wyroki były stosunkowo

łagodne 10 . Chińska społeczność w Holandii była bowiem stosunkowo niewielka i stano-

wiła względnie zamknięte środowisko, nie stwarzając tym samym żadnego realnego i

poważnego zagrożenia dla reszty społeczeństwa. Dlatego też z zasady „przymykano oczy”

na to, co działo się w chińskich dystryktach Amsterdamu czy Rotterdamu. Chińscy

imigranci – strategia znana skądinąd – jeśli tylko nie zakłócali porządku publicznego,

mogli cieszyć się, w zaciszu własnego domu czy dzielnicy, względną swobodą

konsumpcji opium 11 . [koniec strony 283]

Holenderska polityka wobec narkotyków na początku XX wieku niosła ze sobą jeszcze

jeden specyficzny rys, który stanowił podział funkcji w zakresie egzekucji zapisów

Ustawy Opiumowej. Ministerstwo Sprawiedliwości i policja odpowiedzialne były za

ściganie nielegalnego handlu i przemytu narkotyków. Nie miały one jednak prawa

Korf, op.cit. , s. 3.

Gdyby rzeczywiście Holendrzy mieli wówczas poważny problem z narkotykami, z całą pewnością – zważywszy na ówczesną atmosferę –

uregulowany zostałby przez zapisy Ustawy o Moralności.

Posiadanie do 2 gramów opium nie było w ogóle karalne. de Kort, op.cit. , s. 13-14.

Zob. Brants, op.cit. , s. 626.

ingerować w (weryfikowane przez Ministerstwo Zdrowia) kompetencje lekarzy w zakresie

oceny tego, czy ich pacjenci zażywali narkotyki jeszcze z powodów medycznych, czy już

„rekreacyjnych” 12 . W praktyce oznaczać to miało, iż w przypadku osób uzależnionych

stosowano medyczne środki zaradcze (przepisując im narkotyki) a nie sankcje karne.

Jeśli zaś chodzi o międzynarodowy aspekt holenderskiej polityki narkotykowej, zo-

bowiązani przepisami Holendrzy, uczestniczyli wprawdzie w walce z międzynarodowym

przemytem i z handlem na dużą skalę 13 , robili to jednak dość niechętnie. Najlepszym tego

dowodem niech będzie chociażby to, że w 1928 roku w Amsterdamie wciąż jeszcze

działała (i to w oparciu o oficjalną, państwową licencję) Chemische Fabriek Naarden –

przedsiębiorstwo odpowiedzialne za obrót połową światowej produkcji heroiny. W jawnej

sprzeczności z międzynarodowymi regulacjami stała również specyficznie rozumiana

holenderska strategia zwalczania nielegalnego handlu narkotykami w Indiach

Wschodnich, polegająca na zastąpieniu go „legalnym” monopolem państwa w zakresie

produkcji i dystrybucji opium.

W 1928 roku Holandia – po raz kolejny wyłącznie dzięki międzynarodowym naciskom

– zmuszona zostaje do nowelizacji Ustawy Opiumowej i umieszczenia na liście

zakazanych środków również pochodnych konopi indyjskich. Powody tej wręcz „meto-

dycznej” niechęci były podobne, jak w przypadku poprzednich regulacji. Nie był to

wówczas „holenderski problem”. „Rekreacyjna” konsumpcja marihuany stała się bowiem

elementem holenderskiej rzeczywistości dopiero po II wojnie światowej, w związku z

zacieśnieniem stosunków Holandii ze Stanami Zjednoczonymi. Podwójne konsekwencje

tego zbliżenia okazały się być dość paradoksalne. Z jednej strony bowiem, oznaczało ono

– w ramach (moralnego) uznania dla wartości [koniec strony 284] amerykańskiego

podejścia do „wojny z narkotykami” ( war on drugs ) 14 – kolejną nowelizację Ustawy

Opiumowej (1953) oznaczającą penalizację sprzedaży i posiadania pochodnych konopi

indyjskich. Z drugiej jednak strony, „moda” na marihuanę – wraz z kulturą kontestacji lat

60-tych – „przywędrowała” do Holandii właśnie ze Stanów Zjednoczonych 15 . Wówczas

również – wsparta nowymi, surowszymi regulacjami – policja holenderska, zaczyna

prowadzić intensywne akcje przeciwko indywidualnym posiadaczom i konsumentom

narkotyków, wysyłając ich do więzienia za posiadanie minimalnych nawet ilości środków

Zob. de Kort, op.cit. , s.15.

Zaraz po wprowadzeniu Ustawy Opiumowej doszło w Holandii do kilku spektakularnych akcji policji i zakończonych skonfiskowaniem

sporych ilości narkotyków.

Co, jak sugeruje Dirk Korf, mogło być w istocie formą „odwdzięczenia się” za amerykańską pomoc finansową po II wojnie światowej.

Korf, op.cit. , s. 4. Wydaje się jednak, iż ważniejszym powodem odpowiedzialnym za próbę „przeszczepienia” strategii war on drugs na

holenderski grunt jest „apogeum dyktatury drobnomieszczańskiej moralności” społeczeństwa filarowego, z jakim mamy do czynienia w

Holandii w latach 50-tych.

Zob. A Short History of Hemp in the Netherlands

narkotycznych. Ta represyjna strategia rozprawienia się z narkotykami – doskonale

wpisująca się w filarową „krucjatę przeciwko niemoralności” – ostatecznie jednak okazała

się całkowicie nieskuteczna. Nie tylko bowiem nie przyczyniła się do zmniejszenia liczby

konsumentów, ale nadto – w związku z tym, iż stała w jawnej sprzeczności z kreującym

nowy, postfilarowy „ład społeczny” tabu koercji – wzmacniała dodatkowo społeczną

opozycję wobec traktowania konsumentów narkotyków jak przestępców 16 . Mimo więc

surowego prawa i zmasowanych akcji policji przeciwko tym, którzy je łamali, narkotyki

stają się w społeczeństwie holenderskim sprawą coraz bardziej otwartą, jawną, a nade

wszystko popularną. W 1962 roku holenderski poeta Simon Vinkenoog, wyrażając ogólne

nastroje nowej epoki, pisał, iż „wciągu dziesięciu lat [marihuana – M.K.] będzie sprawą

tak powszechną, jak picie whisky czy piwa i tak normalną jak zwykły papieros” 17 . Już

jednak na początku lat 60-tych staje się ona swoistą „wizytówką” pokolenia holenderskiej

kontestacji i samo-regulacji . [koniec strony 285]

Skompromitowana polityka represji kończy się ostatecznie w 1968 roku. Wówczas to

powołana zostaje rządowa Komisja Baana ( Baan Commissie ), której zadaniem było

wypracowanie nowej, adekwatnej do zmieniającej się rzeczywistości społecznej, ale

przede wszystkim skutecznej strategii uregulowania problemu narkotykowego. Rezul-

tatem czteroletnich prac Komisji był fundamentalny dla unikalnego charakteru holen-

derskiej polityki wobec narkotyków podział na narkotyki twarde i miękkie. Jeśli chodzi o

te pierwsze, Komisja postulowała podwójne – prawno-medyczne – podejście. Tego

rodzaju środki – jako stwarzające zbyt duże ryzyko – miały być całkowicie zakazane.

Samo jednak uzależnienie od twardych narkotyków miało być traktowane nie w kate-

goriach przestępstwa, lecz jako problem medyczny. Całość działań wymiaru sprawie-

dliwości i organów ścigania koncentrować się zaś miała na represyjnym podejściu do

handlu narkotykami na dużą skalę. Tymczasem miękkie narkotyki – jako relatywnie

nieszkodliwe – zasadniczo nie wymagałyby interwencji prawa 18 .

Rekomendacje Komisji Baana zmierzały więc w kierunku dekryminalizacji posiadania

(a także handlu na niewielką skalę) marihuany i haszyszu. I zapewne w związku z

postulatami zawartymi w raporcie Komisji (a także w odpowiedzi na wciąż rosnący

popyt), w 1972 roku w Amsterdamie uruchomiony zostaje Yellow Mellow – pierwszy

holenderski coffeeshop , czyli – jak podaje oficjalna definicja – „miejsce, w którym za-

Znaczącą rolę w wyrażaniu tej opozycji odegrał wspomniany już ruch Provo , z jego „programem” łamania tradycyjnych zasad i walki o

wolność indywidualną, która przejawiała się m.in. prowokacjami w stylu publicznego i ostentacyjnego palenia marihuany. Zob. Leuw,

op.cit. , s. 25.

Zob. A Short History of Hemp in the Netherlands.

Zob. de Kort, op.cit. , s. 19.

Marcin Korzewski - Miękkie narkotyki (O tolerancji w społeczeństwie i prawie holenderskim).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: