Wykład 3.
Zasoby ludzkie a rozwój gospodarczy
Znaczenie zjawisk demograficznych w rozwoju społeczno-gospodarczym
1. Liczba i struktura ludności wpływa na gospodarkę w różny sposób:
– źródło popytu – nabywcy (konsumenci):
– w miarę jak zwiększa się zaludnienie świata rośnie zapotrzebowanie na różne dobra np. żywność,
– presja demograficzna, a w ślad za nią produkcja i konsumpcji wywiera szkodliwy wpływ na stan środowiska
– stan i zmiany demograficzne (np. długość życia) wpływają na wielkość i strukturę konsumpcji (na zakres świadczonych usług: szkolnictwo, ochronę zdrowia, budownictwo mieszkaniowe, popyt turystyczny, itp.)
– zmiany stylu życia i modelu rodziny wpływają na potrzeby konsumpcyjne ludności, a tym samym na wielkość popytu rynkowego,
– źródło pracy: zasoby pracy, kapitał ludzki, kapitał społeczny
– niedostatek siły roboczej ogranicza możliwości rozwoju, zaś nadmiar powoduje konkurencję na rynku pracy
– w krajach (regionach) o rzadkim i gęstym zaludnieniu oraz w niedoborach i nadwyżkach zasobów pracy odmienne są rodzaje wytwarzanych i wymienianych dóbr
– istniejące rozmieszczenie ludności determinuje lokalizację nowych przedsięwzięć gospodarczych (ze względu na ograniczoną mobilność przestrzenną ludności)
– kapitał ludzki i kapitał społeczny – jest determinantą rozwoju ekonomicznego współczesnego świata
– dla rozwoju ek. istotna jest nie tylko liczba ludności ale jej cechy jakościowe (demograficzne, ekonomiczne i kulturowe), w tym struktura wiekowa, poz. wykształcenia, mobilność przestrzenna, aktywność ekonomiczna itp.
– mimo ogromnego postępu techniki, we współczesnej gospodarce wzrasta rola czynnika ludzkiego
– w przeszłości liczyła się głównie liczba rąk do pracy, zaś współcześnie bardziej istotne są kwalifikacje w nowoczesnych zawodach, koszty pracy, wydajność pracy, motywacje, etos pracy, etyka, energia witalna, stan zdrowia,
– najistotniejszym czynnikiem współczesnego rozwoju jest wiedza (w gospodarkach USA, UE i Japonii wiedza jest dominującym zasobem produkcyjnym; dzięki temu kraje te są największymi w świecie producentami wiedzy i innowacji technologicznych);
– współczesną gospodarkę określa się mianem gosp wiedzochłonnej, lub „opartej na wiedzy", „gospodarki napędzanej wiedzą" (wiedza staje się wiodącym elementem „nowej gospodarki”),
– współcześnie problem polega na tym, że podaż pracy przewyższa popyt, natomiast występują niedobory czynnika pracy o odpowiedniej jakości i wydajności [=nadmiarowi siły roboczej towarzyszy niedobór kapitału ludzkiego]
Cechy charakteryzujące ludność
1. Ludność to ogół mieszkańców określonego terytorium, np. państwa lub świata. Wyróżnia się trzy podstawowe cechy ludności będące przedmiotem badań:
- stan - liczba osób zamieszkujących dane terytorium w określonym momencie (ludność zwykle zamieszkała, ludność obecna, ludność zamieszkała stale itd.).
- struktura – odzwierciedla podział całej ludności na grupy ze względu na określone kryteria ilościowe (np. wiek, liczbę osób w gospodarstwie domowym, liczbę mieszkańców w danej miejscowości itd.) lub jakościowe (płeć, stan cywilny, zawód itd.).
- dynamika – określa zmienność w czasie liczby ludności; wyrażana jest za pomocą miar względnych (miar natężenia): wsp. przyrostu rzeczywistego i wsp. przyrostu naturalnego.
Rozmieszczenie ludności
1. Geografów nie interesuje jedynie liczba ludności świata, ale to jak ta ludność jest rozmieszczona na kuli ziemskiej. Równie ważna jest kwestia jakie są przyczyny i skutki takiego obrazu rozmieszczenia ludności świata.
2. Rozmieszczenie ludności świata jest nierównomierne.
– na świecie występują regiony o silnej koncentracji ludności, jak też tereny w ogóle nie zamieszkane przez człowieka,
– obszary stale zamieszkane przez człowieka nazywamy ekumeną (istnieją dogodne warunki przyrodnicze, w których człowiek może stale przebywać: zaspokajać potrzeby biologiczne i prowadzić działalność gospodarczą (pozyskiwać środki utrzymania); stałe osiedla ludzkie występują między 54° szerokości geograficznej południowej a 78° szerokości geograficznej północnej; ekumena zajmuje ponad 90% pow. lądów;
– obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo to subekumena (paraeumena)
- obszary nie zamieszkane (bezludne) i nie wykorzystywane gospodarczo to anekumena: wielkie obszary pustynne (np. Sahara, Kalahari, Gobi, pustynie Płw. Arabskiego, zach Chiny, zach. Australia), obszary polarne (Antarktyda, Arktyka), obszary tundrowe (Syberia, Alaska, Kanada), najwyższe pasma górskie (Himalaje):
3. Występowanie skupisk ludności na danych obszarach nie jest przypadkowe. Ood najdawniejszych czasów ludność skupiała się w miejscach szczególnie dogodnych do bytowania. Lista przyczyn takiego, a nie innego, rozmieszczenia człowieka na Ziemi jest bardzo długa:
§ do tradycyjnych należą warunki środowiska przyrodniczego (fizjograficzne): klimat, żyzność gleb, warunki wodne, ukształtowanie powierzchni, obecność zasobów naturalnych użytecznych w danym okresie dla człowieka.
§ czynnikami sprzyjającymi koncentracji ludności są:
- klimat - największe skupiska ludności powstały w klimatach ciepłych i łagodnych, korzystnych dla człowieka warunkach klimatycznych (korzystnych pod względem zdrowotnym i sprzyjających rolnictwu).
- dostęp do wody - doliny rzek i wybrzeża mórz skupiają większość ludności świata, [ponad połowa ludności świata (52%) mieszka w pasie do 200 km od brzegu morza (tereny te stanowią 26% pow. lądów) - (transport morski, lokalizacja zakładów przemysłowych w miastach portowych, walory rekreacyjne);
- nizinne ukształtowanie powierzchni - 4/5 ludności świata zamieszkuje obszary wyniesione do 500 m n.p.m.,
§ równie istotne są też czynniki ekonomiczne, zależne od poziomu rozwoju gospodarczego oraz specyfiki danego obszaru [najatrakcyjniejsze są obszary dobrze prosperujące pod względem ekonomicznym, które jednocześnie zachowały dobrą jakość ŚP]
§ ekonm. cechy regionu: dostępność komunikacyjna, rozwój przemysłu przetwórczego, zaangażowanie władz w promowanie rozwoju regionów (przez prowadzenie polityk rozwoju regionalnego), polityka demograficzna (oddziaływanie państwa na ruch naturalny, migracje i wyznaczenie terenów osiedleńczych).
· na rozmieszczenie ludności duży wpływ mają czynniki historyczne, które nakładają się na procesy lokalizacyjne wiążące się ze zmianami kulturowymi oraz ze wzrostem społecznego podziału pracy.
· czynniki społeczne: kultura, tradycje danego regionu
· Płw. Jukatan w Ameryce Śr. był już gęsto zaludniony zanim przybyli tam Hiszpanie. We wczesnych wiekach naszej ery istniała tam bardzo dobrze rozwinięta kultura Majów, którzy zbudowali wspaniałe miasta (np. Matapan). Jednak państwo Majów upadło – prawdopodobnie z powodu wyjałowienia gleby i powtarzających się klęsk głodu. Obszar gęsto zaludniony przekształcił się w słabo zaludniony. Tak więc cechy kultury, tradycje lub historia danego regionu mogą sprzyjać wzrostowi zaludnienia lub odwrotnie, sprawiać, że niektóre regiony będą się wyludniać.
4. Czynniki stymulujące rozmieszczenie ludności wraz ze wzrostem poziomu rozwoju ulegają wzbogaceniu i zróżnicowaniu,
- im wyższy jest poziom rozwoju gosp. danego obszaru, tym większą rolę w kształtowaniu rozmieszczenia ludności odgrywają czynniki ekonomiczne, natomiast maleje rola warunków naturalnych
- obecnie rozmieszczenie ludności na świecie jest w większym stopniu zdeterminowane poziomem rozwoju gospodarczego i typem gospodarki niż działaniem czynników fizjograficznych.
5. W skali światowej istnieją dysproporcje w rozmieszczeniu ludności. Występują liczne regiony bardzo silnie zaludnione (np. wschodnie Chiny, wybrzeże i doliny rzek Gangesu i Indusu, wybrzeże atlantyckie Brazylii, Holandia) i regiony słabo zaludnione lub wręcz bezludne (np. Syberia, Grenlandia, Niż. Amazonki),
6. Nierównomierne rozmieszczenie ludności charakteryzuje także poszczególne części świata – kontynenty i mniejsze regiony.
§ rzadko ludność jakiegoś kraju jest rozmieszczona równomiernie na terenie całego kraju,
§ często występuje koncentracja ludności w jednym lub kilku regionach kraju:
- np. w Niemczech połowa ludności mieszka w trzech nadreńskich makroregionach (Nadrenia-Pn Westfalia, Badenia-Wirtembergia, Bawaria)
- w Algierii ludność skupia się na wybrzeżu M. Śródziemnego, a całe wnętrze kraju jest prawie bezludne,
- w Egipcie prawie cala ludność skoncentrowana jest na 3% obszaru kraju w dolinie i Delcie Nilu.
- w 100 mln Meksyku prawie 20 mln ludności mieszka w regionie stołecznym.
7. W całej historii ludzkości można zaobserwować koncentrację ludności:
- w stolicach i ośrodkach administracyjnych;
- w ośrodkach położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych.
8. Największymi regionami koncentracji ludności na świecie są:
1) Azja Wschodnia (Nizina Chińska, Mandżurska, Korea, Japonia). Region ten zamieszkuje 24% ludności świata, przede wszystkim ze względu na dogodne warunki naturalne.
2) Azja Południowa (Nizina Gangesu, Delta Gangesu, Dekan, Jawa, Sumatra), gdzie koncentruje się 20% ludności świata, również z uwagi na dogodne warunki naturalne.
3) Europa Środkowa i Zachodnia zamieszkiwane przez 8% ludności świata z uwagi na dogodne warunki naturalne, przy czym obszary o większej gęstości zaludnienia pokrywają się z rejonami wydobycia surowców mineralnych oraz dużymi aglomeracjami miejskimi.
4) Północno-wschodnia część USA oraz południowo-wschodnia część Kanady, gdzie zamieszkuje 3% ludności świata z uwagi na dogodne warunki naturalne oraz funkcje portowe, finansowe, administracyjne znajdujących się tam miast.
5) Delta i dolina Nilu w Afryce, gdzie duża gęstość zaludnienia spowodowana jest występowaniem żyznych gleb (mady) oraz łatwym dostępem do wody, która może być wykorzystana do nawadniania pól uprawnych.
6) Południowo-wschodnia Brazylia, gdzie ludność koncentruje się z uwagi dogodne warunki naturalne, przede wszystkim klimatyczne i glebowe.
9. Ludność zajmuje obecnie ok. 10% powierzchni lądowej kuli zie...
lotdefak