WYKŁAD

“mówi, mówi, ale co mówi — nie mówi”

        Słuchanie nie jest czynnością automatyczną, jest wysiłkiem.
        Zapamiętujemy 85-90% tego, co widzimy, 15% tego, co słyszymy. Dorośli ludzie słuchają efektywnie tylko 25-50% czasu. Co oznacza iż znaczna część informacji jest w ogóle nie rejestrowana! Wynika to z różnicy średniego tempa mówienia (150 słów na minutę), a zdolności umysłu do przetwarzania informacji (500-600 słów na minutę). Zatem — słuchaczy należy przygotować do słuchania i motywować od czasu do czasu tzw. pytaniami pomocniczymi, zezwalającymi na chwilową aktywność własną (np. powiedzcie swojemu sąsiadowi po prawej stronie co sami o tym-a-tym myślicie albozapiszcie w swoich zeszytach swoje wrażenia, później je porównamy).

Średnia zdolność zapamiętywania zależy od zastosowanej metody, oto kilka danych:

wykład — 5%
czytanie — 10%
metody audio-
-wizualne — 20%
demonstracje — 30%
grupa dyskusyjna — 50%
praktyka poprzez działanie — 75%
nauczanie innych — natychmiastowe
wykorzystywanie zdobytej wiedzy — 90%

P I R A M I D A    Z A P A M I Ę T Y W A N I A

Jest jeszcze kilkadziesiąt powodów dla których ludzie nie słuchają!

“Myśl jak mędrcy, ale mów jak zwykli ludzie”

(Arystoteles).

        Wykład może być metodą aktywizującą proces nauczania (mimo tych licznych ograniczeń!).
        Oto krótki przepis.
        Powiedz na początku o czym będziesz mówić. Powiedz to. Na koniec powiedz jeszcze raz w skrócie o czym mówiłeś. Mów w możliwie szybkim tempie, ale dynamicznie. Przy najważniejszych sprawach zmień ton głosu (aby zastosować prawo kontrastu i umożliwić skupienie uwagi). Rób przerwy po wygłoszeniu spraw trudniejszych, dziwniejszych... pozwól na refleksję.
        Kiedy omawiasz coś trudniejszego, coś co wymaga większej uwagi — zmień pozycję ciała (np. dwa kroki w lewo). Po pewnym czasie uczniowie “odkryją”, że zmiana pozycji w czasie wykładu zwiastuje coś innego i odruchowo przygotują się do tego (np. bardziej wyostrzając uwagę).
        Naucz się w trakcie wykładu pisać lub rysować najważniejsze, kluczowe słowa lub obrazy — tak, aby odzwierciedlało to strukturę wykładu.

        Dygresje stosuj oszczędnie — w miejscach absolutnie niezbędnych. Nadmiar dygresji powoduje chaos informacyjny i zwykłe “gubienie” wątku.
        Nie dyktuj! Jeżeli chcesz aby coś zostało zapisane — oddaj to zadanie uczniom, niech oni sami to sformułują. Jednocześnie jest to etapowy sprawdzian rozumienia i przyswojenia sobie treści wykładu. (Mówisz po to, aby cię zrozumiano, a zrozumieć znaczy: powiedzieć własnymi słowami).
        W czasie wykładu odwołuj się do wszystkich zmysłów. Stosując słowa kluczowe dla danego zmysłu i odpowiednie przykłady z obszaru doświadczenia dzieci w tym wieku.
        Pozwalaj zadawać pytania i przerywać... To powoduje zniesienie bierności odbioru wykładu przez dzieci. Obawa iż pytania rozbijają tok wykładu i straci się kontrolę nad ciągiem wypowiedzi jest bezpodstawna. Pytania są sygnałem rozumienia i zaciekawienia. Pamiętaj że każde pytanie jest dobre!
        Staraj się wzmocnić zadawania pytań przez wyrażanie zainteresowania nimi i szacunek dla pytającego (To ciekawe, nigdy tak nie myślałem! To bardzo dobre pytanie, dziękuję! Cieszę się, że o to pytasz! itd.). Pytanie możesz też potraktować jako “wyzwanie” dla uczniów (a co ty / wy o tym myślicie?).
        Dziel uwagę ze wszystkimi swoimi uczniami, utrzymuj z nimi kontakt wzrokowy. Obserwuj jak reagują! Kiedy wszyscy patrzą dość tępo w okno lub sufit — to znaczy, że “coś tu nie gra”. Przerwij swoją wypowiedź i dowiedz się co się dzieje! Mówienie w przestrzeń chyba nie ma sensu...
        Nie wprowadzaj pojęć niezrozumiałych i nie definiuj pojęć niezrozumiałych przez inne tak samo brzmiące obco. Powiedz po ludzku co to znaczy termodynamika... (Jak się czujesz czytając taki tekst jak np. “interkorelacje struktury i dynamiki procesu dydaktycznego w aspekcie epistemologii antyfundamentalnej”...)
        Czas wykładu to maksymalnie 15-20 minut.
        Wypowiedzi dłuższe wymagają większej koncentracji i motywacji do słuchania.
        Dzieci w zasadzie lubią słuchać ciekawych rzeczy (patrz: bajki w dzieciństwie).
        Ale wymaga to spełnienia pewnych warunków: atrakcyjnego mówcy (np. badacza źródeł Amazonki), atrakcyjnego tematu (np. historia życia Morrisona), atrakcyjnego sposobu mówienia (z uwzględnieniem nieomal hipnotyzowania słuchaczy).
        Niestety życie rozwielitek i wojny rzymskie, czy też życiorysy naszych wieszczów, nie budzą tak powszechnej ciekawości! (A mogłyby gdyby...)
        Na zakończenie — trzeba pamiętać o podsumowaniu i przeznaczeniu czasu na pytania uczniów i wyjaśnienia oraz pytania sprawdzające postawione przez nauczyciela! (Chociażby takie “Jak myślicie do czego to się przydaje w życiu?”)
        Przypominam, że informacje kilkakrotnie powtórzone i poddane obróbce intelektualnej są lepiej zapamiętywane!
        Wykład jest niezbędny przy przekazywaniu wiedzy, oczywiście warto podeprzeć słowa, materiałem prezentacyjnym (wykresami, planszami itd.) i wzbogacić pokazami, demonstracjami. Wreszcie — utrwalić przekazywane treści przy pomocy kreatywnych technik, jak działania czy prace ustne i pisemne wykorzystujące różne konwencje formalne (drama, projekt, opracowanie instrukcji, redefiniowanie własnymi słowami, napisanie eseju na prowokacyjnie sformułowany temat i tak dalej).