PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
Psychologia społeczna – naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista bądź wyrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie (Aronson)
Psychologia społeczna – jest dziedziną psychologii zajmującą się wyjaśnianiem funkcjonowania jednostki w grupie (Szewczuk)
Psychologia społeczna ma wiele wspólnego z psychologią osobowości. Jest też związana z psychologią rozwojową, psychologią kliniczną, psychologią poznawczą, psychologią środowiskową, psychologią pracy i organizacji.
Występują trzy podstawowe kategorie zachowań jednostek:
1. Jak ludzie spostrzegają i interpretują własne zachowania i zachowania innych ludzi? – społeczne myślenie
2. Jak presja grupy wpływa na nasze zachowanie i odwrotnie, czyli jak jednostka potrafi oddziaływać na mniejsze grupy i inne jednostki? – dział wpływu społecznego
3. Jaki jest mechanizm i dynamika różnic relacji społecznych? – dział relacji społecznych.
Perspektywy teoretyczne psychologii społecznej:
1. Perspektywa poznawcza – dlaczego człowiek działa w taki sposób? Jej główną tezą jest to, że człowiek czuje i myśli, zachowuje się zgodnie z tym jakie informacje docierają do niego, jak rozumie daną sytuację oraz sposób rozumienia i interpretacji tych informacji, sytuacji zależy od posiadanej już wiedzy i tego jakie treści są w danym momencie aktywne (jakie ma sądy, opinie, oczekiwania, przekonania, schematy.). Np. niedawność danej struktury wiedzy.
2. Perspektywa motywacyjna – dlaczego człowiek działa? Koncentruje się na pobudkach, motywach ludzkiego działania, które powodują wywołanie określonego zachowania. Współcześnie zakłada się istnienie kilku podstawowych motywów. Najsilniejszym pozafizjologicznym motywem jest autowaloryzacja. Występuje też poczucie więzi społecznych, uzyskanie danego celu. Zachowanie człowieka dąży do maksymalizacji zysków i minimalizacji strat. Bardzo ważne są tu prawidłowości dotyczące emocji, motywacji. Mamy tu do czynienia z transferem pobudzenia emocjonalnego, gdzie siła pobudzenia zależy nie tylko od bieżących bodźców, ale także od bodźców działających w niedawnych sytuacjach. Pobudzenie przelewa się ze starej sytuacji na nową, przy czym człowiek całość pobudzenia odczytuje jako wywołane bieżącą sytuacją.
3. teoria społecznego uczenia – teoria wg której zachowania społeczne wynikają z doświadczeń uczenia się (szkoła teoretyczna) na podstawie doświadczeń własnych, albo przez obserwację cudzych.. Zachowania społeczne wynikają z doświadczeń jednostki, dotyczących kar i nagród. Nagradzane reakcje stają się nawykami.
4. perspektywa społeczno-kulturowa – podejście teoretyczne, które szuka przyczyn zachowań społecznych jednostek we wpływie wywieranym na nie przez większe grupy społeczne. Przekonania, preferencje kształtują się pod wpływem kultury, narodowości, grupy społecznej. Człowiek ulega socjalizacji.
5. perspektywa ewolucjonistyczna – szkoła teoretyczna, upatrująca przyczyny zachowań społecznych w fizycznych i psychicznych cechach, które ułatwiały naszym przodkom przetrwanie i rozmnażanie. Nowe cechy zastępują mniej przydatne.
Psychologia społeczna jest nauką empiryczną. Za prawdziwe uznaje się takie prawidłowości, których istnienie potwierdzają wyniki badań empirycznych nad tym co ludzie robią, czują lub myślą. Jednokrotne uzyskanie wyniku nie wystarcza do traktowania go jako wiarygodnego.
Prawidłowości psychologiczne mają charakter probabilistyczny tzn. nie ma pewności ich pojawienia się lecz jest jedynie jakaś szansa.
1. Każda prawidłowość obowiązuje jedynie w pewnych granicach.
2. Ludzkie funkcjonowanie jest podporządkowane wielu prawidłowościom jednocześnie i często trudno orzec z góry, która z nich okaże się ważniejsza.
3. Badaniu poddajemy zawsze jakieś konkretne osoby w konkretnych warunkach, a specyfika tych osób i warunków może „zamącić” obraz ogólnych prawidłowości.
Dopiero wielokrotne powtórzenie studiów nad tą sama prawidłowością przy użyciu różnych metod pozwala prawidłowości „przedrzeć się przez zakłócenia” jakimi obdarzone są poszczególne badania.
ZJAWISKO FACYLITACJI I HAMOWANIA.
PRÓŻNIACTWO SPOŁECZNE I DEINDYWIDUACJA
Czy i jaki wpływ na nasze zachowanie ma fizyczna obecność innych ludzi? czy fizyczna obecność innych ma wpływ na poziom działania jednostek?
Badacze, chcąc odpowiedzieć na te pytania odkryli pewne prawidłowości:
- efekt facylitacji społecznej – efekt ułatwienia społecznego, polega na tym, że w obecności innych następuje wzrost poziomu wykonywania zadań.
- efekt hamowania społecznego – obecność innych powoduje spadek poziomu wykonania zadania w porównaniu z działaniem w samotności
Problematyką tą zainteresował się Robert Zając. Stwierdził on, że obecność innych ułatwia działanie przy prostych dobrze wyuczonych czynnościach oraz ułatwia sprawne wykonywanie dominujących reakcji. Trudno jednak poradzić sobie z zadaniami nowymi, skomplikowanymi.
Trzy teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w wyniku obecności innych:
1. obecność innych podwyższa pobudzenie psychiczne ludzi – podwyższa nasza witalność
2. lęk przed oceną
3. wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozpraszaniem naszej uwagi
Próżniactwo społeczne – uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania. uspokojenie osłabia wykonanie zadań prostych lecz ułatwia wykonanie zadań trudnych. Zjawiskiem tym zajął się Ringelman (stąd nazwa tego zjawiska – efekt Ringelmana)
Im więcej ludzi wykonuje jakąś pracę tym gorszy jest rezultat w porównaniu sumą pojedynczych rezultatów (3 – 85%; 8 – 49%)
Efekt ten jest spowodowany tym, że gdy jesteśmy wtopieni w grupę nie zwracamy uwagi na możliwość oceniania nas, spada motywacja do działania.
Wniosek: wskazane jest aby podwładni wykonujący stosunkowo proste zadania odczuwali niewielki lęk przed oceną, co powinno przyczynić się do podwyższania poziomu działania. Z drugiej strony jeżeli chcemy podnosić poziom działania pracowników wykonujących trudne zadania możemy u nich obniżyć lęk przed oceną poprzez taką organizację pracy grupy, która uniemożliwia ocenę indywidualnego wkładu pracy każdego z nich.
Deindywiduacja – jest to utrata poczucia własnego ja, utrata normalnej kontroli nad własnym zachowaniem, co w rezultacie zwiększa impulsywność i patologiczność postępowania.
Wyjaśnienia tego zjawiska:
1. zmniejszona odpowiedzialność za własne czyny wywołana obecnością innych lub będąca wynikiem przebrania. Zmniejsza się szansa, że jednostka zostanie rozpoznana w tłumie i odpowie za swoje czyny.
2. znaczenie ograniczonej samoświadomości – skupienie uwagi na sobie (na swoich przekonaniach, wartościach, uczuciach)
Przejawy wpływu społecznego, naśladownictwo, konformizm, posłuszeństwo wobec autorytetu, reguły wywierania wpływu.
Wpływ społeczny – proces w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka, w skutek tego co robią, myślą lub czują inni ludzie.
Przejawy wpływu społecznego
Naśladownictwo – kopiowanie cudzych zachowań we własnym działaniu. (czasami naśladujemy zachowania wbrew świadomości)
Efekt Wertera – gdy sławna osoba popełni samobójstwo w przeciągu następnych 2 miesięcy wzrasta liczba samobójstw. Efektem większości samobójstw sławnych ludzi jest wzrost liczby samobójstw następujących po przekazaniu informacji (np. w mediach) o sławnym samobójstwie. Najwięcej samobójstw jest tam gdzie informacja jest najbardziej rozpowszechniona. Sytuacja wraca do normy po mniej więcej 2 miesiącach. Najczęściej jest tak, że jeżeli młody mężczyzna popełnia samobójstwo to najwięcej naśladowców jest wśród młodych mężczyzn i odwrotnie.
Naśladownictwo jest też nazywane lustrzanym odbiciem. Naśladownictwo działa w określonych granicach społecznych związanych ze statusem społecznym.
Obserwując zachowania innych i widząc że osoby te radzą sobie ze swoimi problemami może to wywierać na jednostkę pozytywny wpływ.
Modelowanie – jest mechanizmem świadomej zmiany własnego zachowania pod wpływem obserwacji cudzego zachowania i jego skutków.
Konformizm
Konformizm – zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyobrażonego wpływu innych ludzi.
2 aspekty konformizmu:
Informacyjny wpływ społeczny – wpływ innych ludzi, który prowadzi do konformizmu ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji dające wskazówki dla naszego zachowania, dostosowujemy się ponieważ wierzymy że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza.
Informacyjny wpływ społeczny – potrzeba bycia przekonanym o tym co słuszne. Często nie wiemy jak się zachować w danej sytuacji i patrzymy jak zachowują się inni i to pomaga nam się zorientować w danej sytuacji. (to zachowanie innych jest dla nas informacja jak się zachować).
Prywatna akceptacja – ludzie zaczynają wierzyć w definicje sytuacji której nauczyli się od innych.
Publiczny konformizm – dostosowanie się publiczne do zachowania innych, bez konieczności wiary w to co robimy lub mówimy (czyli bez tej prywatnej akceptacji).
Inni ludzie powodują że „zarażamy” się od nich emocjami (nie tylko informacjami)
Przyczyny informacyjnego wpływu społecznego:
- ludzie podporządkowują się informacyjnemu wpływowi społecznemu wtedy kiedy sytuacja jest niejasna (im mniejsza pewność tym bardziej ufamy innym – pozwalamy im definiować rzeczywistość),
- gdy istnieje jakiś kryzys nie mamy czasu aby się zastanawiać co robić,
- kiedy inni są ekspertami.
Konformizm jest przydatny jednostce ale musi ona umieć rozróżnić kiedy on jest dla nas użyteczny.
Normatywny wpływ społeczny – wpływ innych ludzi, który prowadzi do konformizmu, ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani.
Normatywny wpływ społeczny to potrzeba bycia zaakceptowanym.
Wpływ ten badał Solomon i Asch
Normatywny wpływ społeczny działa w naszym życiu na wielu różnych poziomach (np. moda).
Przyczyny normatywnego wpływu społecznego:
- siła grupy – jak ważna jest grupa, jaki jest stopień identyfikacji,
- bezpośredniość – im częściej się spotykamy tym większe prawdopodobieństwo że będziemy się podporządkowywać naciskom,
- liczebność – konformizm wzrasta wraz ze wzrostem liczby osób, ale tylko do pewnego momentu.
Mechanizmy wywierania wpływu społecznego. Posłuszeństwo wobec autorytetu.
Jak oprzeć się normatywnym wpływom społecznym?
Posłuszeństwo wobec autorytetów.
Przykładem jak dalece człowiek podlega autorytetom jest eksperyment Milgrama, który badał jakie są granice posłuszeństwa autorytetom. Badał on zdolność uczenia się i zapamiętywania (eksperyment z karaniem prądem za zła odpowiedź)
Ludzie podporządkowują się autorytetom i dzięki temu utrzymany jest porządek społeczny. Faszyzm i komunizm opierały się na podporządkowaniu się autorytetom.
Cechy nasilające uległość (posłuszeństwo) wobec autorytetu:
- wielkość autorytetu,
- stopień nadzorowania przez niego wypełniania poleceń.
Uległość wobec autorytetu spada:
- najbardziej spada w skutek obserwowania innych nieuległych osób,
- następuje sprzeczność pomiędzy poleceniami różnych autorytetów,
- gdy poddany presji człowiek nie może wyrzec się odpowiedzialności za losy ofiar.
Kapitanoza – załoga samolotu nie odważa się poprawić ewidentnych błędów kapitana.
Znamiona autorytetu:
- tytuł (prof., dyrektor),
- wygląd.
Znamiona te mogą być wykorzystywane w celach manipulacyjnych. Ludzie wtedy ulegają nie samym autorytetom lecz znamionom autorytetów. Często polecenie autorytetu może być niebezpieczne lub też bezpodstawne
Mechanizmy wywierania wpływów
Uleganie symbolom autorytetów – człowiek działa w sposób bezrefleksyjny, co często przynosi mu korzyści, lub w sposób automatyczny.
Reguła zaangażowania – podjecie jakiegoś działania, a nawet samo przygotowanie się do niego inicjuje szereg procesów sprawiających, że działanie wykonujemy pomimo poważnych kosztów na jakie nas naraża.
Mechanizm zaangażowania uwarunkowany jest:
Reguła społecznego dowodu słuszności – informacje o tym co zrobili inni w danej sytuacji, zachowanie innych jest dla nas informacją co zrobić (np. napiwek dla kelnera)
Reguła lubienia i sympatii – sympatia jest potężnym narzędziem wpływów. Łatwiej jest wpłynąć na kogoś gdy ten ktoś nas lubi.
Reguła manipulacyjna – dobry/zły policjant (facet).
Reguła wzajemności – uzyskanie jakiegoś dobra (np. życzliwość, prezent) obliguje jego odbiorcę do zrewanżowania się ofiarodawcy w podobny bądź w jakiś inny dostępny sposób.
Reguła niedostępności – jeżeli jakiś przedmiot lub możliwość działania zostaną nam odebrane lub tylko zagrożone odebraniem zyskują one na wartości. Trzeba wzbudzić pragnienie odzyskania świadomości wyboru i niepowtarzalności okazji i dostępności tylko dla osoby manipulowanej. Sprawdza się to np. na aukcjach.
Dysonans poznawczy
Termin dysonans został zaczerpnięty z muzykologii, gdzie oznacza niezgodność, rozdźwięk, brak harmonii między dźwiękami.
W naszej koncepcji termin ten został uogólniony i odniesiony do relacji międzyludzkich. Niezgodność, brak harmonii zostały przełożone na relacje międzyludzkie.
Człowiek ma wiele opinii na swój temat i otaczającego go świata, często zdarza się że opinie te są sprzeczne ze sobą.
Twórcą koncepcji dysonansu społecznego jest Leon Festinger (opracował ją w 1957), koncepcja ta została zmodyfikowana w roku 60 i później jeszcze przez Eliota Aronsona, który tak definiuje dysonans poznawczy:
Dysonans poznawczy – popęd albo poczucie dyskomfortu pierwotnie definiowane jako konsekwencja utrzymywania 2 lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określanej jako konsekwencja zaangażowania się w działanie które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.
Elementy poznawcze to nasze myśli, uczucia, przekonania, bądź wiedza o czymś.
Największe prawdopodobieństwo wystąpienia dysonansu poznawczego jest wtedy gdy dowiemy się czegoś lub zrobimy coś, co jest sprzeczne z nasza opinia o nas samych. Np. jestem tolerancyjny, a zachowuje się nietolerancyjnie.
Dysonans wywołuje poczucie dyskomfortu, a zatem pobudza do podjęcia prób jego zredukowania.
Działa tak samo jak popęd – poczucie głodu, picia pobudza nas do jedzenia czy picia.
Im większe wywołane przez dysonans napięcie tym silniej jednostka będzie dążyć do jego usunięcia.
Podstawowe sposoby redukcji dysonansu:
1. przez zmianę naszego zachowania tak aby było ono zgodne z dysonansowym elementem poznawczym,
2. przez uzasadnienie naszego zachowania – zmieniając jeden z elementów poznawczych tak aby był on mniej sprzeczny (bardziej zgodny z zachowaniem),
3. przez uzasadnienie naszego zachowania dodając nowe elementy poznawcze które są zgodne z zachowaniem i je wspierają.
Człowiek wyrabia w sobie przekonanie że stara się postępować racjonalnie i właściwie. W związku z tym często prowadzi to do zachowań irracjonalnych. (staramy się myśleć o sobie racjonalnie, a postępujemy irracjonalnie).
Przeprowadzono eksperyment jak zachowania irracjonalne wpływają na zmniejszenie dysonansu. Badano osoby zaangażowane w problem segregacji rasowej. Wyniki wskazywały na to że ludzie przetwarzają informacje w sposób tendencyjny, irracjonalny. Ludzie w procesie zapamiętywania nie kierowali się zasadą racjonalności. Badani wykazywali skłonność do zapamiętywania argumentów wiarygodnych, zgodnych z ich własnym stanowiskiem, które wspierały ich stanowisko i niewiarygodnych argumentów na rzecz stanowiska przeciwnego. Było tak dlatego, że zapamiętywanie argumentów niewiarygodnych na swoja rzecz to podkopywanie dołków pod sobą, a wiarygodnych argumentów przeciwnika powoduje zachowania dysonansowe.
Dysonans jako następstwo podjęcia decyzji
Z dysonansem mamy do czynienia wówczas gdy podejmujemy decyzje. Zwłaszcza trudne decyzje wymagają od nas dużo czasu, wysiłku, często są kosztowne i dlatego podejmując trudne decyzje prawie zawsze doznajemy dysonansu podecyzyjnego.
Dysonans podecyzyjny – dysonans który zostaje wzbudzony nieuchronnie po podjęciu decyzji. Najczęściej likwidowany jest przez podwyższanie atrakcyjności wybranej alternatywy i dewaluacji alternatywy odrzuconej.
Mechanizm nawrócenia – redukcja dysonansu poprzez przekonywanie innych aby przyjęli nasze stanowisko (nasze przekonanie).
Nieodwołalność decyzji a redukcja dysonansu.
Im ważniejsza i bardziej nieodwołalna decyzja tym większa potrzeba redukcji dysonansu.
Zasada: kiedy jakiejś sprawie poświęcimy dużo czasu i energii to prawie niemożliwe jest aby udało się nas przekonać że sprawa nie była tego warta.
Pojawiający się dysonans możemy zredukować zmieniając zdanie o sobie – z pozytywnego na negatywne, jednak sposób ten jest ostania rzeczą którą chcemy zrobić,
Sposobem redukcji dysonansu jest tzw. uzasadnienie wysiłku, czyli tendencja do podwyższania oceny tego co osiągnęliśmy z trudem.
Uzasadnienie zewnętrzne – wyjaśnienie jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania wskazując na przyczynę która znajduje się poza nią samą, np. jeśli robimy coś aby uzyskać dużą nagrodę lub uniknąć surowej kary.
Uzasadnienie wewnętrzne – likwidowanie dysonansu poprzez dokonanie jakiejś zmiany w sobie. Np. w swojej postawie lub zachowaniu. Dla dobra sprawy nie mówimy komuś prawdy albo nie mówimy prawdy do końca. Staramy się wtedy sami uwierzyć we własne kłamstwo – tłumacząc sobie że może kłamstwo to jest prawdą.
Powiedzieć znaczy uwierzyć
Osoby które otrzymują możliwość dużego zewnętrznego uzasadnienia kłamstwa, skłamały ale w to nie uwierzyły. Natomiast ci którzy nie mieli dużego zewnętrznego uzasadnienia kłamstwa zdołali przekonać sami siebie że to co powiedzieli było prawdą.
Obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą. Jest to proces w którym osoby zachęcane są do wyrażania opinii lub postawy sprzecznej z ich osobistym poglądem. Jeśli uda się to osiągnąć (przy minimalnym zewnętrznym uzasadnieniu) to nastąpi zmiana osobistej postawy w kierunku wyrażonej publicznie opinii.
Niewystarczająca kara – gdy jednostka nie ma wystarczającego zewnętrznego uzasadnienia, że nie zaangażowała się w pożądane przez nią działanie lub zrezygnowała z pożądanego przez nią obiektu to zwykle obniża atrakcyjność zakazanego działania lub obiektu.
„Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymania własnej wartości”
Teoria Tessera – teoria podtrzymywania własnej wartości. Teoria ta głosi, że wyobrażenie o nas może być zagrożone zachowaniem drugiej osoby. Na wielkość tego zagrożenia wpływa zarówno to jak bliska nam jest ta osoba jak i znaczenie jej zachowania dla naszego pojęcia „ja”.
Trzy czynniki od których zależy pojawienie się dysonansu:
- jak wykonujemy zadania w porównaniu z inną osobą
- jak bliskie kontakty utrzymujemy z tą osobą
- jakie znaczenie dla definiowania naszego ja ma to zadanie
Teoria autoafirmacji – gdy samoocena jest zagrożona to będziemy dążyć do potwierdzenia swojej kompetencji w dziedzinie, która nie jest związana z zagrożeniem.
Teoria samopotwierdzania – ludzie posiadają potrzebę potwierdzania swojego pojęcia JA bez względu na to czy to pojęcie jest pozytywne czy negatywne. W pewnych sytuacjach tendencja ta może być w konflikcie z podwyższaniem własnej wartości.
W bliskich związkach większość ludzi chce aby ich ...
klejarka