DYSLALIA - DEFINICJA I CHARKTERYSTYKA

Charakterystyka dyslalii

1.1. JAK DEFINIOWAĆ DYSLALIE ?

          Termin dyslalia ( z greckiego dys -` zaburzenie`; lalia -` mowa` ) to ogólne pojęcie stosowane przy określeniu różnych postaci wad wymowy.

Według Ireny Styczek dyslalia ( alalia ) to opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych.[1]

Inną definicje przedstawia Genowefa Demelowa: dyslalia – to nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu, tzw. bełkot. Zachowane są rytm, melodia, akcent, ale mowa jest zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.[2]

Termin dyslalia wywodzi się z foniatrii i najczęściej stosowany jest w klasyfikacjach zaburzeń mowy. Przyczyn powstawania tej wady wymowy jest wiele. H. Spionek (1981) uważa, że dyslalia nie jest jednostką chorobową, lecz zespołem objawów wywołanych różnymi czynnikami.   

1.2. PRZYCZYNY DYSLALII          

Zgodnie z założeniami H. Spionek  przyczynami dyslalii mogą być:

1.     Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:

-         nieprawidłowa budowa języka ( język zbyt długi, za duży – makroglosja, za krótki, zbyt gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe);

-         nieprawidłowa budowa podniebienia ( zbyt mocno wysklepione, wąskie podniebienie twarde, tzw. gotyckie podniebienie: rozszczep podniebienia);

-         zniekształcenie zgryzu ( zgryz otwarty, – gdy zęby dolnej szczęki nie schodzą się z zębami szczęki górnej w odcinku środkowym lub bocznym: przodozgryz                       { syn.progenia, prognacja} – wysunięcie dolnej szczęki do przodu w stosunku do górnej; tyłozgryz – cofnięcie dolnej szczęki, w stosunku do szczęki górnej);

-         anomalie zębowe ( trwałe: diastema – szpara między pierwszymi siekaczami, protruzja - czyli wychylenie korony górnych zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej, retruzja,– czyli wychylenie górnych zębów przednich do wewnątrz jamy ustnej; oraz anomalie zębowe przejściowe, jak w czasie wymiany uzębienia);

-         przerost trzeciego migdałka;

-         polipy;

-         skrzywienie przegrody nosowej;

-         przerost śluzówki nosa.

2.     Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, czyli:

-         Niska sprawność języka, warg;

-         Trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady;

-         Zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe;

-         Nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego;

-         Brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie ( prowadzące do wsuwania języka między zęby).

3.     Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:

-         Zaburzenie analizy i syntezy słuchowej;

-         Wybiórcze upośledzenie słuchu; obniżenie słyszalności ( niedosłuch, głuchota);

-         Zaburzenie słuchu fonematycznego.

4.     Warunki niesprzyjające uczeniu się mowy  ( dyslalia związana z czynnikiem społecznym):

-         Nieprawidłowe wzorce wymowy; nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców;

-         Brak stymulacji rozwoju mowy.

5.     Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego dyslalia ośrodkowa; dyslalia centralna, występujące w przypadku afazji i dyzartrii.

6.     Psychiczne podłoże dyslalii ( brak zainteresowania mową innych; odczuwanie własnych wypowiedzi jako czegoś trudnego, męczącego  i w związku z tym ograniczanie ich, co nie sprzyja normalnemu rozwojowi mowy – dyslalia asocjacyjna).

7.     Opóźniony rozwój psychomotoryczny ( dyslalia rozwojowa) i emocjonalny dziecka.[3]

1.3. PODZIAŁ DYSLALII WEDŁUG KRYTERIUM OBJAWOWEGO

Według klasyfikacji zaproponowanej przez L. Kaczmarka (1966), wyróżniamy trzy rodzaje dyslalii:

·        dyslalię jednoraką – kiedy tylko jeden fonem jest realizowany odmiennie. Dyslalia jednoraka może być:

a)     prosta – zniekształcenie tylko jednej cechy dystynktywnej fonemu (np. dźwięczności czy miejsca artykulacji, lub też jest realizowana cecha, której on nie posiada – s→ š),

b)    złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych fonemu (np. miejsca artykulacji, miękkości i dźwięczności, jak  w wypadku zamiany ż→ ś);

·        dyslalię wieloraką – wadliwa realizacja fonemów w obrębie dwu i więcej stref artykulacyjnych, kiedy kilka lub kilkanaście fonemów realizowanych jest niezgodnie z tradycyjną normą. Dyslalia wieloraka może być :

a)     prosta – wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej strefy                           artykulacyjnej; zniekształceniu ulega jedna cecha dystynktywna fonemów (np. dźwięczność, w przypadku zamieniania g na k ,d          na t ).

b)    złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych (np. g zamieniane na t, czyli brak realizacji dźwięczności  i zamiana miejsca artykulacji);

·        dyslalia całkowita– wadliwa wymowa w obrębie kilku sfer artykulacyjnych; wypowiedź realizowana jest za pomocą elementów prozodycznych- rytm, melodii, akcentu, bełkot obejmuje około 70% systemu fonetycznego.

1.4. PODZIAŁ DYSLALII NA POSZCZEGÓŁNE WADY WYMOWY

W obrębie dyslalii  G. Jastrzębowska wyodrębniła następujące wady wymowy:

§        sygmatyzm – nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych (ś,ź,ć,dź ; s,z,c,dz ; sz,ż,cz,dż );

§        rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski r ;

§        kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski k ;

§        gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski g ;

§        lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski l ;

§        betacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski b ;

§        mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki (np. „g” jak „k”)

§        inne odchylenia od normalnej artykulacji.

Z dyslalii wyodrębniły się oddzielne jednostki:

§        rynolalia – nosowanie

§        dysartria – zaburzenie mowy spowodowane porażeniem centralnego            ...