PRAWO RZECZOWE
Res – rzecz, sprawa, okoliczność, wydarzenie, proces, przedmiot sporu. Pojedynczy, wyodrębniony, samodzielny przedmiot materialny, przeznaczony do obrotu. Również niematerialny.
Pożytki – rzeczy oddzielone od innej rzeczy w drodze normalnej eksploatacji i stanowiące przychód z tej rzeczy (fructus naturales). Przed oddzieleniem stanowiły część tej rzeczy (fructus pendentes), a samoistnymi rzeczami stawały się z chwilą oddzielenia (fructus separati).
→ Kopaliny traktowano jako pożytki.
→ Fructus civiles – zajmują miejsce pożytków (loco fructus), dochody uzyskiwane z dokonanej czynności prawnej, np. czynsz z tytułu najmu.
PODZIAŁY RZECZY W INSTYTUCJACH GAIUSA
res in patrimonio
res extra patrimonium
rzeczy, które mogły należeć do majątku prywatnego
- res humani iuris – res privatae
rzeczy, które nie mogły należeć do majątku prywatnego
- res divini iuris – res sacrae (rzeczy poświęcone bogom, jak ołtarze, świątynie); res religiosae (rzeczy otoczone czcią jak urny, grobowce); res sanctae (rzeczy uświęcone, tj. oddane pod szczególną opiekę bogów, jak mury i bramy miejskie)
- res humani iuris – res publicae – należące do ogółu, np. teatry, ulice, wg niektórych jurystów też woda, powietrze
Z tym podziałem łączy się podział na res in commercio (rzeczy przeznaczone do obrotu prawnego) i res extra commercium (rzeczy wyłączone z obiegu). Nie jest on jednak tożsamy z powyższym podziałem → np. rzecz niczyja.
res corporales
res incorporales
- rzeczy materialne, to takie, które można poznać za pomocą zmysłu dotyku
- rzeczy niematerialne, to takie, których nie można dotknąć, a polegają na uprawnieniach.
- np. spadkobranie, zobowiązania, użytkowanie
res mancipi
res nec mancipi
- rzeczy, które w okresie archaicznym były najważniejsze
- np. grunty w Italii, służebności gruntowe wiejskie, niewolnicy, zwierzęta pociągowe, uzbrojenie do walki
- do przeniesienia własności potrzebne formalne akty
- pozostałe rzeczy, których wartość niejednokrotnie przewyższała wartość rzeczy res mancipi, ale rzymianie zetknęli się z nimi później.
- wystarczyła traditio do przeniesienia własności.
INNE PODZIAŁY RZECZY W PRAWIE RZYMSKIM
rzeczy ruchome (res mobiles)
nieruchomości (res immobiles)
- rzeczy, które mogą być przeniesione bez zmiany ich istoty
- grunty i wszystko to co z gruntem trwale złączone, a także słup powietrza ponad ziemią i to co pod gruntem.
rzeczy oznaczone co do gatunku (genus)
rzeczy oznaczone co do tożsamości (species)
- rzeczy zamienne – res fungibiles
- określane triadą – pondere, numero, mensura
- rzeczy niezamienne; rzeczy oznaczone co do tożsamości; rzeczy oznaczone indywidualnie.
rzeczy zużywalne
rzeczy niezużywalne
- rzeczy, których normalne używanie prowadzi do zużycia
- np. żywność, pieniądze
- rzeczy, które nie ulegają zużyciu
- np. niewolnik, nieruchomość
rzeczy podzielne
rzeczy niepodzielne
- rzeczy, które można podzielić bez zmiany ich wartości
- np. wino, oliwa, zboże
- rzeczy, których nie można podzielić bez zmiany ich wartości
- np. niewolnik, obraz, rzeźba
rzeczy pojedyncze
rzeczy złożone (corpora ex cohaerentibus)
rzeczy zbiorowe (corpora ex distantibus)
- stanowiły jedność tak pod względem gospodarczym jak i prawnym
- np. niewolnik
- rzeczy złożone z kilku/wielu innych, które po połączeniu stanowiły części składowe rzeczy
- np. dom, wóz
- zbiór rzeczy samodzielnych, stanowiących całość w sensie prawno-gospodarczym
- np. biblioteka, stano zwierząt.
WŁADANIE RZECZAMI
WŁASNOŚĆ
- Początkowo własność wykształciła się na rzeczach ruchomych. Według jednej z hipotez przedmiotem majątku była familia, a pater familias przysługiwało prawo zarządu. Według innych hipotez własność była podzielona funkcjonalnie, tzn. na jednej i tej samej rzeczy przysługiwały prawa kilku pater familias, np. jednemu przysługiwał grunt, drugiemu prawo przechodu.
- Stosunki własnościowe charakteryzowały się relatywizmem, o czym świadczy twierdzenie rem meam esse aio, które wyrażało nie absolutne, ale jedynie lepsze prawo do rzeczy.
- już w okresie ustawy XII tablic prawo własności było wykształcone i odróżniane od władztwa faktycznego – posiadania → możliwość nabycia własności poprzez zasiedzenie na skutek posiadania.
- nie było technicznych terminów, jedynie opisowo określano własność. Od okresu przedklasycznego używano określenia – dominium / proprietas.
- w okresie poklasycznym zatarła się różnica między własnością a posiadaniem, dopiero Justynian ją przywrócił.
- jedyna ogólna wypowiedź na temat własności – plena in re potestas.
- wg Gaiusa własność była pierwotnie prawem jednolitym – własnością kwirytalną, a dopiero z biegiem czasu podzieliła się na własność kwirytalną i bonitarną.
Rodzaje własności rzymskiej:
I. Własność kwirytalna (dominium ex iure Quiritium)
- przysługiwała tylko obywatelom rzymskim;
- tylko obywatelom rzymskim przysługiwała ochrona według ius civile.
II. Własność bonitarna
- powstała w okresie przedklasycznym
- powstawała w wyniku nieformalnego wydania res mancipi
- w świetle ius civile właścicielem był nadal zbywca, a nabywca miał rzecz w majątku (in bonis).
- uzyskanie własności kwirytalnej na skutek zasiedzenia
- ochrony udzielał pretor, udzielając skargi wzorowanej na skardze prawa cywilnego.
→ duplex dominium – podwójna własność trwała do końca okresu zasiedzenia.
III. Władztwo na gruntach prowincjonalnych (...
noemi_chomik22