97. Sfery niezależności Polaków w okresie niewoli.
Do sfer niezależności Polaków należały: szkolnictwo, religia, rodzina, autonomia galicyjska.
Oświata
W 1803 roku Szkoła Główna w Wilnie została przekształcona w czterowydziałowy Uniwersytet a kuratorem został Adam Jerzy Czartoryski, który był tez nazywany ministrem do spraw polskiej guberni. Oznaczało to przekazanie władzy nad szkolnictwem w ręce Polaków. Językiem wykładowym uniwersytetu i pozostałych szkół był język polski. Uniwersytetowi kierowanemu sprawną ręka rektora Jana Śniadeckiego podlegało całe szkolnictwo. Stał się centrum badań naukowych ziem zabranych oraz głównym ośrodkiem polskiej kultury, wokół którego skupiały się organizacje kulturalne, akademickie, wydawnictwa i księgarnie. Uniwersytet wileńskie stał się nie tylko największą uczelnią cesarstwa, ale i jedna z większych w skali Europy.
Wzrost rozwoju szkolnictwa przyniosło Księstwo Warszawskie. W 1809 roku po wcielenie do Księstwa Krakowa tamtejsza akademia została ponownie spolszczona, co było staraniem Kołłątaja. Księstwo Warszawskie położyło również podwaliny Wyższej Uczelni w stolicy państwa Warszawie, w 1808 roku otwarto Szkołę Prawa, rok później Szkołę Lekarską. Już za czasów Królestwa w 1816 roku weszły one w skład nowo fundowanego Uniwersytetu. W wolnym mieście Krakowie po 1815 roku akademia otrzymała szeroką autonomię.
W okresie między powstaniowym w zaborze pruskim, w co drugiej szkółce uczono po polsku, także na Górnym Śląsku po Wiośnie Ludów przywrócono język polski. W Królestwie uczono po polsku, za to zmniejszano liczbę klas oraz ograniczano dostęp do niej uboższej młodzieży. W późniejszym okresie niezależność Polaków w sferze oświaty stopniowo malała, wiązało się to z nasilająca rusyfikacja i germanizacja.
Religia – Kościół to jedyna publiczną jawnie funkcjonującą instytucja trójzaborowa, mająca prawo do gromadzenia ludzi. W żadnym z zaborów nie nakazano zmiany wiary, ani też nie narzucano własnej, choć zaborcy należeli do innych kościołów. Kościół katolicki od zawsze stanowił ostoje polskości. W okresie zaboru wykształcił się mit Polak – katolik. W świadomości katolickiej czynnikiem jednoczącym ziemie polskie było tradycyjne przywiązanie do Jasnej Góry, żadne z innych znanych sanktuariów nie miało zasięgu ogólnopolskiego. Pielgrzymki na Jasną Górę organizowane ze wszystkich zaborów mimo napotykanych często ze strony władz przeszkód trwały w swym natężeniu, a nawet się potęgowały. Były one widocznym przekreśleniem w sensie moralnym granic zaborczych. Charakter miedzym - zaborowy miały niektóre akcje o charakterze społeczno – religijnym podejmowane na gruncie pracy duszpasterskiej. Sferą niezależności Kościoła Katolickiego było utrzymanie godności prymasa, gdyż funkcję tę piastowali Polacy. Państwa zaborcze próbowały osłabić pozycję prymasa gnieźnieńskiego poprzez zwiększenie liczby prymasów. Tradycja prymasowska zacieśniała więzy miedzy zaborami na gruncie kościelnym. Należy wspomnieć, że w zaborze pruskim pomimo tak silnej walki z Kościołem, jaką był Kulturkampf instytucja ta zachowała pewna swobodę. Pomimo wcześniejszych założeń ustawy majowe z 1873 roku nie ingerowały w takich sprawy wewnętrzne kościoła jak obsada stanowisk kościelnych.
Rodzina – była kolejną sferą niezależności Polaków. Rząd zaborczy nie ingerował w życie rodzinne ludności polskiej. Nie mieszał się w sprawy zawierania małżeństw, ani też nie pojawiły się zakaz dotyczące maksymalnej ilości potomsta w rodzinach polskich. Podtrzymywało to więc dawne tradycje staropolskie.
Autonomia galicyjska
W autonomicznej Galicji widziano namiastkę aparatu państwowego i organizację sił politycznych. Struktury władz autonomicznych umożliwiły wykształcenie się polskiej kadry urzędniczej i sądowniczej, administracji publicznej i samorządu terytorialnego. Konsekwencją wieloletniej stabilizacji wewnętrznego układu politycznego w Galicji był rozwój polskiego życia narodowego i kulturalnego. Na wszystkie zabory promieniowały Lwów, a także Kraków, gdzie od 1873 roku działała akademia Umiejętności, instytucja podejmująca badania naukowe i reprezentująca naukę polską za granicą. Kadra polskich uczonych, literatów i naukowców, prasa i książki rozszerzały horyzonty narodowej kultury i poziom sztuk pięknych zgodnie z duchem panującego wówczas modernizmu. Formalnie zaprowadzono w Galicji dwie niezależne od siebie hierarchie władz, rządowych i krajowych. Na czele władz rządowych stał namiestnik mianowany przez cesarza i podległy rządowi w Wiedniu. Namiestnik skupiał w swoim ręku wszystkie lokalne agendy rządowe z wyjątkiem wojska. Podlegali mu w powiatach starostowie. Władze krajowe reprezentował sejm obieralny z marszałkiem na czele. Marszałek rezydował w wydziale krajowym wyłonionym także przez sejm. Wydział zarządzał funduszami krajowym pochodzącymi z podatków uchwalonych przez sejm. Realizował tez uchwały sejmu przyznane mu w zakresie kultury krajowej. Ponadto w każdym powiecie funkcjonowała Rada Powiatowa obierana na zasadzie kurialnej, tak jak sejm, będąca organem samorządu lokalnego. Organem mieszanym rządowo – autonomicznym była Rada Szkolna Krajowa, kierowana przez wiceprezydenta z nominacji, ale złożona z elementu obieralnego. Rada Szkolna sprawowała nadzór nad szkolnictwem elementarnym i średnim, uniwersytety podlegały wyłącznie kompetencji rządu i Rady Państwa. Autonomia Galicyjska sprzyjała także rozwojowi prasy, literatury i sztuki.
madzia.1majka2