Pedagogika specjalna – jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.
Oligofrenopedagogika – jest oprócz takich dyscyplin, jak: tyflopedagogika, surdopedagogika, resocjalizacja, pedagogika terapeutyczna i in. działem pedagogiki specjalnej. Z (grec.: "oligos" - pomniejszenie, "phren" - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) - zajmuje się wychowaniem i nauczaniem osób upośledzonych umysłowo. Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
· Dla osób upośledzonych ustala się specyficzny metodyczny tok działalności wychowującej, aby osiągały one wszechstronny rozwój, do granic swoich indywidualnych możliwości i aby równocześnie zdobywały umiejętności w zakresie adaptacji społecznej.
CELE OLIGOFRENOPEDAGOKI (jak pedagogiki specjalnej)
· Humanitarny – jednostce upośledzonej i słabszej należy zapewnić szczególne prawa do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i uznania w środowisku społecznym
· Wychowawczy - jednostkę upośledzoną należy wszechstronnie kształcić i umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne
· Ekonomiczno – jednostkę upośledzoną należy przygotować do przyszłych zadań i sytuacji (przygotowanie do pracy i życia)
· Antropologiczny – dążenie do maksymalnego usamodzielnienia jednostki upośledzonej i aktywnego jej udziału w realizowaniu zadań społecznych.
Cele i zadania /wg Kościelaka/:
· maksymalne i wszechstronne ukształtowanie całej osobowości jednostki niepełnosprawnej
· najlepsze przystosowanie jej do życia w społeczeństwie
· osiągnięcie jak najpełniejszego usamodzielniania we wszystkich jego postaciach i zakresach (samodzielność motoryczna, psychiczna, materialna, zawodowa i terytorialna)
· docenianie ważność i znaczenia poczucia kontroli i samooceny, które są podstawą adekwatnej do rzeczywistości samoakceptacji, samokierowania, samorealizacji.
Pedagogika specjalna bada rzeczywistość wychowawczą w następujących aspektach (Z. Sękowska):
· etiologia (przyczyny)
· profilaktyka (zapobieganie)
· fenomenologia (zjawiska i objawy towarzyszące niepełnosprawności)
· terapia (korygowanie, usprawnianie, leczenie, wychowanie)
Funkcje oligofrenopedagogiki:
· opisowa - opisuje zjawisko niepełnosprawności, jego specyfikę w poszczególnych kategoriach niepełnosprawności
· teoretyczna – wyjaśnia opisane zjawiska w postaci pojęć, przekłada na teorie
· normatywna - ustala normy, zasady, cele oddziaływań na jednostkę upośledzoną; ustala cechy nauczyciela
· praktyczna – wyznacza i reguluje konkretne działania
Ortodydaktyka – zajmuje się ustaleniem ogólnych zasad nauczania dzieci z odchyleniami od normy, nie wkracza w problematykę szczegółowej dydaktyki i metodyki nauczania dzieci z różnymi rodzajami upośledzeń (np. dydaktyki głuchych, niewidomych).
Zasady ortodydaktyki wg. Lipkowskiego:
1. życzliwej pomocy – pomoc dziecku w przezwyciężaniu niewiary we własne siły, w pokonywaniu trudów pracy szkolnej, uzyskaniu lepszego samopoczucia i pewności siebie, w przyjęciu postawy czynnej wobec zadań szkolnych i obowiązków pozaszkolnych
2. kształtowanie pozytywnej atmosfery pracy – nazywanie uczniów po imieniu, nagradzanie, życzliwe traktowanie
3. aktywności w nauce – aktywny udział dziecka w procesie nauczania, który ma przyczynić się do rozwoju zainteresowań; ułatwia zrozumienie treści programowych, powoduje łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie przekazywanych informacji
4. dominacji wychowania – oznacza wychowywanie w każdym momencie pracy z dzieckiem
5. indywidualizacji – zmierza do rozwoju i wzmocnienia indywidualnych -pozytywnych i wartościowych cech osobowości dziecka; ważna jest znajomość dziecka, jego zainteresowań, doświadczeń
6. treści kształcących - treści nauczania uwzględniają materiał konkretny, przystępny, użyteczny w życiu społecznym i przyszłej pracy zawodowej.
Zasady rewalidacji wg Lipkowskiego:
1. zasada akceptacji - polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek upośledzonych umysłowo, aby uznając trudności rozwojowe tych osób nie zaniedbywano wszelkich form opieki i pomocy dla nich, czyli aby obowiązki społeczne były podejmowane w pełni gotowości w stosunku do potrzeb osób odchylonych od normy;
2. zasada pomocy - to dbałość o aktywizację sił biologicznych wychowanka, usamodzielnienie go; kształtowanie właściwej atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku;
3. zasada indywidualizacji - dostosowanie nauczania do indywidualnych właściwości dziecka oraz uwzględnienie jego własnego celu kształcenia;
4. zasada terapii pedagogicznej - czyli najpierw poznanie dziecka i opracowanie diagnozy, następnie wspólna praca ze środowiskiem, aby polepszyć sytuację;
5. zasada współpracy z rodziną - zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnianiu i rozwojowi.?
Zasady rewalidacji wg Dykcika:
1. personalizacji - traktowanie osoby niepełnosprawnej podmiotowo
2. wczesnej diagnozy i normalizacji życia - wczesne wykrycie choroby i zastosowanie specjalnych metod i środków (aby osoba żyła normalnie) np. specjalna dieta u chorych na fenyloketonurię
3. odpowiedzialności - osoby powinny być samodzielne, ale także odpowiedzialne za swoje wybory
4. pomocniczości - pomoc w samorealizacji, pobudzanie, ale nie wyręczanie
5. poszerzania autonomii - osoba niepełnosprawna ma prawo do intymności, dokonywania wyborów; jest niezależna od wpływów zewnętrznych
6. indywidualizacji - dostosowywania pozytywnych postaw i działań dydaktyczno - wychowawczych do kategorii upośledzeń i charakteru osób wychowywanych
7. wielospecjalistycznego podejścia i współpracy z rodziną - współpraca różnych specjalistów; rodzina ma być źródłem informacji o dziecku.
Cztery drogi rewalidacji:
Kompensacja - to wyrównywanie braków w danej dziedzinie; prowadzi do zredukowania przeszkody utrudniającej rozwój osobowości i doprowadzenie osoby niepełnosprawnej do usamodzielnienia i adaptacji społecznej:
· biologiczna - przejmowanie funkcji mniej sprawnego organu przez drugi
· psychiczna - mechanizmy obronne, aby zaakceptować swoją niepełnosprawność, np. poprzez hobby, rozwój zainteresowań
· społeczna - nauczanie innego, dostępnego dla osoby niepełnosprawnej działania, zawodu
Korektura - poprawianie poprzez zabiegi lecznicze zaburzeń funkcji organicznej, psychicznej, psychofizycznej np. operacje chirurgiczne, korekta wad wzroku, słuchu poprzez okulary czy aparaty, specjalne samochody, protezy (Korektura techniczna) itd.
Usprawnianie - ćwiczenie i doskonalenie, np. korekta wad wymowy
Wzmacnianie dynamizmu adaptacyjnego jednostki:
· wzbudzanie motywacji i chęci do osiągania sukcesów
· praca własna jednostki nad sobą, aby sama chciała się doskonalić, zmieniać
· przykład innych osób w podobnej sytuacji (filmy, programy)
· ważna rola otoczenia, środowiska
Podstawy społeczne rewalidacji:
· postawy pozytywne: akceptacja, otwartość, empatia, tolerancja, życzliwość, współczucie
· postawy negatywne: nietolerancja, obojętność, przemoc, izolacja, litość
Podstawy fizjologiczne rewalidacji:
· związane są ze znajomością fizjologii i anatomii człowieka, prawidłowego rozwoju organizmu
· dobra znajomość specyfiki danej niepełnosprawności
· etiologia - poznanie przyczyn
Podstawy psychologiczne rewalidacji: zależą od tego, jaki osoba niepełnosprawna posiada obraz siebie i innych ludzi:
· obraz siebie - czy jest prawdziwy czy nie, czy obniżony czy nie
· obraz innych - ludzie są różni, nie ma tylko złych i tylko dobrych, stereotypowe myślenie, przewrażliwienie na temat swojej osoby
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE:
Funkcjonowanie intelektualne może być zaburzone w różnoraki sposób:
a) globalne zaburzenie intelektualne - zalicza tu: upośledzenie umysłowe, a jest to niedorozwój umysłowy i demencja,
b) parcjalne zaburzenie intelektualne - dotyczą fragmentarycznych zaburzeń przy ogólnym funkcjonowaniu na poziomie normy ( zaburzenie percepcji słuchowej, wzrokowej...) I.I.= norma
NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY:
Stan, w którym poziom funkcjonowania intelektualnego jest obniżony o co najmniej o dwa odchylenia standardowe, któremu towarzyszą zaburzenia w sferze przystosowania społecznego. Zaburzenia te muszą występować w co najmniej dwóch z wymienionych obszarów (komunikowanie się, samoobsługa, kontakty społeczne, korzystanie z dóbr społeczno-kulturowych, kierowanie sobą, troska o zdrowie i bezpieczeństwo, zdolności szkolne, organizowanie sobie czasu wolnego, praca, tryb życia domowego) i w wieku, w którym został rozpoznany (do 18 lat)
Od 1994 roku przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zalicza upośledzenie w klasyfikacji chorób do kategorii DSM IV. Niepełnosprawność intelektualna - to inna, mniej stygatyzująca nazwa upośledzenia umysłowego. Traktowane jest jako stan - nie choroba.
KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
I. Pedagogiczne podejście (początek XX w.) cztery stopnie (grupy) 1) dzieci wyuczalne 2) dzieci niewyuczalne, ale wychowalne 3) dzieci prawie wychowalne 4) dzieci niewychowalne
II. Trzystopniowa klasyfikacja 1) debilizm (najłagodniejszy stopień) 2) imbecylizm 3) idiotyzm
III. Od 1968 roku cztery stopnie upośledzenia umysłowego
1) lekki stopień upośledzenia umysłowego
2) umiarkowany stopień upośledzenia umysłowego
3) znaczny stopień upośledzenia umysłowego
4) głęboki stopień upośledzenia umysłowego
System orzeczenia i kwalifikacji do kształcenia: orzeczenia może wydać:
Ø Poradnia psychologiczno-pedagogiczna (publiczna)
Ø inna poradnia specjalistyczna z uprawnieniami do orzekania.
Wnioskodawcami są: - rodzice (mogą być obecni przy orzekaniu). Dziecko może otrzymać orzeczenie do kształcenia specjalnego: - ogólnodostępnego, integracyjnego, lub do kształcenia specjalnego w systemie ogólnodostępnym.
Charakterystyka upośledzeń umysłowych:
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim - (skala Stanforda Bineta). Od 0 do 9 - uwaga mimowolna, skupiona w przypadku bardzo silnych bodźców, skupiana na krótko; mowa: powtarza poszczególne wyrazy (mama, tata), reaguje na poszczególne polecenia na zasadzie rozpoznawania intonacji głosu (np.: nie wolno) ; potrzeby fizjologiczne: pokazują zachowaniem, nie są w stanie ich same zaspakajać. Od 10 do 19 - nadal mimowolna uwaga, potrafią mówić (zdania 2-3 wyrazowe np.: daj to), są w stanie same sygnalizować i czasem załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne (zazwyczaj z osobą dorosłą); samoobsługa (ubieranie, jedzenie) czasem z osobą dorosłą, osoby te poruszają się, jednak może to następować później, mają potrzebę miłości i przynależności, potrafią liczyć np.: 4-5, nie mają pojęcia liczby.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym: od 20 do 35 - (nie przekraczają skali Piageta 5-6 lat) - uwaga mimowolna, skupiana na dłuższy czas (zajęcia naładowane intensywnymi bodźcami 10-15 min), mowa (jeśli występuje) - powtarza 12 sylabowe zdanie, mówi 3-5 wyrazów, zdania pojedyncze; liczy i ma pojęcie liczby do 5, potrafi odczytywać proste słowa ( czyta globalnie), potrafi napisać drukowanymi literami proste słowa lub złożyć je z alfabetu ruchomego; samodzielność (ubieranie, rozbieranie się) jest samodzielne (mała pomoc przy zapinaniu, rozpinaniu guzików), może wykonać proste czynności pomocy w domu np.: wycieranie stołu, nie jest w stanie zapamiętać wielu poleceń na raz; jest w stanie porównać dwa przedmioty (większy, mniejszy); porusza się po najbliższym terenie; zaburzenie w osobowości np.: apatyczność lub pobudzenie; definiują przez użytek np.: krzesło to coś do siedzenia; wymyślają różne historie; mają wyczucie moralno-intuicyjne, które opiera się na bodźcach wyniesionych z domu; początki poczucia humoru.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym: od 36 do 51 (dochodzą do 8 lat w skali Piageta) - uwaga dowolna, zdecydowana przewaga uwagi mimowolnej; mowa poprawna, dominują zdania proste, zdania złożone u osób ze słowotokiem ( ubarwienia z wtrętami ); liczenie w zakresie 20 i dodawanie, klasyfikowanie; potrafią czytać - wyuczenie bez zrozumienia, piszą proste zdania, definiują na podstawie cech charakterystycznych dla przedmiotów (nie zawsze istotnych; pojęcia są konkretne; nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych (np.: bohater, naród); zaradność życiowa; zajmują się gospodarstwem np.: przygotowanie potraw; samoobsługa; samodzielni (dobór kolorów może być nieprawidłowy); mają swoje zasady np.: poczucie estetyki; mają wyczucie moralne wynikające z wiedzy; mają potrzebę miłości, przynależności, szacunku.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim: od 52 do 62 (nie przekraczają 12 r.ż. w skali Piageta) - praca na konkretach, uwaga dowolna, trudności w jej skupianiu, pamięć mechaniczna (potrafią wykuć „coś na blachę”), szczątkowe myślenie logiczne, trudności we wnioskowaniu, zachowania są dość schematyczne; operacje umysłowe; klasyfikowanie, przyporządkowanie, dodawanie, mnożenie, różnicowanie; definiują pojęcia, porównują je, przy definiowaniu pojęć dodają cechę nadrzędną, np.: taboret - rodzaj krzesła; mowa poprawna, zdania proste i złożone, mowa może być schematyczna, bardziej rozwinięta mowa bierna niż czynna, czytanie płynne( zależnie od stopnia i I.I. ), gorzej jest ze zrozumieniem tekstu, pomaga czytanie głośne, teksty proste; pisanie; nie jest spontaniczne (bez wypracowań); życie codzienne; są w stanie sobie poradzić samodzielnie. (wynikiem upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim może być zaniedbanie wychowawcze)
Ogólna charakterystyka upośledzeń
mario19101