POLACY I SPRAWA POLSKA W I WOJNIE ŚWIATOWEJ
Po wybuchu wojny w Galicji Józef Piłsudski zaproponował utworzenie polskiej siły zbrojnej – walka przeciwko Rosji u boku państw centralnych.
Nieudanie zakończyła się próba wywołania powstania w Królestwie ( wymarsz I Kompanii Kadrowej Strzelców).
W Krakowie 14 sierpnia powstał Naczelny Komitet Narodowy z prezydentem miasta Juliuszem Leo na czele. Powstały Legiony Polskie walczące u boku armii austriackiej. Do 1915 r. objęły one ok. 20 tys. Polaków zgrupowanych w trzy Brygady ( I Brygada – dow. Józef Piłsudski, II – płk Józef Haller, III – płk Stanisław Szeptycki). Legiony polskie wzięły udział w walkach na froncie wschodnim – w Galicji Wschodniej i na Węgrzech ( II Brygada), na Lubelszczyźnie i Wołyniu ( III Brygada). Żołnierze polscy walczyli ofiarnie, mimo to po zajęciu Królestwa Polskiego państwa centralne nie zrobiły nic w sprawie polskiej – z polecenia Piłsudskiego w 1915 r. został wstrzymany zaciąg do Legionów, kryzys między dowództwem a władzami narastał.
Ogłoszona na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim odezwa rosyjskiego naczelnego wodza z 14 sierpnia 1914 r., ( przesunięcie granic rosyjskich na zachód, włączenie ziem polskich zaboru pruskiego i austriackiego, utworzenie autonomicznego Królestwa Polskiego) wobec ogólnikowych sformułowań nie wywołała szerszego oddźwięku w społeczeństwie polskim. W Warszawie 25 listopada powstał Komitet Narodowy Polski z Zygmuntem Wielopolskim i Romanem Dmowskim. Polacy, poddani carscy, trafili do armii rosyjskiej, walcząc na froncie przeciwko polakom. Powstał jedynie mało liczny Legion Puławski – w październiku 1915 r., rozwiązany.
Drugi rok wojny nie przyniósł poprawy sytuacji Polaków. Władze państw centralnych po wkroczeniu na ziemie Królestwa utworzyły dwa oddzielne gubernatorstwa pozostające pod rozkazami gubernatorów niemieckiego i austriackiego; dewastacja gospodarki Królestwa. Wycofanie się Rosjan z Królestwa pociągało ze sobą ewakuacje setek tysięcy ludzi, demontaż maszyn, sprzętu, wcielenie do wojska rosyjskiego wielu tysięcy mężczyzn.
Długotrwała wojna wyczerpywała rezerwy państw centralnych. Władze niemieckie i austriackie postanowiły zachęcić Polaków z Królestwa do wstępowania do wojsk państw centralnych – zachętą miał być akt cesarzy – niemieckiego i austriackiego – wydany w ich imieniu przez generałów – gubernatorów 5 listopada 1916 r., akt utworzenia na ziemiach zaboru rosyjskiego samodzielnego państwa polskiego jako monarchii dziedzicznej z własna konstytucją, o bliżej nie określonych granicach, pod opieką państw centralnych. Dokument miał znaczenie przede wszystkim propagandowe; Akt 5 Listopada umiędzynarodawiał sprawę polską – w Warszawie powstał w styczniu 1917 r., tymczasowa Rada Stanu z Wacławem Niemojewskim na czele ( Komisja Wojskowa pod komendą Józefa Piłsudskiego). Legiony podporządkowano niemieckiemu generałów – gubernatorowi Hansowi von Beselerowi. Do dyspozycji Tymczasowej Rady stanu oddała się również POW.
Reakcja rządów państw Ententy na sprawę polska:
W rozkazie noworocznym do wojsk 25 grudnia 1916 r. car Mikołaj II stwierdził m.in., iż po wojnie powstanie wolna Polska, złożona z trzech części. Władze rewolucyjne – 27 marca 1917 r., Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich podjęła uchwałę ( wbrew stanowisku SDKPiL) dającą Polakom prawo do samostanowienia. W podobnym duchu, choć z warunkiem połączenia z Rosją sojuszem, wypowiedział nieco później Rząd Tymczasowy (30 marca). I Ogólny zjazd Związku Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie ( czerwiec 1917 r.) powołał do życia Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) z Władysławem Raczkiewiczem – na Białorusi powstał I Korpus Polski gen. Józefa Dowbór – Muśnickiego, jesienią tego roku powstały dwa kolejne. W czasie rewolucji bolszewickiej żołnierze polscy bronili przed atakami bolszewików Polaków i majątków polskich na Białorusi.
22 stycznia 1917 r. prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson stwierdził, iż po wojnie powinno powstać państwo polskie zjednoczone, silne i samodzielne. W czerwcu 1917 r., z inicjatywy przebywającego w Szwajcarii a następnie we Francji Romana Dmowskiego, władze Francuskie (w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim w Paryżu) zgodziły się na powstanie samodzielnej Armii Polskiej (ochotnicy z USA, Kanady, Brazylii, Francji, Argentyny). Wojsko polskie podlegało Komitetowi Narodowemu Polskiemu w Paryżu ( na jego czele stanieli Dmowski i Paderewski, lecz grupował także przedstawicieli wielu stronnictw politycznych, sierpień 1917 r.). KPN uznany został za reprezentanta sprawy polskiej na arenie międzynarodowej.
Ze stron państw centralnych poza deklaracją Aktu 5 Listopada nie było żadnych konkretnych decyzji. W maju 1917 r. posłowie polscy w Wiedniu bezskutecznie żądali deklaracji utworzenia wolnej polski z trzech zaborów. Józef Piłsudski wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu, w konspiracji rozbudował struktury Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), w lipcu 1917 r. odmówił złożenia przysięgi na wierność władcom Niemiec i Austro – Węgier – tzw. Kryzys przysięgowy. Podobnie postąpili prawie wszyscy oficerowie i żołnierze I i III Brygady Legionów – zostali rozbrojeni i internowani w obozach wojskowych w Szczypiornie i Beniaminowie. Piłsudskiego i Sosnkowskiego osadzono w twierdzy Magdeburg. W sierpniu 1917 r. rozwiązała się Tymczasowa Rada stanu. Resztę żołnierzy wcielono do Polskiego Korpusu Posiłkowego z niemieckim dowództwem. W miejsce rozwiązanej Tymczasowej Rady Stanu we wrześniu 1917 r. powstała w Warszawie Rada Regencyjna . Na czele rządu Rady Regencyjnej stanął Jan Kucharzewski. Rada nie spotkała się z przychylnym przyjęciem ze strony społeczeństwa polskiego.
8 stycznia 1918 r. prezydent USA Wilson w orędziu w punkcie 13. mówił o powstaniu po wojnie silnego państwa polskiego z własnym dostępem do Bałtyku, silnym rządem, złożonego z ziem zamieszkanych przez większość ludności polskiej. Rządy państw Ententy poparły deklarację amerykańską. W 1918 r. po podpisaniu w marcu pokoju niemiecko – radzieckiego w Brześciu, Polski Korpus Posiłkowy pod dowództwem gen. Józefa Hallera pod Rarańczą na Wołyniu wypowiedział posłuszeństwo dowództwu austriackiemu. Przedarł się przez front i połączył się z wojskami II Korpusu Polskiego w Rosji Radzieckiej, przegrywając w maju z wojskami niemieckimi pod Kaniowem. Rozbrojone zostały I i III Korpus Polski na Białorusi. Żołnierze przez Murmańsk udali się na zachód wstępując do Armii Polskiej we Francji – jej naczelnym dowódcą został generał Haller.
W Rosji Radzieckiej deklaracje wydawane przez władze rewolucji bolszewickiej w sprawie polskiej nie miały większego znaczenia. Dekret z sierpnia 1918 r. anulujący rozbiory i tak nic nie zmieniał wobec opanowania w tym czasie ziem polskich przez Niemców.
1
madzia.1majka2