PSYCHOLOGIA PAMIĘCI I UCZENIA ćw. nr 8 - Metody badania pamięci-eksperymentalne - Jagodzińska [55-70].doc

jagodzińska – metody badań s. 55-70                              ĆW. 2

1.    Podstawowy plan eksperymentu w badaniach pamięci

- metodę eksperymentalną wprowadził do badań nad pamięcią Hermann Ebbinghaus

- w typowym eksperymencie osoby badane najpierw uczą się określonego materiału, potem następuje przerwa, a w końcowym etapie przeprowadzany jest pomiar pamięci -> plan eksperymentu odzwierciedla więc trzy fazy pamięci: zapamiętywanie, przechowywanie i przypominanie

- w behawiorystycznych badaniach nad uczeniem się werbalnym dużo uwagi poświęcano fazom skrajnym – zapamiętywaniu materiału i pomiarowi przyswojenia

metoda antycypacji – metoda stosowana w badaniach nad uczeniem się werbalnym; polega na prezentowaniu materiału seryjnego w stałym tempie przy użyciu mnemometru, a zadaniem osoby badanej jest podawanie kolejnych elementów, zanim się pojawią.

2.    Pomiary pamięci

Rodzaje zadań służących do pomiaru pamięci:

reprodukcja – zadanie wymagające odtworzenia przyswojonych informacji (np. listy słów)

rozpoznawanie – zadanie wymagające odróżnienia elementów znanych od nowych

rekonstrukcja – metoda łącząca elementy rozpoznawania i reprodukcji; zadanie wymagające, by z podanych elementów odtworzyć układ prezentowany wcześniej

bezpośrednie testy pamięci – zadania wymagające świadomego, zamierzonego przypomnienia sobie wcześniejszego doświadczenia

pośrednie testy pamięci – zadania, które nie wymagają świadomego, zamierzonego przypomnienia sobie wcześniejszego doświadczenia, ale pozwalają na pośrednie ujawnienie się jego wpływu; służą do badania pamięci utajonej

testy retrospektywne – zadania odnoszące się do pamięci doświadczeń z przeszłości

testy prospektywne – zadania wymagające pamiętania o czynnościach, które trzeba wykonać w przyszłości, w określonym czasie i miejscu

metoda chronometryczna – odrębna metoda badania pamięci; analiza czasowego przebiegu operacji poznawczych, wykorzystuje pomiar czasów reakcji przy wykonywaniu zadań angażujących pamięć

Testy reprodukcji:

• reprodukcja seryjna – zadanie wymagające odtworzenia materiału w takiej kolejności, w jakiej był eksponowany; materiałem najczęściej jest lista słów, sylab lub cyfr

• reprodukcja swobodna – zadanie wymagające odtworzenia materiału w dowolnej kolejności; jako materiał stosuje się nie tylko listy słów, ale też teksty i zdarzenia

- pozwala wykryć preferencje i prawidłowości w odtwarzaniu – np. efekty pierwszeństwa i świeżości

- dzięki zadaniu swobodnej reprodukcji poznano też organizowanie materiału podczas odtwarzania – ludzie mają tendencję do grupowania elementów, pomiędzy którymi dostrzegają jakieś związki

• reprodukcja ukierunkowana – zadanie wymagające odtwarzania materiału wg wskazówek podawanych przez eksperymentatora

- np. metoda par skojarzeń

- odmianą reprodukcji ukierunkowanej jest metoda wskazówek słownych – jedna z metod badania pamięci autobiograficznej: po usłyszeniu słowa badani opowiadają pojawiające się w pamięci wspomnienia

- ukierunkowanie może też polegać na ograniczaniu odtwarzania do określonego fragmentu materiału -> czyli na odtwarzaniu częściowym nie całościowym (np. metoda odtwarzania częściowego w badaniach nad pamięcią ikoniczną Sperlinga)

Testy rozpoznawania:

• test rozpoznawania ze swobodnym wyborem – test, w którym badany musi ocenić każdy z prezentowanych elementów jako stary lub nowy; inaczej zadanie typu prawda-fałsz lub typu tak-nie

• test rozpoznawania z wymuszonym wyborem – test wymagający oceny, który z kilku podanych elementów pochodzi z materiału wcześniej przyswajanego; inaczej test wielokrotnego wyboru

Rodzaje odpowiedzi w teście rozpoznawania:

§         trafienie

§         chybienie

§         prawidłowe odrzucenie

§         fałszywy alarm

Przy rozpoznawaniu występuje problem zgadywania i przypadkowych trafień. W testach z wymuszonym wyborem zgadywanie mniej zniekształca wyniki -> stosowaną miarą jest wtedy najczęściej liczba lub proporcja trafnych wyborów.

Więcej kłopotów sprawia ocena testów ze swobodnym wyborem -> najprostszym stosowanym tu wskaźnikiem jest różnica między proporcjami trafień i fałszywych alarmów.

Bardziej precyzyjny wskaźnik można wyprowadzić z teorii wykrywania sygnałów – wskaźnik różnicowania jednostek starych i nowych - d’ . Jego zaletą jest m.in. niezależność od stosowanych przez badanego kryteriów odpowiadania.

Efekt sufitowy – bardzo wysoki wynik uzyskany w teście, zbliżony do maksymalnego

Dodatkowe pomiary często stosowane jako uzupełnienie wskaźników rozpoznawania:

-        pomiar czasów reakcji przy udzielaniu odpowiedzi

-        dokonanie oceny subiektywnej pewności odpowiedzi

-        jakościowa analiza fałszywych alarmów – pozwala sprawdzić czym kierują się badani, gdy popełniają błędy przy rozpoznawaniu. Tą metodą badano np. kody pamięci krótkotrwałej i długotrwałej (kodowanie fonemiczne i semantyczne)

Testy pośrednie

- to testy stosowane w badaniu pamięci utajonej

Przykłady testów pośrednich:

§         test uzupełniania rdzeni – trzeba uzupełnić początkowe trzy litery pierwszym słowem, jakie przyjdzie na myśl

§         test identyfikacji percepcyjnej – identyfikacja słów pokazywanych zaledwie przez 35 milisekund

§         rozwiązywanie anagramów

§         identyfikacja obrazu pokazanego fragmentarycznie

§         podawanie swobodnych skojarzeń

§         wyliczanie jak najwięcej słów należących do jakiejś kategorii pojęciowej

W tym rodzaju testów pośrednim przejawem pamięci jest efekt torowania.

Testy pamięci prospektywnej

- w badaniach pamięci prospektywnej stosuje się testy, które wymagają pamiętania o czymś w przyszłości. Badani otrzymują zadanie, które trzeba wykonać w określonym czasie, a pomiar dotyczy przede wszystkim tego, czy i kiedy wykonali zadanie.

Rozróżnia się zadania prospektywne:

• nawykowe – wykonywane stale o określonej porze lub w określonych okolicznościach
• epizodyczne – nie mają charakteru rutynowego, wykonywane rzadko lub jednorazowo

Ze względu na rodzaj wskazówek rozróżnia się:

• zadania oparte na czasie – trzeba wykonać czynność w określonym czasie, np. za 20 min.
• zadania oparte na zdarzeniu – trzeba wykonać czynność, gdy wystąpi jakieś inne zdarzenie

W badaniach pamięci prospektywnej stosuje się też kwestionariusze z pytaniami dot. tego typu pamięci i dzienniczki obserwacji, w których badani odnotowują przypadki zapominania.

Metoda chronometryczna

- polega na mierzeniu czasów reakcji podczas wykonywania zdań angażujących pamięć -> opiera się na założeniu, że im czas wykonywania zadania jest dłuższy, tym proces poznawczy jest bardziej złożony

- tą metodą badano np. hipotezy dotyczące struktury pamięci semantycznej

3.      Zmienne niezależne w pomiarach pamięci

Zmienne na etapie kodowania:

• rodzaj materiału – cechy materiału należą do głównych czynników wpływających na przebieg procesów przetwarzania informacji i efekty pamięci, powodują uruchomienie niektórych procesów mediacyjnych (np. wyobraźni, skojarzeń) i stosowanie strategii pamięciowych
• instrukcje

- czasem instrukcja nie dotyczy w ogóle pamięci, badani są tylko proszeni o wykonanie jakiegoś zadania poznawczego – tak bada się pamięć niezamierzoną i zależność efektów pamięci od sposobu przetwarzania informacji (np. w badaniach dot. koncepcji poziomów przetwarzania)

-  w badaniach dot. pamięci operacyjnej stosuje się procedurę podwójnego zadania – badani utrzymują w pamięci materiał wykonując jednocześnie inne zadanie

• stan podmiotu podczas przyswajania treści – wywołuje się np. określony poziom lub rodzaj motywacji, pobudzenia lub emocji i sprawdza się jak to wpływa na pamięć
• sytuacja zewnętrzna – kontekst uczenia się

Zmienne na etapie przechowywania:

• czas retencji
• możliwość powtarzania
• uczenie się innego materiału
• podawanie nowej informacji

Zmienne na etapie wydobywania:

• dostępność wskazówek
• stan podmiotu
• kontekst zewnętrzny

dysocjacja funkcjonalna – polega na tym, że określona zmienna wpływa na jeden pomiar pamięci, a na inny nie wywiera wpływu lub wpływa w przeciwnym kierunku

Zmienne związane z badaną populacją

- to zmienne związane z naturalnie występującymi różnicami między ludźmi, takimi jak:

• wiek,
• poziom wiedzy w pewnej dziedzinie
• uszkodzenia mózgu

4