Katowice, dnia 18.02.2003r.
Temat referatu: TYFLOPEDAGOGIKA
Tyflopedagogika- jest nauką o kształceniu oraz rewalidacji niewidomych, ociemniałych i niedowidzących. Przedmiot badań ma więc zróżnicowany charakter przede wszystkim ze względu na stopień kalectwa a także z uwagi na problematykę, jaka się zajmuje.
Tyflopedagogika usiłuje opisać proces rozwoju dzieci i młodzieży z inwalidztwem wzroku, wykryć w nim prawidłowości i specyfikę, ustalić jakie czynniki mają wpływ na jego przebieg.
Zadaniem Tyflopedagogiki jest też ustalenie metod badań i terminologii naukowej.
Tyflologia- czyli nauka o ślepocie- jest działem defektologii. Obejmuje ona swymi badaniami:
· Niewidomych od urodzenia lub przed 5 rokiem życia
· Ociemniałych
· Szczątkowo widzących
· Niedowidzących
· Inwalidów wzroku z kalectwem narządów ruchu
· Inwalidów wzroku z upośledzeniem umysłowy
Również określenie pojęcia ślepoty nie jest bardzo proste. Nawet termin ślepota medyczna nie jest jednoznaczny z takimi pojęciami jak społecznie niewidomy, praktycznie niewidomy czy zawodowo niewidomy. Do dnia dzisiejszego nie ustalono w skali międzynarodowej jednolitego i zadowalającego pojęcia.
Ślepota medyczna, zwana też ślepotą czarną- zachodzi wówczas, gdy brak nawet poczucia światła. W tym stadium człowiek odczuwa i przeżywa najgłębsze psychiczne i praktyczne skutki ślepoty. Wielka wartość stanowi dla niego rozróżnianie dnia i nocy, silnego światłą i cieni, zauważenie źródła światła. Odczułby on bardzo boleśnie stratę nawet tak nikłego reagowania na światło.
Przyczyny wrodzonej ślepoty lub znacznego uszkodzenia wzroku to :
· zapalenie głębokie spojówki spowodowane kiłą wrodzoną,
· ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego,
· zapalenie rzeżączkowe,
· stany degenaracyjne różnych części np. siatkówki, soczewki, rogówki,
· zwyrodnienie siatkówki
· wady refrakcji.
Do chorób ogólnych, stanowiących zagrożenie wzroku zaliczamy:
· ospę,
· zapalenie opon mózgowych,
· szkarlatynę,
· gościec,
· cukrzycę,
· choroby tropikalne
· zwyrodnienie siatkówki.
Wyróżnia się też osoby społecznie lub praktycznie niewidome a w różnych krajach jest przyjęta skala wyróżniająca, np. w Niemczech 1/25 co oznacza, że człowiek ograniczony w widzeniu może za pomocą optycznych środków pomocniczych rozpoznać z 1 metra to, co normalne oko widzi z odległości 25 metrów. W Anglii przyjmuje się 3/60 normalnej ostrości widzenia a Światowa Rada Pomocy Niewidomym przy ONZ w 1954 roku rozszerzyła to ograniczenie nawet do 1/10. Podane rozbieżności nigdy nie wskażą nam faktycznej liczby niewidomych.
Wprowadzono również nowe pojęcie: ”w wysokim stopniu słabo widzący”- chodzi tu o osoby, które ze względu na silne ograniczenie widzenia muszą być gospodarczo i społecznie zrównane w prawach z niewidomymi.
Według Schefflera niewidomym jest człowiek, który nie widzi nic, w wysokim stopniu słabo widzący- to ten, który posiada nie więcej niż 1/25 normalnej ostrości wzroku w lepszym oku przy użyciu najlepszych środków pomocniczych.
Konsekwencje braku wzroku wg Schoefflera :
· niemożność odbierania wrażeń wizualnych, będących podstawą spostrzeżeń i przebiegu myśli,
· ograniczenie możliwości uczestniczenia w powszednich przyjemnościach i możliwościach życiowych,
· ograniczenie samodzielności w różnych okolicznościach oraz w osiągnięciach celu własnych upodobań i zamiłowań,
· zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym.
Ograniczenia spowodowane brakiem wzroku :
1. Ograniczenie postaw poznawczych i estetycznych.
2. Ograniczenie potrzeb osobistych, uczuciowych i orientacyjnych.
3. Ograniczenie potrzeb społecznych.
Według Polskiego Ministerstwa Zdrowia za ślepotę uznaje się:
1. zupełny brak wzroku
2. ostrość wzroku nie przekracza 3/60 lub 10/200sellen w lepszym oku przy zastosowaniu szkieł wyrównujących wadę wzroku
Polski Związek Niewidomych opracował projekt obowiązującej i w praktyce stosowanej definicji ślepoty:
1. do niewidomych w ścisłym tego słowa znaczeniu zalicza się dzieci i dorosłych, którzy nic nie widzą od urodzenia albo od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają, aby kiedykolwiek cokolwiek widzieli.
2. do ociemniałych zalicza się wszystkich bez względu na wiek, którzy posługiwali się wzrokiem, lecz go całkowicie utracili:
· nagle
· stopniowo
3. do szczątkowo widzących zalicza się ludzi bez względu na wiek, którzy maja bardzo dużą, lecz nie całkowitą utratę wzroku, tzn.
· odróżniają tylko światło od ciemności i nie mogą poprawić widzenia szkłami
· z odległości 1 metra rozpoznają zarys słupa, drzew, ludzi ale nawet przy zastosowaniu szkieł nie mogą się posługiwać wzrokiem przy zabawie(dzieci), podczas nauki, w pracy
· mają bardzo ograniczone pole widzenia, np. patrzą jakby przez mały otwór, poza którym wszystko jest dla nich zakryte.
Przyczyny utraty lub znacznego uszkodzenia wzroku można podzielić na pewne grupy:
1. czynniki dziedziczne
2. wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowe
3. choroby analizatora wzrokowego
4. choroby zakaźne przebiegające z wysoka temperaturą
5. zatrucia
6. urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne
7. awitaminoza
8. zmiany starcze
Brak wyobrażeń wzrokowych powoduje zwiększenie roli wyobrażeń innego typu a przede wszystkim: słuchowych, dotykowych i kinestetycznych.
Wyobrażenia słuchowe- spełniają one szczególną funkcję zarówno w procesach kompensacyjnych, jak i w całym życiu niewidomego a ich rola może być rozpatrywana w trzech płaszczyznach:
1. w dziedzinie poznania- połączone z wyobrażeniami dotykowymi, kinestetycznymi i innymi- informują niewidomego o naturze, odległości i położeniu przedmiotów, ułatwiając w ten sposób orientacje w przestrzeni.
2. w dziedzinie mowy pozwalają na wyuczenie się mowy i posługiwanie się nią, co ułatwia kontakt z innymi ludźmi i umożliwia zdobycie wykształcenia. Dzięki wyobrażeniom słuchowym staje się możliwe wydanie sądu o nastroju, charakterze a nawet wyglądzie zewnętrznym innych ludzi.
3. w dziedzinie doznań estetycznych pozwalają na przeżywanie piękna opisów literackich, chociaż pod względem treści utwory nie zawsze mogą być w pełni zrozumiane przez niewidomego. Rytm i dźwięk pobudzają zainteresowania, stąd zamiłowanie niewidomych do śpiewu i muzyki
Wyobrażenia dotykowe i kinestetyczne- dotyk pełni rolę kompensacyjną, w wyjątkowych wypadkach do odróżnienia kształtu służy też język i wargi. Z wyobrażeniami dotykowymi łączą się kinestetyczne dla orientacji przestrzennej.
Wyobrażenia zastępcze (surogatowe)- posługiwanie się słowami znamionującymi bogactwo wyobrażeń o treści wzrokowej, posługiwanie się słownikiem ludzi widzących, używanie wyrazów pod które podkłada się tylko znaną treść
Heller podzielił wyobrażenia syrogatowe na dwie klasy w zależności od bodźca, który je wywołał:
1. wyobrażenia surogatowe powstające na tle bodźców odpowiednich, np. wyobrażenia wzrokowe u ociemniałych, są one wprawdzie niedokładne, niepełne, ale tej samej natury co bodziec, który je wywołuje
2. wyobrażenia surogatowe powstające na tle bodźców nieodpowiednich są to wyobrażenia innej natury niż działający bodziec, tworzą się one np. wówczas, gdy niewidomi od urodzenia podkładają pod nazwy barw pewne wyobrażenia niewzrokowe (kojarzenie barw z dźwiękami)
Pod względem treści Heller wyróżnił dwa rodzaje wyobrażeń zastępczych i dotyczą one:
1. stosunków przestrzennych, których niewidomy nie może w sposób adekwatny ująć albo ujmuje z wielkim trudem
2. światła i barwy, których niewidomy nie może poznać w sposób adekwatny w rzeczywistości.
Wyobrażenia przedmiotów i przestrzeni u niewidomych.
Charakterystyczna dla niewidomych jest umiejętność stereognostycznego ujmowania przedmiotu. Polega ona na odtwarzaniu przedmiotu jako całości na podstawie jednego wrażenia, które działa jako sygnał wywołujący wyobrażenie przedmiotu.
Czynniki wpływające na rozwój osobowości niewidomych:
- postawy rodziców
- wychowanie szkolne
- stosunek społeczeństwa do niewidomych
- przeżycia psychiczne niewidomych związane ze ślepotą
Jeśli chodzi o postawy rodziców wyróżnia się pięć rodzajów postaw.
1. akceptację dziecka i jego kalectwa
2. odrzucenie skutków kalectwa
3. ukryte odtrącenie
4. jawne odtrącenie
5. postawę nadmiernej opieki
Specyfika psychiki dzieci niewidomych stwarza potrzebę stosowania specjalnych metod ich nauczania. Są to:
- zasada indywidualizacji
- zasada konkretności w nauczaniu
- zasada mobilizacji do zbierania doświadczeń
- zasada samo aktywności
Celem procesu wychowaniu niewidomych i niedowidzących jest przede wszystkim ich maksymalny rozwój oraz przystosowanie do pełnienia roli społecznej przez wykonywanie pracy.
Rewalidacja uczniów niewidomych i niedowidzących dokonuje się przez:
- maksymalną aktywność i usamodzielnienie wychowanków
- rozbudzenie potrzeb i aspiracji z jednoznaczną oceną realnych możliwości rozwoju
- systematyczną korekturę wad i funkcji organizmu
- usprawnienie zachowanych funkcji
- kompensowanie braków organicznych i funkcjonalnych
Polega ona na uzdolnieniu wychowanków do czynnego udziału w życiu zawodowym i społecznym oraz na ukształtowaniu dojrzałej osobowości człowieka obarczonego kalectwem poprzez wyzwolenie go ze stresów i stanów frustracji.
Podstawowe zasady brane pod uwagę w szkolnictwie dla niewidomych i niedowidzących:
- zasada jedności wychowania z nauczaniem
- zasada priorytetu rewalidacji w strukturze merytoryczno- organizacyjnej szkoły
- zasada zaspokajania potrzeb psychicznych i fizycznych wychowanków
- zasada samodzielności i aktywności wychowanków
- zasada przystosowania wymagań do możliwości wychowanków
- zasada terapeutyczności
- zasada kompensacji
- zasada optymizmu i wytrwałości
- zasada zaangażowanej emocjonalnie współpracy z dzieckiem
- zasada integracji ze społeczeństwem
- zasada oprzyrządowania i oprotezowania dziecka
Biuletyn UNESCO wymienia dwa kryteria uzasadniające konieczność rehabilitacji upośledzonych fizycznie lub psychicznie:
1. dziecko upośledzone ma prawo do nauki i opieki z racji swego człowieczeństwa a celem rehabilitacji jest rozwój jednostki jej szczęście osobiste i niezależność społeczna
2. rehabilitacja ma na celu zredukowanie obciążeń społeczeństwa wynikających z upośledzeń i niezdolności do pracy niektórych jego członków
Diagnoza dziecka niewidomego powinna mieć charakter kliniczny i należy brać pod uwagę wyniki uzyskane podczas:
- badań okulistycznych i ogólno lekarskich
- wywiadu z rodzicami
- badań inteligencji ogólnej
- badań pedagogicznych
- badań zachowania przystosowawczego
- obserwacji zachowania dziecka w różnych sytuacjach życia codziennego i na lekcjach
- analizy wytworów pracy szkolnej uczniów
Przedszkole jest pierwszym środowiskiem instytucjonalnym dzieci w wieku od 3 do 7lat.
Wychowanie dzieci niewidomych w wieku przedszkolnym obejmuje:
- proces socjalizacji i kształtowania postępowania cech osobowości
- realizację programu wychowawczego z zajęciami o charakterze ćwiczeń, gier i zabaw
- usprawnianie mechanizmów kompensujących brak wzroku
- korekturę resztek wzroku
- korekturę funkcji pozostałych zmysłów
- korekturę wyobrażeń surogatowych
- ...
wojomak