zpl.pdf

Bolesław Gaczkowski

Z POLOWEGO LOTNISKA

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1982

Okładkę projektował: Sławomir Gałązka

Redaktor: Elżbieta Skrzyńska

Redaktor techniczny: Anna Lasocka

Obcy na niebie

Piętnastego kwietnia 1941 roku, na dwa miesiące przed napaścią hitlerowskich Niemiec na ZSRR,

pojawił się nad Kijowem dwusilnikowy, pozbawiony znaków rozpoznawczych samolot. Leciał bardzo

wysoko, niemal na granicy stratosfery. Warkot jego silników był prawie niesłyszalny, jedynie biała smuga

kondensacyjna znaczyła trasę lotu. Maszyna przecięła Dniepr nad północnymi dzielnicami stolicy Ukrainy i

zaczęła wykonywać regularny zakręt o dużym promieniu. Na bezchmurnym, wiosennym niebie zajaśniał

piękny łuk, który dopiero po kilku minutach zaczął deformować się, strzępiony stopniowo przez

zawirowania powietrza.

Rozmieszczone wzdłuż zachodniej granicy Związku Radzieckiego posterunki obserwacyjno-

meldunkowe zauważyły intruza, zanim doleciał do Bugu. Po kilkunastu minutach, gdy już nie było

wątpliwości co do jego zamiarów, rozdzwoniły się telefony i obserwatorzy zaczęli przekazywać go sobie z

rąk do rąk, podając wysokość, kierunek i prędkość lotu.

Wkrótce wiadomość o obcej maszynie dotarła na stanowisko dowodzenia sił powietrznych kijowskiego

okręgu wojskowego, a stamtąd — do gabinetu generała Jewgienija Sawicza Ptuchina, który od kilku

zaledwie dni był tu dowódcą lotnictwa. Generał również nie miał wątpliwości co do przynależności

państwowej bombowca i celu jego lotu. Był przekonany, że zamierza on dokonać fotograficznego

rozpoznania rejonów umocnionych i lotnisk, a także węzłów i szlaków komunikacyjnych, łączących Kijów z

przygranicznymi garnizonami.

Ptuchin dobrze pamiętał liczne przypadki penetrowania przez Niemców radzieckiego terytorium w

rejonie Leningradu, gdzie do niedawna był dowódcą lotnictwa w tym okręgu. W odpowiedzi na protesty

przesyłane drogą dyplomatyczną niemieckie dowództwo za każdym razem tłumaczyło naruszanie

radzieckiej granicy błędem nawigacyjnym mało doświadczonych załóg. Czy było tak rzeczywiście?

Generał przypomniał sobie doniesienia prasy z lata 1939 i wiosny 1940 roku. Tak się jakoś dziwnie

składało, że zarówno przed napaścią na Polskę, jak potem na Danię, Norwegię i Jugosławię, trudne do

rozpoznania z powodu dużej wysokości lotu dwusilnikowe maszyny systematycznie naruszały przestrzeń

powietrzną tych państw. Również piloci niemieckich linii lotniczych zaczęli coraz częściej zbaczać ze

szlaków komunikacyjnych, a wśród pasażerów nietrudno było dostrzec osobników wyposażonych w aparaty

fotograficzne. Zresztą o nasilających się przypadkach prowadzenia przez Niemców rozpoznania

powietrznego, jak i o ich penetracji agenturalnej, mówiło się również podczas każdej odprawy w

dowództwie radzieckiego lotnictwa.

Ptuchin sięgnął po słuchawkę aparatu bezpośredniej łączności z lotniczymi jednostkami okręgu i nie

czekając na formułę meldunku, rozkazał dowódcy pułku myśliwskiego w Równem:

— Podnieście natychmiast klucz dyżurny. Jak najszybciej chcę mieć tych Niemców w moim gabinecie!

W żadnym przypadku nie strzelać, za wszelką cenę nie dopuścić do zniszczenia aparatury fotograficznej w

ich samolocie. Jeśli nie będę miał dowodów ich szpiegowskiej roboty, trudno mi będzie obronić nie tylko

moją, ale i waszą skórę...

Tymczasem niemiecki bombowiec, w miarę oddalania się od Kijowa, zaczął stopniowo zmniejszać

wysokość. W drodze powrotnej chciał przeskoczyć radziecką granicę nad południowymi krańcami

wołyńskiego Polesia, gdzie ze względu na podmokły i lesisty teren sieć posterunków obserwacyjno-

meldunkowych była rzadsza.

Trójka myśliwców pilotujących maszyny typu I-16 dostrzegła Niemca na wysokości trzech tysięcy

metrów. Na jego statecznikach pionowych coraz wyraźniej było widać świeżą warstwę szarozielonej farby,

którą zamalowano swastyki. Dowódca klucza przechyłem ze skrzydła na skrzydło dał sygnał: „uwaga!” i

przeleciał tuż nad kabiną bombowca, niemal dotykając jego masztu antenowego. Dwaj prowadzeni

przemknęli za nim z lekkim przewyższeniem i rozlatując się różyczką zaczęli budować manewr do

powtórnego zajścia.

Ta niesłychana brawura zaskoczyła niemieckiego pilota.

A jeśli dojdzie do zderzenia? — myślał gorączkowo. — Wówczas zginie cała załoga i ja wraz z nimi.

Nagle przypomniał sobie, że gdzieś czytał o takich przypadkach podczas wojny radziecko-fińskiej. Nie

czekając więc na powtórny atak radzieckich myśliwców, wypuścił podwozie, dając znać, że gotów jest

wylądować.

Myśliwcy rozdzielili się. Ich dowódca wskazał intruzowi kierunek na najbliższe lotnisko, dwaj pozostali

ustawili się z tyłu i wyżej, gotowi przeciwdziałać próbom ucieczki.

Bombowiec zaczął wykazywać dziwną chęć do natychmiastowego lądowania. Obniżył lot do kilku

metrów, zmniejszył prędkość, po czym niespodziewanie wciągnął podwozie. Siła nośna płatów zmalała i

samolot ciężko klapnął na rozmiękły grunt. Nietrudno było się domyślić, że doświadczony pilot niemiecki

celowo wybrał tak trudny teren, aby myśliwce nie mogły usiąść obok niego. Trójka I-16 utworzyła ciasny

krąg nad miejscem przyziemienia obcej maszyny, z której zaczęli kolejno wychodzić członkowie załogi. Po

kilku chwilach nad szarym kadłubem wykwitł kłąb ciemnego dymu. To nawigator spowodował detonację

aparatury fotograficznej.

Główny wybuch tylko na chwilę zatrzymał grupę kołchoźników, którzy już otaczali Niemców. Przybyli

wkrótce pracownicy NKWD zabrali lotników do Równego, a stamtąd — do Kijowa.

Załoga bombowca, przekonana o całkowitym zniszczeniu urządzeń fotograficznych, z uporem

twierdziła podczas wstępnego przesłuchania, że wykonywała lot ćwiczebny i nie wie, dlaczego radzieckie

myśliwce otworzyły ogień bez uprzedzenia. Zanim meldunek o wypełnieniu zadania przez pilotów

dyżurnego klucza z Równego dotarł do generała Ptuchina, w Moskwie już wiedziano o przymusowym

lądowaniu Niemców, którzy rzekomo zabłądzili nad rozległymi obszarami Ukrainy.

Nadesłany z Naczelnego Dowództwa rozkaz brzmiał: za naruszenie dyrektywy o postępowaniu wobec

obcych samolotów i ich załóg natychmiast aresztować pilotów dyżurnego klucza z Równego i czekać na

wyniki dochodzenia.

Tego rozkazu dowódca lotnictwa kijowskiego okręgu wojskowego jednak nie wykonał. Wraz z

głównym inżynierem i szefem wydziału rozpoznawczego lotnictwa okręgu udał się na miejsce

przymusowego lądowania niemieckiego bombowca, ochranianego przez miejscową milicję.

— Toż to stary znajomy z Hiszpanii! — zawołał generał na widok Dorniera Do-17 Z , po czym wraz ze

swoimi pomocnikami obejrzał go dokładnie i nie znalazłszy żadnych śladów od pocisków broni pokładowej,

polecił postawić przy nim własne posterunki, a samoloty, które zmusiły go do lądowania, zaplombować i

zamknąć w hangarze.

W drodze powrotnej w ślad za limuzyną generała Ptuchina podążał samochód terenowy, wiozący dwa

aparaty fotograficzne, w które wyposażony był rozpoznawczy Dornier . Jednego z tych aparatów

niemieckiemu nawigatorowi nie udało się zniszczyć.

Tego samego dnia generał Ptuchin zameldował się u szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej,

generała armii Gieorgija Żukowa. Po krótkim oczekiwaniu obaj zostali wezwani na Kreml. Stalin z

niedowierzaniem spoglądał na wywołaną błonę filmową z ocalałego aparatu, na wykonane z niej odbitki i

porównywał zarejestrowane na nich obiekty ze ściśle tajną mapą okręgów przygranicznych, przyniesioną

przez Żukowa. Na kilku powiększeniach dokładnie było widać czynne i rozbudowywane lotniska, węzły

kolejowe, a nawet świeże wykopy pod bunkry. Wszelkie komentarze były tu zbyteczne.

— Co w takim razie proponujecie, towarzyszu Ptuchin?

Dowódca lotnictwa kijowskiego okręgu wojskowego, nachylony nad stołem z mapami, wyprostował

się.

— Ja wiem, towarzyszu Stalin, że nadal obowiązuje nas zakaz otwierania ognia do naruszycieli i

unikanie wszelkich przygranicznych incydentów, ale wiadomo mi również, że Niemcy niemal codziennie

strzelają do naszych pograniczników, przerzucają na nasze zaplecze szpiegów, przelatują nasze granice. A

gdy łapiemy ich na tym, przepraszają nas, a potem znów robią to samo...

— Ale co konkretnie proponujecie?-— przerwał Stalin.

— Intruzów zestrzeliwać, a potem przesyłać do ich dowódców wyrazy współczucia wraz z

przeprosinami za zaistniałą pomyłkę. Tylko w ten sposób możemy ukrócić naruszanie naszej przestrzeni

powietrznej.

Niestety, przewidywania generała Ptuchina nie potwierdziły się. Liczba przelotów niemieckich maszyn

nad radzieckim terytorium nie tylko nie zmniejszyła się, ale wzrosła. Tylko w maju 1941 roku odnotowano

91 takich przypadków i zatrzymano 113 dywersantów i szpiegów, wyposażonych w radiostacje i materiały

wybuchowe. Łącznie w pierwszej połowie 1941 roku samoloty Luftwaffe naruszyły obszar powietrzny

ZSRR aż 324 razy.

Władze radzieckie nie ustawały w wysiłkach, aby zapobiec wybuchowi wojny. Stalin wierzył do

ostatniej chwili, że Niemcy, z którymi Związek Radziecki zawarł w dniu 23 sierpnia 1939 roku pakt o

nieagresji, nie naruszą zawartych w nim zobowiązań, jeśli nie będą mieć ku temu pretekstu. Z tego właśnie

powodu wszystkim żołnierzom strzegącym zachodnich rubieży Związku Radzieckiego wydano

kategoryczny zakaz używania broni wobec naruszycieli lądowych, morskich i powietrznych granic.

Tymczasem niemieckie jednostki pancerne i zmechanizowane już w dniu 10 czerwca zajęły pozycje

wyjściowe do uderzenia na ZSRR. Wiadomości o blisko rok trwającej koncentracji tych wojsk docierały do

władz radzieckich nie tylko kanałami dyplomatycznymi i wywiadowczymi, ale również od uciekinierów zza

Bugu, wśród których było wielu polskich komunistów. Mimo wszystko jednak rząd ZSRR nie tracił nadziei

na uratowanie pokoju. 14 czerwca 1941 roku w całej prasie radzieckiej zostało opublikowane oświadczenie

Telegraficznej Agencji Związku Radzieckiego (TASS), którego tekst dzień wcześniej wręczono

niemieckiemu ambasadorowi w Moskwie. W oświadczeniu tym stwierdzano, iż „zdaniem radzieckich kół

rządowych pogłoski o zamierzonym zerwaniu paktu przez Niemcy i planowaniu napaści na ZSRR

pozbawione są wszelkich podstaw”.

Na granicy niemiecko-radzieckiej w dalszym ciągu dochodziło do incydentów prowokowanych przez

hitlerowców, w tym również przez żołnierzy Luftwaffe. 16 czerwca pięć myśliwców I-16 przechwyciło trzy

niemieckie samoloty łącznikowe, zmuszając je do lądowania w okolicy Lwowa. Pierwszy z nich przyziemił

się za wsią Kuliczków, akurat w miejscu gdzie znajdowało się kilka obiektów lwowskiego rejonu

umocnionego. Pilot tego samolotu został schwytany przez grupę czerwonoarmistów. Ich dowódca, lejtnant

Pastuchow, polecił Niemcowi wyłączyć silnik i dać pozostałym samolotom umowny sygnał rakietami, aby

również wylądowały.

Generał Ptuchin pojechał do Kuliczkowa i trafił akurat na moment, gdy dowódca pododdziału NKWD

pisał protokół z przesłuchania Pastuchowa i jego żołnierzy. I chociaż enkawudzista wiedział, kim jest generał

w lotniczym mundurze, niechętnie oddał mu niemieckie mapy i z trudem zgodził się na obejrzenie

samolotów.

Ptuchin dowiedział się przez tłumacza, że wszyscy trzej zatrzymani piloci służyli w eskadrze

łącznikowej, która zaledwie kilka dni temu została przebazowana z Grecji. Niemcy odnosili się wyniośle i

hardo do oficerów radzieckich i kategorycznie zaprzeczali, jakoby naruszyli państwowe granice ZSRR.

Do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej pozostało sześć dni.

W niedzielę, o świcie...

Alarm!

Lejtnant Piotr Dziuba, pilot 2 pułku lotnictwa myśliwskiego stacjonującego w Wasilkowie koło Kijowa,

zerwał się z łóżka i podszedł do okna. Na pustej jeszcze ulicy stał ciężarowy Zis-5 , z którego wyskakiwali na

jezdnię gońcy, i natychmiast rozpierzchali się po blokach. Tupot ich podkutych butów mieszał się z

trzaskiem zamykanych drzwi i płaczem przebudzonych dzieci.

Dziuba śpiesznie się ubrał i chwyciwszy walizkę z wyposażeniem alarmowym, wybiegł na korytarz. Na

schodach spotkał lejtnanta Dmitrija Zajcewa — kolegę z pułku i sąsiada z piętra. Wybiegli na ulicę. Zza rogu

wytoczył się autobus, który zatrzymywał się co kilkadziesiąt metrów, by wchłaniać w swe wnętrze kolejnych

nadbiegających lotników.

Zasapani oficerowie, ułożywszy na półkach walizki, z niepokojem wymieniali spojrzenia.

Czyżby to wojna?!

W bramie lotniska dostrzegli wzmocnione posterunki, w prześwicie pomiędzy hangarami mignął

startujący klucz dyżurny myśliwców I-16 . Na stoiskach mechanicy zwijali zdjęte z samolotów pokrowce,

obracali rękami śmigła przed zapuszczeniem silników, przecierali flanelą wiatrochrony.

Po drugiej stronie, tam gdzie bazował 43 pułk myśliwski, rozległ się warkot kilkunastu silników,

wzleciała zielona rakieta i na start zaczęły kołować pierwsze maszyny.

Dowódca 2 plm zarządził odprawę personelu latającego, ale zanim piloci zebrali się w hangarze, nad

lotniskiem zjawiła się grupa szybkich dolnopłatów z czarnymi krzyżami na kadłubach, które z lotu

koszącego ostrzelały stoiska samolotów, hangary i park samochodów specjalnych. Kilka radzieckich

myśliwców stanęło w płomieniach, gdzieś rozległa się detonacja dystrybutora paliwa, a wkrótce potem

spóźniony sygnał syreny alarmowej przemieszał się z pierwszymi seriami przeciwlotniczych karabinów

maszynowych.

Nikt już nie miał wątpliwości: rozpoczęła się wojna.

Dzień wcześniej, 21 czerwca 1941 roku, naczelne dowództwo wojsk niemieckich przekazało do

wszystkich jednostek zgrupowanych wzdłuż granicy ze Związkiem Radzieckim hasło „Dortmund”. Był to

zaszyfrowany sygnał do rozpoczęcia działań wojennych przewidzianych w planie „Barbarossa”.

W kilka godzin później, w niedzielę 22 czerwca o godzinie 3.15, 166 dywizji pierwszego rzutu

strategicznego spośród 190 przeznaczonych do wojny błyskawicznej z Krajem Rad wtargnęło na terytorium

radzieckie. Wojska te, liczące 5,5 miliona ludzi, były wspierane z powietrza ogromną siłą uderzeniową 4980

samolotów.

Między godziną 3.40 a 4.00 lotnictwo hitlerowskich Niemiec i ich sojuszników zaatakowało 66 lotnisk

w radzieckich przygranicznych okręgach wojskowych, a między innymi w Białymstoku, Baranowiczach,

Grodnie, Wołkowysku, Prużanach, Lidzie, Rogaczowie i w Suwałkach, niszcząc ponad 800 bazujących tam

samolotów. W wyniku zaciętych walk powietrznych strona radziecka straciła dalszych 400 maszyn,

zestrzeliwując jednakże 200 samolotów wroga.

Największe straty poniosło lotnictwo Zachodniego Specjalnego Okręgu Wojskowego. Do południa

pierwszego dnia wojny Luftwaffe unieszkodliwiła tam 528 samolotów na lotniskach i 210 w powietrzu.

Sama tylko 9 mieszana dywizja lotnicza straciła 347 samolotów z 409 posiadanych przed wybuchem wojny.

Podobnie było w innych dywizjach i brygadach. Dowódca lotnictwa okręgu, generał Iwan Iwanowicz

Kopiec, biorąc na siebie odpowiedzialność za zaskoczenie podległych mu jednostek lotniczych i poniesione

przez nie straty, popełnił samobójstwo.

Nie wszędzie jednak sytuacja była tak groźna. Na przykład w odeskim okręgu wojskowym Niemcy

zdołali zniszczyć raptem 23 samoloty. W nadbałtyckim okręgu wojskowym straty w sprzęcie lotniczym

wyniosły 8 procent, a w kijowskim — 14. I chociaż Niemcy uzyskali na początku wojny ze Związkiem

Radzieckim zdecydowaną przewagę w powietrzu, nie udało się im wyeliminować radzieckich pułków,

brygad i dywizji lotniczych z walki.

Bombowce z czarnymi krzyżami dokonywały zmasowanych uderzeń na Mińsk, Kijów, Żytomierz,

Sewastopol, Kowno, i wiele innych miast Białorusi, Ukrainy i republik nadbałtyckich. Celem ich bomb były

nie tylko węzły kolejowe, lotniska i koszary, ale również szpitale, gmachy władz partyjnych i

administracyjnych, obiekty użyteczności publicznej oraz budynki mieszkalne.

Lotnictwo niemieckie działało w składzie czterech flot powietrznych i grupowało 26 procent wszystkich

niemieckich myśliwców, 52,2 procent bombowców i 21,8 samolotów rozpoznawczych. O tym, jak wielkie to

były liczby, świadczy fakt, że w czerwcu 1941 roku Luftwaffe dysponowała 10 tysiącami maszyn bojowych,

natomiast sojusznicy Niemiec: Włochy, Finlandia, Rumunia i Węgry — mieli łącznie 3691 samolotów

różnych typów.

Dla hitlerowskiej armii pracowały wówczas fabryki Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Holandii i

innych państw okupowanych. Tylko w 1940 roku przemysł zbrojeniowy Niemiec i państw przez nie

podbitych wyprodukował 9500 samolotów, przeważnie najnowszych typów.

Sposobiąc się do napaści na Związek Radziecki, Niemcy zbudowali na swym terytorium ponad 250

doskonale wyposażonych lotnisk i 100 lądowisk. Na terenie okupowanej Polski doprowadzili oni do stanu

używalności 100 lotnisk i 50 lądowisk. Znaczną liczbę pól wzlotów miały również Rumunia, Finlandia i

Węgry.

Od początku II wojny światowej Niemcy dysponowali wieloma typami nowoczesnych samolotów,

których przydatność została praktycznie sprawdzona podczas wojny domowej w Hiszpanii. Niemieckie

bombowce wyprodukowane w zakładach Junkersa, Dorniera i Heinkla dorównywały prędkością większości

maszyn myśliwskich używanych przez napadnięte państwa na początku wojny, a niemieckie myśliwce były

od nich szybsze o 80 do 100 kilometrów na godzinę.

Przed napaścią na Związek Radziecki Niemcy hitlerowskie stanowiły największą potęgę militarną w

kapitalistycznym świecie. Niemieckie lotnictwo, mimo strat poniesionych w czasie bitwy o Anglię, nie tylko

odtworzyło swą poprzednią sprawność, ale zostało jeszcze bardziej rozbudowane i unowocześnione.

Dysponowało ono rozwiniętą siecią łączności. Wszystkie samoloty bojowe posiadały radiostacje nadawczo-

odbiorcze, co wydatnie zwiększyło efektywność ich działania. Poza tym Niemcy napadali na wszystkie

państwa z reguły bez wypowiedzenia wojny, co dawało im przewagę wynikającą z zaskoczenia.

Mimo strat poniesionych w ludziach i sprzęcie lotnictwo radzieckie już od pierwszych godzin wojny

dokonywało uderzeń na zgrupowania wojsk niemieckich oraz na ich kolumny pancerne i zmechanizowane,

wdzierające się klinami w radzieckie terytorium. Lotnictwo Frontu Zachodniego, chociaż poniosło

największe straty w pierwszym dniu wojny, w ciągu zaledwie dwóch dni wykonało 2963 loty bojowe,

zrzucając na nieprzyjaciela 107 ton bomb.

W dniu 25 czerwca lotnictwo Frontu Północnego pospołu z lotnictwem Floty Bałtyckiej dokonało

zmasowanych nalotów na 19 lotnisk w Finlandii i północnej Norwegii, gdzie zgrupowane były eskadry 5

floty powietrznej Luftwaffe i lotnictwo fińskie. W wyprawie tej wzięło udział 236 bombowców osłanianych

przez 224 myśliwce.

Ósmego lipca samoloty lotnictwa dalekiego zasięgu we współdziałaniu z lotnictwem frontowym

zaatakowały 42 lotniska, z których niemieckie samoloty szykowały się do startu na radzieckie miasta.

Ogółem w ciągu pierwszych osiemnastu dni wojny bombowce radzieckie dokonały ponad tysiąc lotów na

lotniska nieprzyjacielskie, gdzie zniszczyły 348 maszyn na ziemi i 752 zestrzeliły w powietrzu. W tym

samym czasie całe lotnictwo radzieckie wykonało 47 tysięcy lotów bojowych, zadając przeciwnikowi

znaczne straty.

Szczególną zaciętość w walce przejawiali piloci myśliwscy. Już 22 czerwca o świcie zwarli się oni w

powietrznych pojedynkach z samolotami wroga. Nie do rzadkości należały przypadki, gdy klucz radzieckich

samolotów podejmował walkę z eskadrą, a nawet pułkiem, gdy atakował kolumny bombowców, lecące w

osłonie kilkunastu myśliwców. Radzieccy piloci walczyli do ostatniego naboju. Aby nie dopuścić wroga nad

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: