Wykład 4.
Migracje ludności
1. Ruch migracyjny (wędrówkowy) jest, obok ruchu naturalnego, głównym czynnikiem wpływającym na przyrost lub ubytek populacji określonego obszaru.
- przyrost migracyjny wpływa w znacznym stopniu na wzrost liczby ludności w KWR,
- w 2000 r. w krajach UE aż 70% wzrostu liczby ludności spowodowane było dużym dodatnim saldem migracji.
2. Migracja (łac. migratio ‘przesiedlenie’) to proces przemieszczenia się ludności w przestrzeni, które powoduje zmianę ich miejsca zamieszkania lub pobytu. Migracja oznacza stała lub czasową zmianę miejsca pobytu mieszkańców kraju lub regionu, spowodowaną zazwyczaj czynnikami natury ekonomicznej, ekologicznej, społecznej, politycznej, narodowościowej, religijnej.
3. Uczestnicy migracji nazywani są migrantami.
- stanowią oni ludność mobilną, w przeciwieństwie do ludności stabilnej, czyli takiej, która nie uczestniczy w migracjach.
4. Współczesne migracje mają zasadniczo trzy przyczyny:
- ekonomiczną (wynikającą ze zróżnicowania dochodów ludności i poziomów bezrobocia),
- ludzie migrują najczęściej w poszukiwaniu lepszych warunków życia
- migranci zachowują się jak człowiek ekonomiczny (homo oeconomicus) =kierują się dążeniem do max. korzyści (dochodów)
- głównym motywem migracji są oczekiwane możliwości zatrudnienia i wzrostu dochodów
- ale ludzie kierują się coraz częściej motywami pozaekonomicznymi
- polityczną (związaną z konfliktami zbrojnymi oraz naruszeniem praw człowieka)
- ekologiczną (skutki klęsk żywiołowych, katastrof ekologicznych).
5. Mobilność ludności, czyli skłonność do zmiany miejsca zamieszkania jest zróżnicowana w zależności od obszaru którego dotyczy.
- przykładem terytorium o wysokiej mobilności ludności są USA
- niższą mobilnością charakteryzuje się Europa Zachodnia
- Polska należy do obszarów o jeszcze słabszej mobilności.
Czynniki wpływające na migracje
1. Analizując procesy migracji należy zwrócić uwagę na dwie grupy czynników wpływających na nie:
· czynniki wypychające – wywołują chęć opuszczenia danego miejsca/obszaru, np.: zła sytuacja gospodarcza, brak pracy, niskie płace, bieda na wsi, głód, przeludnienie agrarne, brak perspektyw poprawy warunków życia, brak możliwości edukacyjnych, zanieczyszczone środowisko, brak poczucia bezpieczeństwa (poczucie zagrożenia przestępczością), słaba dostępność komunikacyjna danego miejsca, zła sytuacja polityczna, wojny domowe, klęski żywiołowe, itp.
· czynniki przyciągające – cechy obszaru docelowego, które zachęcają do przybycia do niego; dają jakąś alternatywę i skłaniają do przyjazdu do danego miejsca. Czynnikami przyciągającymi są np.: dostępność miejsc pracy i mieszkań, możliwości edukacyjne, dobre połączenie komunikacyjne z centrum miasta, bliskość wielu punktów usługowych, lepsza opieka zdrowotna, dostęp do kultury, atrakcyjna pod względem turystycznym okolica, czyste środowisko, łączenie rodzin, małżeństwa, itp.
2. Jednak nim dojdzie do zjawiska migracji, konieczne jest spełnienie innych warunków: przejrzystość informacji, pozwolenia prawne, brak barier takich językowych, kulturowych i geograficznych.
3. Niewątpliwie wpływ na zasięg i wielkość migracji ma postęp naukowo-techniczny i rozwój komunikacji, dzięki którym upowszechniana jest wiedza na temat obcych, często dalekich krajów i warunków życia ich mieszkańców.
Bariery migracji
Mobilność ludności może być ograniczana przez różne bariery, do których zalicza się:
· geograficzna/przestrzenna =odległość – ogranicza migracje z powodu kosztów transportu rosnących wraz z oddaleniem,
· bariera polityczna i prawno-administracyjna – wynika z licznych ograniczeń w swobodnym przemieszczaniu się ludności (np. wizy, ustalanie kwot dot liczby i narodowości imigrantów; konieczność uzyskiwania zezwolenia na pracę, zezwolenie na zamieszkanie i zezwolenie na osiedlenie, podwójne opodatkowanie,
· bariera językowa – migracja do państwa, w którym używa się języka znanego osobie migrującej jest bardziej możliwa niż wyjazd do kraju, w którym się go nie używa; + brak wiedzy na temat warunków życia i pracy za granicą;
· bariera kulturowa – różnice kulturowe =odrębność zwyczajów i religii,
· bariera psychologiczna – obawa przed nieznanymi obyczajami, brak powiązań rodzinnych; w obcym miejscu przybysz jest po prostu obcy, a jego poczucie wartości jako obywatela spada
· bariera infrastrukturalna – np. niski poziom rozwoju mieszkalnictwa (ogranicza mobilność ludności w Polsce).
· ograniczona mobilność potencjalnych migrantów
Podział migracji wg różnych kryteriów
1. Migracje można podzielić na wiele typów, w zależności od przyjętego kryterium. Poniżej przytoczono najczęściej stosowane podziały migracji:
· ze względu na czas trwania:
- migracje stałe – polegają na trwałej zmianie miejsca zamieszkania,
- migracje okresowe –(sezonowe) dotyczą czasowej zmiany miejsca zamieszkania, odbywanej przede wszystkim w celach zarobkowych, edukacyjnych lub wypoczynkowych, (np. do Niemiec, gł Saksonia, 90% w rolnictwie)
- migracje wahadłowe – związane z cyklicznymi (codziennymi, cotygodniowymi) przemieszczeniami między miejscem zamieszkania a miejscem pracy lub nauki;
- migracje niepełne (cyrkulacyjne), czyli krótkie i częste
· ze względu na kierunek przebiegu:
- emigracja – to odpływ ludności z danego terytorium.
- imigracja – to napływ ludności na dane terytorium; przyjazd do nowego miejsca osiedlenia na pobyt stały
- migracje powrotne (reemigracja) – powrót do dawnego miejsca pobytu (po emigracji czasowej) z powodu nostalgii; powrót tych, którzy odnieśli sukces
· ze względu na odległość przemieszczeń:
- długodystansowe – polegają na przemieszczeniach międzykontynentalnych lub między ważnymi regionami fizycznogeograficznymi,
- średniodystansowe – odbywają się między krajami lub znaczącymi regionami, które ze sobą sąsiadują,
- krótkodystansowe – polegają na przemieszczeniach między sąsiednimi miejscowościami lub między dzielnicami większych miast;
· ze względu na zasięg terytorialny:
- wewnętrzne – przemieszczanie się wewnątrz terytorium danego państwa lub jednostki terytorialnej (pomiędzy miejscowościami położonymi w określonym regionie, między dzielnicami miast),
- zewnętrzne – przemieszczanie się ludności z jednej jednostki terytorialnej lub politycznej do innej (przyjazdy i wyjazdy zagraniczne); są związane z przekroczeniem granicy admin. lub państwowej;
· w zależności od przyczyn:
- ekonomiczne – odbywające się ze względu na chęć polepszenia swoich warunków materialnych, jedną z najważniejszych przyczyn migracji jest dążenie do poprawy warunków życia; przesłanki ekonomiczne migracji pojawiają się wraz ze zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego, czyli różnicy w dochodach ludności dwóch krajów; można wyróżnić dwie kategorie migracji na tle ekonomicznym:
- zarobkowe - główną motywacją emigracyjną jest zdobycie środków finansowych; dotyczą ludności biednej i niewykształconej (tania siła robocza), która w regionach imigracji zajmuje głównie stanowiska określane są jako "D" - dirty, dull and dangerous (brudne, nudne i niebezpieczne);
- zawodowe i związane z prowadzoną działalnością gospodarczą – główną motywacją emigracyjną jest rozwój osobisty i kariera, poszukiwanie atrakcyjniejszej pracy i lepszej pozycji życiowej; dotyczą osób dobrze wykształconych, będących specjalistami wysokiej klasy, których umiejętności i wiedza są poszukiwane; ten typ migracji związany jest z coraz większą globalizacją produkcji;
- pozaekonomiczne – polegające na przemieszczeniach o charakterze społecznym (ze względu na wykształcenie, szkoleniowe, przeludnienie, głód), ekologicznym (spowodowane katastrofami ekologicznymi na dużą skalę uniemożliwiającymi normalne bytowanie na danym obszarze), politycznym (ludność migruje w wyniku prześladowań politycznych lub etnicznych), religijne, spowodowane prześladowaniami ludzi o odmiennych wyznaniach religijnych; rodzinnym (związane z zawieraniem małżeństw, łączeniem rozdzielonych przez granice rodzin); migracje turystyczne
· ze względu na sposób organizacji: w tej grupie wyróżnia się migracje żywiołowe, planowe, legalne, nielegalne, zbiorowe, indywidualne, zorganizowane oraz niezorganizowane.
2. Do specyficznego typu migracji zalicza się tzw. migracje pozorne, które zachodzą w przypadku zmiany przynależności administracyjnej określonego obszaru zamieszkiwanego przez daną ludność.
- przykładem migracji pozornej jest włączenie wsi do miasta (ludność wsi w rzeczywistości nie podlega żadnym ruchom, jednak teoretycznie zmienia miejsce zamieszkania i zostaje zaliczona do ludności miejskiej).
3. Innym ciekawym typem migracji są migracje łańcuchowe, które polegają na osiedlaniu się w miejscu docelowym ludności z tego samego państwa, regionu czy miasta.
- imigranci w krótkim czasie po przybyciu do nowego regionu/kraju, sprowadzają też swoją rodzinę,
- wynika to z dostępu do informacji wśród migrantów o obszarze docelowym (od osób wcześniej emigrujących) oraz potrzeby zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa poprzez życie w jednej wspólnocie (wśród ludzi pochodzących z tego samego regionu, państwa),
- częstym efektem migracji łańcuchowych widocznym w wielkich miastach są dzielnice zamieszkane w większości przez przedstawicieli jednej narodowości, np. dzielnica Greenpoint w Nowym Jorku, zamieszkiwana w znacznej części przez Polaków czy liczne dzielnice społeczności chińskiej w wielu miastach amerykańskich, zwane „Chinatown”.
W ostatnich dziesięcioleciach następuje zacieranie się poszczególnych form i rodzajów migracji;
v w wielu przypadkach niełatwo jest określić rzeczywiste motywy i charakter migracji.
Obszary migracji
Obszary na których zachodzi migracja można podzielić na dwa rodzaje:
a) obszary emigracyjne – obszary z których ludność wyjeżdża do innego państwa. Są to: - państwa o niskim poziomie rozwoju gospodarczego - obszary konfliktów militarnych (np. Strefa Gazy, Irak, Rwanda, Kosowo)
- obszary tradycyjnej emigracji zarobkowej (Podhale, wschodnia część Polski), skąd wyjeżdżają, najczęściej do USA, najbardziej odpowiedni ku temu członkowie rodziny,
- wykorzystywania możliwości legalnej pracy w Niemczech przez osoby mające podwójne obywatelstwo lub w inny sposób uprawnione tam do pracy.
...
lotdefak