Polityka wewnętrzna Mikołaja I
Rządy Mikołaja I zaczęły się od dnia, w którym rozgromiono powstanie dekabrystów. Władca wszedł w rolę twórcy najbardziej reakcyjnego i znienawidzonego systemu, jaki kiedykolwiek ciążył nad Rosją. Właśnie na ten okres przypadały początki przewrotu przemysłowego w Rosji – przekształcania się manufaktur w fabryki, choć sam Mikołaj I wcale nie był orędownikiem rozwoju przemysłu maszynowego. Nastąpił poważny rozwój różnych nurtów społecznych, literatury czy sztuki, chociaż bodajże nigdy nie było warunków mniej korzystnych.
Reakcyjny system rządów trochę zaciemnił w historiografii osobowość Mikołaja I, którego powszechnie uznaje się za władcę nie przygotowanego i absolutnie nie nadającego się do sprawowania rządów. Nie przygotowano go do rządów, bo jako trzeci syn Pawła I nie miał właściwie szans na objęcie w przyszłości panowania.
Ograniczoność światopoglądu Mikołaja I uzewnętrzniła się przede wszystkim w trybie przeprowadzania różnych zmian wewnętrznych. Car uznał, że należy jak najskrupulatniej uregulować wszystkie przejawy życia w Rosji.
Na początku postanowił przystąpić do gruntownej reorganizacji systemu policyjnego, ażeby w porę zapobiegać różnym niepożądanym i niebezpiecznym dla samowładztwa ruchom. W połowie roku 1826 utworzono Korpus Żandarmów na czele z gen. Aleksandrem Benckendorffem. Kraj podzielono na siedem okręgów żandarmerii, każdym z nich zarządzał naczelnik w stopniu generała. Centralnym ośrodkiem nowego systemu miał być utworzony w tym samym czasie tzw. Oddział Kancelarii Osobistej Jego Carskiej Mości, instytucja centralizująca niejako nadzór nad wszystkimi obywatelami, praktycznie najwyższy organ tajnej policji. Miał on inwigilować osoby podejrzane politycznie.
Utworzenie III Oddziału łączyło się ze znacznym rozszerzeniem działalności kancelarii cesarskiej. Stała się ona od 1826 roku jedną z najbardziej rozbudowanych instytucji państwowych, pod względem rozpiętości resortów niemal dorównującą Radzie Państwa i Senatowi. Kancelaria dzieliła się na cztery oddziały:
· Oddział I – kancelaria osobista cara
· Oddział II – kodyfikacja prawa
· Oddział IV – charakter charytatywny
· Oddział V – zarządzanie dobrami skarbowymi (powstał w 1836 roku)
W grudniu 1826 roku powal specjalny Tajny Komitet na czele z Wiktorem Koczubejowem Działalność Komitetu przyniosła zmiany w zakresie struktur Rady Państwa i Senatu, uregulowania spraw związanych z przynależnością do stanu szlacheckiego oraz zarządzania chłopami państwowymi.
Carat chciał zapobiegać wszystkiemu, czemu tylko można było zapobiec i tutaj tkwi geneza wszystkich pociągnięć reżimu Mikołajewskiego w dziedzinie cenzury i oświaty. Dekret o cenzurze z roku 1826 został da lata później złagodzony, lecz mimo to publikacje drukowane mogły ukazywać się tylko z najwyższym trudem. Najwyższym organem cenzury był tzw. Główny Urząd Cenzury działający na mocy dekretu z roku 1828. W jego kompetencje stale mieszała się administracja i powstawały nowe resorty cenzury. Niejasność kompetencyjna i nadmierna ilość przepisów wywierać musiały określony wpływ na cenzorów. Jeszcze w 1848 utworzono Tajny Komitet (specjalny tajny komitet najwyższego nadzoru nad poprawianiem drukowanych w Rosji utworów).
Fatalnie układała się sytuacja w szkolnictwie. Obawiano się, ż pod wpływem oświaty ludzie lepiej zrozumieją rzeczywistość i na niepokojącą skalę zaczną się oddawać „niskim namiętnością”. W sierpniu 1827 roku ukazał się reskrypt carski żeby do uniwersytetów dopuszczano do słuchania wykładów tylko osoby swobodnego stanu; dla ludności poddanej pozostały szkoły parafialne. W roku 1835 zlikwidowano autonomię uniwersytetów, w latach następnych wyłączono z programów europejskie prawo państwowe i filozofię.
Wprowadzony został podział szlachty na grupy o określonych kompetencjach i przywilejach, uregulowano w szczegółach stosunki między szlachtą ziemiańską a poddanymi chłopami itp. Mikołaj I był przeciwnikiem emancypacji warstw niższych, wydał zakaz przyjmowania do szkół średnich i wyższych młodzieży nieszlacheckiej. Był też przeciwnikiem zniesienia ustroju pańszczyźnianego w Rosji, co stawało się już powszechne w zachodniej Europie. Wprowadził jednak pewne reformy, ograniczające wszechwładzę obszarników nad służbą dworską i poddanymi chłopami, umożliwiając im uwolnienie się od poddaństwa przez wykup lub w drodze umowy.
Sukcesem zakończyła się kodyfikacja praw w całym państwie i reforma finansowa. Natomiast bardzo rygorystyczna cenzura ograniczała możliwości rozwoju piśmiennictwa i nauki, negatywnie oddziaływała też na rozwój oświaty i szkolnictwa. Przy czym głównym celem cenzury było uniemożliwienie publikacji wszelkich myśli republikańskich oraz krytyki władzy, lub Cerkwi prawosławnej. Mimo to dochodziło w Rosji do licznych buntów i rozruchów, zwłaszcza ludności chłopskiej, związanych z klęskami przyrody, epidemiami, przesiedleniami itp.
W pierwszej połowie XIX wieku miał miejsce dość znaczny wzrost gospodarczy Rosji. Spowodowany był powiększeniem i specjalizacją rynku krajowego, rozszerzeniem handlu zagranicznego i wykorzystaniem osiągnięć technicznych zaczynającej się epoki europejskiej rewolucji przemysłowej. Powstały pierwsze większe zakłady przemysłu włókienniczego w Białymstoku i Łodzi, maszynowego w Petersburgu, Moskwie, na Uralu i Ukrainie, górnictwa węglowego i hutnictwa w Zagłębiu Donieckim na Ukrainie, naftowego na Kaukazie, eksploatacji złóż miedzi, srebra i złota na Uralu. W całym państwie powstawały manufaktury i zakłady przemysłowe, przerabiające lokalne surowce: cukrownie, browary, gorzelnie, cegielnie, tartaki, huty szkła. Również w rolnictwie uzyskano znaczne postępy, w dużym stopniu dzięki regionalnej specjalizacji w produkcji buraków cukrowych, lnu, ziemniaków, chmielu, tytoniu, winorośli.
madzia.1majka2