I. WSTĘP 2
II. IDEA WIODĄCA PROGRAMU 4
II. CELE PROGRAMU 10
III. WARUNKI REALIZACJI 13
IV. TREŚCI KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA 15
V. METODY, FORMY I ŚRODKI REALIZACJI PROGRAMU 18
VI. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ 25
VII. EWALUACJA PROGRAMU AUTORSKIEGO 99
VIII. REFLEKSJA NAUCZYCIELA – AUTORA PROGRAMU 100
LITERATURA 101
ZAŁĄCZNIKI 104
Cyprian Kamil Norwid
Jaką rolę w życiu dziecka będą odgrywały tak piękne dziedziny sztuki jak muzyka, plastyka? Czy będą źródłem bogatych przeżyć i wzruszeń, elementami kształtującymi jego osobowość, czy też pozostaną dobrem niepoznanym? Myśląc o przeszłości dzieci zadajemy sobie różne pytania, powinniśmy zadać sobie i te. Oczywiście, nie istnieje pewna odpowiedź, możemy sobie zdać sprawę z tego, co sprzyja zbliżaniu dziecka do muzyki i plastyki, a co może oddalać. Niewątpliwie szczególnie istotny będzie wpływ środowiska wychowującego, między innymi przedszkolnego. W związku z tym ogromnie ważna jest rola nauczyciela, który organizuje proces wychowawczo-dydaktyczny. Nauczyciel przejawiający postawę zaciekawienia światem, umiejący czymś zająć dziecko opracowuje i tworzy sytuacje edukacyjne oraz przejmuje ogólne startegie z dzieckiem.
Moją wizją skutecznego zbliżania dzieci do muzyki i plastyki, rozwijania wrażliwości artystycznej w wieku przedszkolnym, szczególnie w wieku sześciu lat, jest realizacja zamierzeń programu „Muzyka integrowana z plastyką w klasie zerowej”.
Część pierwsza zawiera ideę wiodącą programu, w tym przyczyny, które doprowadziły do jego napisania, stwierdzenie – kim jest dla nas uczeń i jakie są jego potrzeby edukacyjne, do jakich wartości społecznych i nadrzędnych celów autor się odnosi, w jaki sposób jest zorientowany na ucznia, na jego problemy. W tej części znajdziemy również wybrane argumenty uzasadniające sens integracji muzyki i plastyki.
Dalsze części to:
- cele programu autorskiego,
- warunki realizacji,
- treści kształcenia i wychowania,
- metody, formy i środki dydaktyczne,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- uwagi o ewaluacji,
- refleksje nauczycielki – autorki programu,
- literatura i załączniki.
Najważniejszym celem przy opracowaniu programu jest jego przydatność, aby był on pomocą w codziennej pracy nauczyciela, a podane przykłady działań stanowiły inspirację do tworzenia własnych rozwiązań, modyfikacji.
Program autorski obejmuje zarówno działania twórcze jak i odtwórcze nauczyciela. Efektem tych działań jest realizacja wizji skutecznego procesu nauczania – uczenia się, sprzyjającego rozwijaniu zainteresowań i potencjalnych możliwości zarówno nauczyciela jak i ucznia (M. Szczepańska, Program autorski – warto spróbować).
Wysiłek twórczy nauczyciela nowatora polega na tym, że wprowadza on do praktyki edukacyjnej rozwiązania nowe – dotąd nieznane ani nie praktykowane. Rozwiązania te stanowią postęp w porównaniu z istniejącym stanem rzeczy i wnoszą praktykę pedagogiczną na wyższy poziom zaawansowania (M. Szczepańska, Program autorski warto spróbować, s.8).
M. Szczepańska podkreśla, że program autorski jest dziełem niedokończonym, pozostającym w ciągłej transformacji. Zmieniają się uczniowie i ich potrzeby, ale zmienia się również nauczyciel ucząc się ciągle nowych rzeczy.
Przedszkole jest pierwszym ogniwem systemu oświaty. Doniesienia naukowe z psychologii rozwojowej, mówią o fundamentalnym znaczeniu dzieciństwa w rozwoju osobowości człowieka. W związku z czym ogólna wizja kształcenia człowieka w naszym kraju musi znaleźć odzwierciedlenie w pracy przedszkola. Taka sytuacja wymaga bardziej wnikliwego podejścia w przedszkolach do spraw wychowawczych i dydaktycznych. Proces wychowawczy musi być osobotwórczy dla dziecka. Zmiany w procesie dydaktycznym dotyczą innej filozofii kształcenia.
Nauczyciel powinien być animatorem i współorganizatorem procesu kształcenia dzieci. Powinien uczyć dziecko zaspakajania swoich potrzeb poznawczych, pomagać mu w systematyzacji wiedzy zdobywanej samodzielnie i dokonywanie poznawczej syntezy. Dziecko spontaniczne i aktywne ma badać i odkrywać rzeczywistość, doświadczać i przeżywać, bo tak zdobywana wiedza ma największą wartość, jest pełniejsza i trwalsza. Propozycje wspólnej pracy (nauczyciela i dziecka) musza uwzględniać fakt dostosowania się wychowanka do wymogów życia w szerszej społeczności. Nowa koncepcja przedszkola opierająca się i wyrastająca z praktyki pedagogicznej postuluje się otwartość programową i organizacyjną. Istotą dobrego nauczania jest nadanie takiego kształtu praktyce edukacyjnej, aby uczniowie mogli wynieść z niej maksymalne korzyści dla własnego rozwoju (Richmond, 1993). Powyższe stwierdzenia miały wpływ na poszukiwania i innowacje w codziennej pracy z dziećmi, a co za tym idzie na dobór programu oraz metod pracy i środków dydaktycznych.
Programowanie i realizacja wychowania plastycznego na różnych poziomach edukacji i w różnych formach nastawione są na kształcenie wyobraźni, postawy twórczej, pobudzania aktywności, wychowania dla twórczości. W edukacji podstawowej, fundamentalnej rozpoczynającej się w przedszkolu, wcześniej w rodzinie umożliwia się każdemu dziecku odkrywanie, pobudzanie i wzmacnianie jej potencjału twórczego. Z wieloletniej praktyki wiem, że zajęcia z działalnością plastyczną oraz zajęcia muzyczne cieszą się ogromnym zainteresowaniem dzieci. Aktywne uczestnictwo w tych zajęciach jest dla każdego dziecka wspaniałą zabawą, daje zadowolenie, radość i satysfakcję. Poza tym pomaga w budowaniu pozytywnego obrazu – własnego „Ja”. W każdym z tych zajęć dziecko ma możliwość wyrażania przeżyć w wytworach lub w kreowaniu samego siebie, komunikowania innym swych myśli i uczuć. Taka postawa nosi miano ekspresji. Aby była autentyczna winna być motywowana wewnętrznie, inspirowana. Zarówno plastyka jak muzyka należą do dziedziny artystycznej, wyrastają z zachowania estetycznego. Kreatywność i dążenie do zmian w efekcie, których maja powstać nowe jakości, budowanie własnych doświadczeń skłoniło mnie do podjęcia tematu unii muzyki z plastyką. Idea integracji treści przedmiotów artystycznych „zagościła” już na dobre w szkole. W klasach I-III muzykę i plastykę włączono w blok zajęć zintegrowanych, w klasach IV-VI oraz gimnazjum przedmiotem szkolnym jest sztuka. Przedszkole opiera się na założeniach Podstawy Programowej Wychowania Przedszkolnego, która wyznacza kierunki zmian w zakresie treści, form aktywności oraz metod i środków nauczania i wychowania. Nauczyciel realizuje zadania dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka w ramach czterech obszarów edukacyjnych. Taki układ pozwala nauczycielowi doskonalić i wprowadzić w życie swoje pomysły. Stąd mój program Plastyka integrowana z muzyką w klasie zerowej. Ideą jest pojęcie wytworzone przez umysł, abstrakcyjne wyobrażenie jakiegoś bytu, związku między rzeczami. Idea już ze swej natury jest ogólna, odnosi się do całej klasy jednostek i posiada swój zakres. Z mojego doświadczenia i praktyki pedagogicznej mogę wyłonić ideę integracji, czyli procesu tworzenia się całości z części, zespalania się elementów w całości. W wychowaniu przedszkolnym istnieje i jest nauczycielkom dobrze znany system pracy całościowej, co oznacza zasadę integrowania treści. Warto przedstawić wybrane argumenty uzasadniające sens integracji plastyki i muzyki.
Według pedagogów, właśnie wychowanie estetyczne, łączące różne aspekty wiedzy o rzeczywistości, sprzyja poznawaniu całościowemu, także rozumieniu złożonych zjawisk sztuki i kultury we wzajemnych związkach. Dziecko nie jest świadome, że odrębne dziedziny muzyki, plastyki, literatury mogą łączyć wspólne źródła inspiracji, estetyczne założenia, treści, funkcje, elementy formy, struktury. Psycholodzy dowodzą, że to właśnie twórczy kontakt ze sztuką, różnorodność artystycznych działań, operowanie symbolicznym językiem różnych dziedzin sztuki sprzyja integracji (na różnych poziomach), sfery emocji, intuicji z intelektualnym stosunkiem do świata, myślenia obrazowego (różnego typu) z myśleniem symbolicznym, logicznym, abstrakcyjnym.
Argumenty natury estetycznej. Synteza takich sztuk jak muzyka ze słowem, gestem, ruchem (na przykład opera, teatr, balet) jest oczywista. W przypadku muzyki i plastyki wydaje się trudniejsza do uchwycenia. Muzyka jest sztuką zorganizowanego ruchu dźwięków w czasie, plastyka zaś niezależna od czasu, operująca barwą, kształtem, linią. Istnieją jednak związki. Uwidoczniły się już w romantyzmie, gdzie podkreślano wspólnotę estetycznych idei w korespondencji sztuk.
Muzyczny impresjonizm inspirowany sposobem widzenia świata, specyfiką plastycznego wyrażania oraz literackim symbolizmem. Współcześnie techniki multimedialne, film, teatr, telewizja stwarzają możliwość powiązań różnych dziedzin sztuki. Sami artyści poszerzają granice dzieła sztuki, na przykład kompozytorzy włączają w zakres realizacji wykonawczej układ przestrzenny źródeł dźwięku. Plastycy tworzą układy przestrzenne z układów dźwiękowych, z muzyki.
Ważne jest, aby w toku zintegrowanych muzyczno – plastycznych działań intensywnie kształcić i rozwijać wyobraźnię, twórcze myślenie, elastyczność aparatu percepcji, a przy tym stwarzać szansę zainteresowania sztuką każdemu dziecku, które może wypowiedzieć się w języku muzyki lub w języku plastyki. Można wykorzystywać różne formy łączenia muzyki i plastyki zarówno ekspresyjne, spontaniczne działanie twórcze, jak i percepcję dzieł sztuki. Integracja może też dotyczyć różnych warstw dzieła muzycznego i plastycznego. Do najczęściej stosowanych zadań inspiracja do prac plastycznych są piosenki, utwory muzyczne sugerujące środkami dźwiękowymi – typem melodyki, rytmu, tempa, dynamiki, rozwojem akcji, określonym tematem, domniemaną treścią. Każde dziecko ma możliwość środkami plastycznymi próbować, w sposób indywidualny, zgodny z własnymi odczuciami, oddać klimat słuchanej muzyki czy treści piosenki. Znacznie trudniejsze zadanie to poszukiwanie analogii konstrukcyjnych pomiędzy muzyka i plastyką, na przykład percepcja utworu muzycznego i interpretacja plastyczna jego budowy, formy, wymaga się tu od dziecka ogromnej koncentracji uwagi, umiejętności podążania za rozwojem dźwiękowej akcji, jej poszczególnych faz, odcinków, zauważenia sposobu organizacji całości (na przykład powtórzenia, kontrasty), także poszczególnych elementów struktury (na przykład kształtu melodii, charakteru rytmu, dynamiki, tempa). Jest to trudne w twórczej transpozycji języka muzycznego na plastyczny, ale wykonalne. Dzieło plastyczne może być punktem wyjścia, może inspirować do twórczych działań muzycznych (na przykład obraz abstrakcyjny, jego układ graficzny – kompozycja plam, barw, kształtów, kresek). Analogii doszukujemy się w samej materii, w tworzywie: dźwięk – punkt, melodię – linię, grupę dźwięków (brzmienia szmerowo – perkusyjne) – plamę barwną, można uporządkować według różnych zasad organizacyjnych, na przykład proporcji, kontrastu, powtórzenia, rytmu, faktury, charakteru wyrazowego i tym podobnych. W efekcie czego mogą powstawać zarówno plastyczne, jak i muzyczne improwizacje. Inspiracją dla muzycznej i plastycznej ekspresji może stać się jakieś ważne przeżycie, na przykład utwór literacki, film, spektakl, kontakt z przyrodą. Powstaną wówczas utwory muzyczne i prace plastyczne interpretujące wspólny temat środkami różnych sztuk.
Proponowany program Muzyka integrowana z plastyką jest osadzony we współczesnej filozofii, psychologii, pedagogice. Efekty, które uzyska zarówno dziecko jak i nauczyciel są ogólnie pożądane w procesie wzjamenych działań i zainteresowań, mają miejsce w grupie społecznej, w której jednostka funkcjonuje. Przy konstruowaniu programu autorskiego opieram się na zasadzie integracji czyli łączenia, stapiania, jednoczenia treści, szczególnie z dwóch dyscyplin wychowania estetycznego w przedszkolu: muzyki i plastyki. Integracja tych dyscyplin jest efektem określonej koncepcji wiedzy, jej reprezentacji oraz koncepcji kształcenia, będącej konsekwencją podejścia do uczenia się. Program jest zgodny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzona przez MEN (Dziennik Ustaw nr 2/2000 – Rozporządzenie MEN z dnia 1 grudnia 1999r.), która stanowi dokument podstawowy przy opracowaniu programów wychowania przedszkolnego (treść podstawy programowej zamieszcza się na końcu programu).
Cele programu zostały wyprowadzone z koncepcji systemu dydaktycznego (filozofii, indywidualnych potrzeb uczniów aktualnych i przyszłościowych). Wynikają z założeń „Podstawy programowej wychowania przedszkolnego”.
Cele ukierunkowane na dziecko wyznaczają następujące zadania polegające na:
· Rozbudzaniu zaciekawienia, wzbogacaniu przeżyć i wyobraźni w kontakcie z otaczającym światem wszystkimi zmysłami człowieka,
· Organizowaniu działań uwrażliwiających dziecko na wartości estetyczne w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze,
· Stwarzaniu dzieciom warunków do nabywania umiejętności artystycznych poprzez aktywność twórczą, ekspresję spostrzeżeń, przeżyć, uczuć w różnych formach działalności, szczególnie muzycznej, plastycznej i ruchowej,
· Zaspakajaniu poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie, w grupie rówieśniczej, wspólnocie,
· Tworzeniu otoczenia sprzyjającego rozumieniu i przeżywaniu wartości estetycznych, kształtowaniu postawy kulturalnej.
Wychowanie artystyczne w przedszkolu nastawione jest na możliwości percepcyjne dzieci, jak również ekspresję, czyli wypowiedź plastyczną, muzyczną, ruchową (artystyczną). Używając pojęcia artystycznej ekspresji mam na myśli zarówno spontaniczną jak i ograniczoną rygorami estetycznymi.
- rozbudzanie muzycznych zainteresowań,
- kształtowanie umiejętności słuchania prostych utworów muzycznych,
- rozwój muzykalności i podstawowych zdolności muzycznych, takich jak: słuch wysokościowy, poczucie rytmu, tempa, dynamiki, pamięci muzycznej,
- nauka śpiewania piosenek,
- rozwój całokształtu osobowości dzieci poprzez wyrabianie dyspozycji psychicznych, takich jak: uwaga, pamięć, spostrzegawczość, aktywność i twórcza postawa,
- rozbudzanie plastycznych zainteresowań,
- uwrażliwienie dzieci na piękno natury i dzieł sztuk plastycznych,
- rozwijanie wyobraźni i twórczej aktywności w dziedzinie plastyki, próby łączenia działań artystycznych (plastyki, muzyki, ruchu),
- nabywanie umiejętności posługiwania się: środkami plastyki inspirowanymi muzyka, środkami muzyki inspirowanej plastyką.
Powyższe cele nie obejmują spisu tego co dzieci mają wykonać w ściśle określonych warunkach, mają charakter otwarty, pozwalający na modyfikację programu według własnych potrzeb.
Zaproponowany program przyczynia się do rozwoju i wychowania dziecka w przedszkolu. Umożliwia zaspakajanie naturalnej potrzeby ekspresji w dziedzinach działalności twórczej, poszerza skalę wzruszeń i przeżyć, rozwija wrażliwość artystyczną, zwraca uwagę dziecka na możliwość łączenia muzyki i plastyki. Program można dostosować do indywidualnych możliwość, co pozwoli do autokreacji, bycia artystą każdemu dziecku. Realizując niniejszy program autorski nauczyciel stwarza warunki do rozwoju osobowości wychowanka, do udziału w szeroko pojętej sztuce z wyodrębnieniem ważnych dziedzin: muzyki i plastyki.
Zaproponowana oferta programowa przeznaczona jest dla nauczycieli kreatywnych i twórczych, potrafiących dostosować treści do poziomu dziecka, dokonywać zmian, wdrażać własne pomysły, dobierać tematykę bliską dziecku. Dla uzyskania lepszych, bardziej optymalnych warunków realizacji programu warto by było wzbogacić bazę o nagrania, płyty, reprodukcje, instrumenty i tym podobne. Choć dotychczas baza i wyposażenie przedszkoli jest wystarczające aby realizować program, rozwijać i rozpowszechniać z pozytywnym skutkiem.
Ogólna atmosfera wspierająca działania na rzecz realizacji programu autorskiego wymaga zainteresowania ze strony współpracowników, zwierzchników osób chętnych do współpracy. Duży wpływ ma również współpraca z rodzicami i środowiskiem lokalnym. Rodzice dostarczają przede wszystkim materiałów i sprzętu, udzielają pomocy w imprezach w przedszkolu i poza przedszkolem, uczestniczą w realizacji programu, mają możliwość współdziałania, ujednolicania zamierzeń w zakresie dziedzin artystycznych.
Aby realizować cele, należy posiadać tworzywo, w przypadku programu są to treści kształcenia i wychowania. W podstawie programowej, obok osiągnięć oraz zadań zawarty jest obowiązkowy materiał nauczania, który określa się jako treści, dla danego etapu kształcenia.
W programie autorskim Muzyka integrowana z plastyką wyznacznikiem do formułowania treści kształcenia i wychowania są zadania mające na celu rozwijanie wrażliwości artystycznej na poziomie wieku przedszkolnego, a w szczególności wieku sześciu lat. Hasła materiału nauczania zawierają w sobie różne rodzaje aktywności: zapamiętanie, rozumienie, wykonywanie, zastosowanie, skłonności do określonych działań czy obiektów. Treści w niniejszym programie realizuje się na zasadzie integracji, ze szczególnym uwzględnieniem muzyki i plastyki.
1. Wielozmysłowe poznawanie, dostrzeganie i porównywanie w otoczeniu właściwości, cech i zjawisk, ze zwróceniem uwagi na odczuwanie piękna we wszystkich aspektach życia
- muzyka przyrody i otoczenia,
- spostrzeganie zmian w otoczeniu,
- różnicowanie wrażeń wizualnych, dźwiękowych, dotykowych, zapachowych,
- troska o własny wygląd.
2. &#...
dorcia732