Transformacja gospodarcza w Polsce w latach 90.
Historię polskich reform gospodarczych w latach 90. można podzielić na 3 etapy:
Lata 1990-1991 był to okres stabilizacji gospodarki, związany z rządami T. Mazowieckiego i J.K. Bieleckiego. Przede wszystkim związane to było z realizacją programu L. Balcerowicza – ministra finansów i wicepremiera w obydwu tych rządach. Było to przejście od gospodarki planowej do rynkowej.
Polegało w głównej mierze na:
+ prywatyzacji,
+ walce z hiperinflacją,
+ liberalizacji cen,
+ otwarciu gospodarki na świat,
+ powstaniu rynku kapitałowego wraz z giełdą papierów wartościowych
+ zaproszeniu przy pomocy szeregu ulg zagranicznych inwestorów i kapitału.
Popełniono szereg błędów, a największe to ślepa wiara w prawa rynkowe, które miały regulować gospodarkę oraz nadmierna liberalizacja handlu. W tym okresie zaczęło także rosnąć w znacznym tempie bezrobocie. W wyniku tych działań PKB spadł o prawie 14%.
W latach 1992 – 1993 przede wszystkim zaznaczył się wzrost PKB z 2,6% w 1992 r. do 3,8% w 1993 roku. Niestety, rosła także stopa bezrobocia do 13,6% w 1992 r. i do 16,4% w 1993 roku. Zaobserwowano wzrost inwestycji zagranicznych oraz spożycia krajowego. Już w tym okresie zaczęło występować wysokie rozwarstwienie, jeżeli chodzi o zarobki ludności.
Lata 1994 –1995 – był to dalszy ciąg wzrostu gospodarczego z 5,2% do 7% PKB w 1995 roku. Zaznaczył się tu także nieznaczny spadek bezrobocia z 16% do 14,9% w 1995 r. Wzrost gospodarczy był związany z trzema czynnikami:
= eksportem,
= inwestycjami
= konsumpcją.
Eksport tylko w latach 1994-1995, jeżeli liczony w dolarach USA, wzrósł o 62%. Obroty z krajami Europy Zachodniej wzrosły od 1989 r. z 28% do 70% w 1995 r. Inwestycje w ciągu lat 1994 – 1995 wzrosły prawie o 30%. W 1995 r. wszedł do Polski koreański koncern Daewoo, który ma zainwestować w naszą gospodarkę kilka miliardów dolarów amerykańskich. Była to jak dotychczas największa inwestycja obcego kapitału w latach 90.
Konsumpcja to trzeci składnik napędzający koniunkturę gospodarczą. Widać to gołym okiem. Po ulicach jeżdżą nowe samochody, wzrasta popyt na komputery czy telewizory. Towarzyszyło jednak temu bardzo duże rozwarstwienie dochodów ludności. Obok enklaw ostentacyjnego bogactwa istniały i będą istnieć strefy ubóstwa. W 1995 r. szacowano, że około połowa Polaków żyła poniżej minimum socjalnego.
Najbardziej przemawiają do wyobraźni wskaźniki takie jak stopa inflacji, stopa bezrobocia oraz tempo wzrostu PKB. Największe wrażenie robi zredukowanie stopy inflacji, która z hiperinflacji około 250% w 1990 r. została zmniejszona do 21,6% w 1995 roku. Na rok 1996 przewidywano 17% stopę, ale ze względu na ciężką zimę i gwałtowny
wzrost cen żywności wydawało się to nierealne.
Stopa inflacji w latach 1990-1996
1990 - 249,3%
1991 - 60,4%
1992 - 44,3%
1993 - 37,6%
1994 - 29,5%
1995 - 21,6%
1996 - 18,5%
W latach 1990 -1995 stopa bezrobocia zwiększyła się 2,5 razy. Tak gwałtowny wzrost był spowodowany upadkiem wielkich zakładów zbudowanych w okresie socjalizmu, a na wsi upadkiem nieomal wszystkich PGR-ów (Państwowe Gospodarstwa Rolne). W 1995 r. stopa bezrobocia ustabilizowała się na poziomie około 15%. Według prognoz specjalistów ten poziom będzie się utrzymywał przez szereg lat.
Stopa bezrobocia w latach 1990-1995
1990 6,3
1991 11,8
1992 13,6
1993 16,4
1994 16,0
1995 14,9
Wskaźnik PKB (Produkt Krajowy Brutto) jest uważany przez ekonomistów za najlepszy wskaźnik koniunktury w gospodarce każdego państwa.
Wskaźnik PKB w latach 1990-1995
1990 -7,5
1991 -7,0
1992 2,6
1993 3,8
1994 5,2
1995 7,0
1996 6,0
Wynika z tego, że w latach 1990-1991 gospodarka przeżywała kryzys, co przejawiło się w spadku PKB o 14%. Od 1992 r. notowano jego wzrost i od tego momentu można było mówić o wzroście gospodarczym, jednym z najwyższych w Europie. Są to niewątpliwie osiągnięcia w porównaniu z dekadą lat 80. Okres ten był naznaczony stagnacją, a następnie stałym spadkiem produkcji przemysłowej i konsumpcji.
Stan wojenny wprowadzony13 grudnia 1981 r. miał się także przyczynić do opanowania załamania gospodarczego. Jednakże w 1982 r. dochód narodowy spadł o 8%, stopa życiowa o 30% oraz stale rosło zadłużenie zagraniczne. Do 1987 r. udało się zwiększyć dochód narodowy, jednakże był on mniejszy niż w 1978 r., czyli okresie "dekady E. Gierka".
Władze komunistyczne nie potrafiły rozwiązać problemów gospodarczych i społecznych, w związku z tym "okrągły stół" był koniecznością. Pierwszy rząd nie komunistyczny T. Mazowieckiego stanął przede wszystkim przed rozwiązaniem problemów
społeczno-gospodarczych. Stąd opracowanie i realizacja "Planu Balcerowicza", co przyniosło stabilizację gospodarki i zwalczenie hiperinflacji.
Partia - definicja, geneza, funkcje.
Partia – z j. łacińskiego; oznacza część całości.
W starożytności było ono używane dla oznaczenia ugrupowania politycznego. Amicitia była szlachetnym i dobrym związkiem, a fakcja związkiem złym, nieszlachetnym. W samym Rzymie słowo partia miało bardzo różne znaczenie. Po pierwsze, oznaczano nim zgrupowanie polityków wokół przywódcy. Po drugie, oznaczano nim grupę ludzi, którzy rządzili państwem lub Senat.
W czasach nowożytnych w Europie termin partia występował w wojsku i oznaczał wydzielony oddział wojskowy.
Partia polityczna to zorganizowana grupa ludzi, która posiada program i walczy o zdobycie lub utrzymanie władzy w celu realizacji tego programu.
Ciekawe jest nazewnictwo partii politycznych. Z reguły w nazwie tego typu organizacji występuje termin partia, ale nie zawsze. Po 1989 r. w Polsce pluralizm polityczny zaowocował powstaniem kilkudziesięciu partii politycznych, z których duża część, ponoć na skutek złych skojarzeń z nazwą partia po PZPR, w swej nazwie ten termin pominęła.
Popularne są określenia takie jak "unia":
+ Unia Demokratyczna (dziś Wolności),
+ Unia Pracy
+ Unia Polityki Realnej.
"Stronnictwo" to:
= Polskie Stronnictwo Ludowe,
= Stronnictwo Narodowe
= Stronnictwo Demokratyczne.
Niektóre partie kryją się pod określeniem "zjednoczenie":
= Zjednoczenie Chrześcijańsko – Narodowe
= Chrześcijańsko – Demokratyczne.
Występuje także szereg innych zamienników typu "konfederacja" (KPN), "kongres" (KLD, dziś nie istnieje), "ruch" (Ruch Ludzi Pracy, Ruch Odbudowy Polski), czy "porozumienie" (PC).
Oczywiście nazewnictwo partii, w którym pominięty jest ten termin, to nie jest specyfika polska. W Indiach dwie najsilniejsze siły polityczne w swych nazwach też nie używają określenia "partia". Są to:
= Indyjski Kongres Narodowy, określany jako Partia Kongresowa,
= nacjonalistyczno-religijny Blok Dżanata.
W Niemczech jedna z najsilniejszych partii to Unia Chrześcijańsko – Demokratyczna (CDU).
W Czechosłowacji w 1989 r. w okresie tzw. "aksamitnej rewolucji" najsilniejszym ruchem politycznym było Forum Obywatelskie.
Z kolei dziś na Słowacji najsilniejszą partią jest Ruch na rzecz Demokratycznej
Słowacji (HZDS).
Na nowej, powstałej po wyborach z marca 1994 r., scenie politycznej Włoch trzy partie, które utworzyły koalicję rządzącą, to Forza Italia (Naprzód Włochy), Liga Północna (Lombardzka) oraz Przymierze Narodowe.
Jednakże w olbrzymiej większości państw organizacje polityczne o charakterze partii politycznej używają w swoich nazwach terminu "partia".
W USA dwie najważniejsze siły polityczne to Partia Demokratyczna i Partia Republikańska, w Wielkiej Brytanii Partia Konserwatywna i Partia Pracy.
W Japonii dwie najsilniejsze to rządząca przez ponad 40 lat Partia Liberalno –Demokratyczna i najsilniejsza partia opozycyjna – Socjalistyczna Partia Japonii.
Z kolei w Australii najsilniejsze partie to Partia Konserwatywna, Partia Pracy i Partia Liberalna.
Z definicji partii politycznej wynika, że ma:
• program polityczny,
• strukturę organizacyjną,
• cel - zdobycie i utrzymanie władzy w państwie.
Program polityczny to cele działania i drogi ich urzeczywistnienia, które z reguły wyrażają interesy określonych grup społecznych. Jest to zrozumiałe, że na przykład programy polityczne konserwatystów i laburzystów (Partia Pracy) z Wlk. Brytanii będą się różniły w sposób zasadniczy. Konserwatyści reprezentują interesy grup posiadających, a ich przeciwnicy - szeroko pojętych warstw pracowników najemnych państwowych i prywatnych.
Z kolei w Polsce nie muszą się pokrywać programy polityczne SLD czy też PSL. Pierwsza z nich to partia ogólnonarodowa, reprezentanci wszystkich grup społecznych, a druga to typowo środowiskowa, reprezentująca wieś.
Struktura organizacyjna - w tym przypadku występuje szereg różnic. Na przykład obydwie partie amerykańskie, demokraci i republikanie, słyną z decentralizacji i bardzo luźnej struktury organizacyjnej.
Natomiast obydwie najsilniejsze partie brytyjskie, konserwatyści i laburzyści, znane są z twardych zasad organizacyjnych i członkostwa. Z praktyki parlamentarnej tego kraju znana jest żelazna dyscyplina partyjna podczas głosowań w Izbie Gmin. Oczywiście w Stanach, jak i w Wlk. Brytanii życie wewnątrzpartyjne jest w pełni demokratyczne.
Zupełnie inaczej były bądź są zorganizowane partie w systemach totalitarnych. Z reguły na czele takiej partii stoi wódz, jej członkowie muszą być mu ślepo posłuszni, odejście z partii graniczy ze zdradą, a każdy jej członek musi realizować program bez zastanowienia, czy ma jakieś obiekcje, czy też nie.
Często partia taka używa szeregu charakterystycznych emblematów czy też uniformów, aby podkreślić swoją wyjątkowość, wyższość lub twardość. Tak mniej więcej prezentowali się faszyści niemieccy za Hitlera i Włochy za Mussoliniego.
Bardzo podobne były skonstruowane i działały partie komunistyczne. Swego rodzaju
bogiem, wodzem był J. Stalin w ZSRR, Mao Tse-tung w Chinach czy Kim Ir Sen w Korei Płn. W partii panował tzw. centralizm demokratyczny, czyli podporządkowanie się uchwałom wyższych instancji przez niższe. Była cała skomplikowana procedura przyjmowania do partii. Każdy jej członek musiał propagować i bronić jej programu. Opuszczenie partii było poczytywane za zdradę interesów jej i narodu.
Cel - zdobycie i utrzymanie władzy w państwie przyświeca działaniu każdej partii politycznej. Jeżeli partia jest w opozycji i zasiada w parlamencie, usiłuje kontrolować działania tych, którzy w danym momencie rządzą.
Będąc u steru rządów, partia może realizować program z reguły bardzo interesujący dla wyborcy w toku kampanii wyborczej. W kampanii wyborczej w 1993 r. SLD odniosło duży sukces dzięki lotnemu hasłu "tak dalej być nie musi". Już po roku rządów koalicji PSL -SLD odezwały się głosy, że "tak dalej być powinno". To jest efekt nie realizowanych obietnic przedwyborczych.
Jeżeli chodzi o genezę partii politycznych, to najciekawsza wydaje się propozycja Maxa Webera, który wyodrębnił trzy etapy rozwojowe partii:
XVII-XVIII w. to partia jako koteria arystokratyczna, XVIII w. i 1. połowa XIX w. to okres partii klubowych, połowa XIX w. i przełom XX w. to czas partii masowych.
Koteria arystokratyczna była to koalicja wielkich rodów arystokratycznych, wspartych przez liczną klientelę, na przykład familia Czartoryskich w Rzeczypospolitej XVIII w. Nie miała ona formalnej organizacji, aspirowała do udziału we władzy dysponując
jedynie zarysem programu.
Partie klubowe były to zgromadzenia ludzi o podobnych ideach i poglądach. We Francji doby rewolucji XVIII w. byli to jakobini czy żyrondyści. W Polsce okresu Sejmu Czteroletniego - Stronnictwo Patriotyczne czy Hetmańskie. Obserwujemy w nich pojawienie się ideologii i programu wraz z elementami agitacji politycznej. Da się zauważyć także elementy organizacji. Dzięki nim w sferę polityki wchodzi mieszczaństwo i burżuazja jako nowa siła społeczna.
Partie masowe to organizacje polityczne związane z ruchem robotniczym. Były one o silnej, scentralizowanej organizacji z silnymi więzami z ruchem związkowym. Masowy ich rozwój był związany z upowszechnieniem się prawa wyborczego. W praktyce mówimy, że nowoczesna partia polityczna ukształtowała się na przełomie XIX i XX w.
Jakie są role i zadania partii dziś?
+ są mechanizmami, które wyłaniają elity rządzące w państwie;
+ kształtują opinię publiczną;
+ formułują doktryny polityczne i programy społeczno-gospodarcze;
+ są czynnikiem integrującym społeczeństwo w sferze życia politycznego.
Obecnie w państwach świata działa tysiące partii politycznych. Kierując się takimi kryteriami, jak:
= skład społeczny,
= zasady organizacji i funkcjonowania,
= zasady członkostwa,
= programy działania, możemy wyodrębnić kilka typów partii:
partie parlamentarno-burżuazyjne, które swe zasadnicze funkcje wiążą z działalnością mechanizmu parlamentarnego. W swej nazwie partie te określają się jako:
+ liberalna (np. Partia Liberalno-Demokratyczna w Japonii, rządząca od lat),
+ konserwatywna (Partia Konserwatywna w Wielkiej Brytanii, dziś u władzy),
+ republikańska (rządząca w USA do odejścia G. Busha),
+ demokratyczna (która dziś rządzi w USA),
+ chrześcijańsko-demokratyczna (CDU/CSU, która rządzi w Niemczech),
+ socjaldemokratyczna (SAP w Szwecji);
partie totalitarne: partie faszystowskie - dziś praktycznie nigdzie nie rządzą, partie komunistyczne - KPCh (Chiny) czy Partia Pracujących Korei Płn.;
partie narodowo-niepodległościowe były charakterystyczne dla wyzwalanych po II wojnie światowej krajów Azji i Afryki. Po wywalczeniu niepodległego państwa z reguły ulegały rozbiciu i tworzyły się z nich nowe partie.
Innym elementem ważnym dla typologii partii są kwestie organizacyjne, charakter członkostwa. Znany francuski politolog M. Duverger zaproponował podział partii na:
• masowe (nastawiają się na masowe członkostwo i mniejsze wymagania),
• kadrowe (traktują swych członków jako zahartowany oddział bojowy).
Z innego punktu widzenia możemy wprowadzić podział na partie:
+ scentralizowane (centralizacja organizacyjna i ideologiczna)
+ zdecentralizowane.
Ten pierwszy typ partii charakteryzuje partie komunistyczne i faszystowskie, drugi jest charakterystyczny dla obydwu partii amerykańskich.
Systemy partyjne to układ wszystkich działających w państwie partii politycznych, rywalizujących lub współdziałających ze sobą w walce o zdobycie władzy w państwie lub jej sprawowaniu.
Współcześnie spotykamy systemy jednopartyjne (monopartyjne), system partii dominującej, dwupartyjny oraz system wielopartyjny (rozważając kryterium ilościowe).
W systemie wielopartyjnym możemy rozróżnić system rozbicia wielopartyjnego i system dwublokowy, aczkolwiek może się to wydawać rozróżnienie sztuczne.
Jest to system, w którym istnieje jedna partia, która sprawuje władzę, inne nie istnieją lub działalność ich jest zakazana. Było to i jest charakterystyczne dla systemów totalitarnych (Niemcy za Hitlera, były ZSRR czy dziś Kuba lub Korea Płn.). Partiom tym przewodzili wodzowie i dyktatorzy niejednokrotnie o cechach charyzmatycznych.
Oznacza to, że w kraju działa wiele partii, jednak jedna tylko wygrywa i sprawuje władzę przez szereg lat. Dziś praktycznie taki czysty przypadek ma miejsce w Meksyku, gdzie partia PRI (Partia Instytucjonalno-Rewolucyjna) od lat 30. XX w. sprawuje władzę, czyli tworzy rząd, posiada bezwzględną większość w parlamencie, a prezydenci są wybierani z jej grona na prezydenta Meksyku na 6-letnią kadencję.
Podobna sytuacja była w niepodległych Indiach, gdzie od 1947 r. rządziła partia Indyjski Kongres Narodowy (z dwiema kilkuletnimi przerwami), a także w Szwecji, gdzie od połowy lat 70. XX w. rządziła przez 30 lat partia socjaldemokratyczna SAP. Dziś rządzi tam socjaldemokracja, raz koalicja konserwatywna.
Działa w nim szereg partii, ale tylko dwie są na tyle silne, że na przemian mogą sprawować władzę. Dwa sztandarowe przykłady to USA, gdzie demokraci lub republikanie sprawują władzę. W Europie to Wlk. Brytania, gdzie władzą dzielą się raz konserwatyści, raz socjaldemokraci, czyli Partia Pracy.
Jest to system, w którym działa szereg partii i tylko koalicje mają szansę sprawować władzę. W większości krajów demokratycznych mamy do czynienia dziś z tym systemem. W ramach tego systemu możemy wyróżnić:
= system rozbicia wielopartyjnego, co obserwowaliśmy w II Republice Włoskiej,
= system dwublokowy, charakterystyczny dla dzisiejszych Niemiec. W systemie tym rywalizują ze sobą dwa bloki ugrupowań i sprawują na przemian władzę. Dziś rządzi CDU/CSU/FDP, a opozycja to
SPD/Zieloni.
klejarka