LOGIKA - skrypcik.docx

Iwona Franków

ROZDZIAŁ I

POJĘCIE ZNAKU

SEMIOTYKA – dział logika badający znaki

±          semantyka – relacje między znakiem językowym a tym do czego on się odnosi

±          syntaktyka – nauka o rodzajach znaków językowych i regułach poprawnego wiązania ich w wyrażenia złożone

±          pragmatyka – nauka zajmująca się zagadnieniami dotyczącymi stosunków między znakami językowymi z wypowiadającym się czy też odbierającym wypowiedź człowiekiem

ZNAK – dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś wyraźnie ustanowione czy też zwyczajowo przyjęte reguły nakazują wiązać z nim myśli określonego typu. Musi mieć twórcę i potencjalnego odbiorcę

ZNACZENIE – może być przyjęte w drodze pewnego obyczaju, może być narzucone

OZNAKA – układ rzeczy czy zjawisko, które współwystępuje z jakimś innym stanem rzeczy kierując nań czyjeś myśli choć nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowanie myśli nakazywały

ZNAKI SŁOWNE, JĘZYK

JĘZYK – system obejmujący wyznaczony przez pewne reguły zbiór znaków słownych znaków, z którym odpowiednie reguły nakazują wiązać myśli określonego typu a inne reguły określają dopuszczalny sposób wiązania tych znaków w wyrażenia złożone

J. NATURALNE – takie, których reguły ukształtowane zostały zwyczajowo w sposób spontaniczny, a dopiero później ktoś podjął się próby ich odtworzenia na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy

J. SZTUCZNE – skonstruowane dla jakichś celów w ten sposób, że reguły tych języków zaprojektowane są z góry

SŁOWNICTWO – zespół słów mający ustalone znaczenie w danym języku

IDIOMY – wyrażenia złożone, które mają swoiste znaczenie, odmienne od tych, które wyznaczałoby zwykle znaczenie wyrazów składowych

v      WŁAŚCIWE – takie idiomy, które gdyby idiomami nie były nie miałyby sensu, np. „wpaść komuś w oko”

v      NIEWŁAŚCIWE – takie idiomy, które oprócz znaczenia idiomatycznego mają również znaczenie dosłowne, wypowiedź sensowna, np. „ on ma węża w kieszeni”

POLISEMIA – dane słowo ma wiele znaczeń, ale te znaczenia wypływają z jednego źródła, np. dom -> budynek, mieszkanie

SKŁADNIA – ustalone w jakimś języku reguły dotyczące sposobu wiązania wyrazów

KATEGORIE SYNTAKTYCZNE

NAZWA – wyraz lub wyrazy, które nadają się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

ZDANIE – wypowiedź, która w sposób jednoznaczny stwierdza, że tak a tak jest lub, że tak a tak nie jest

FUNKTORY – wyrazy lub wyrażenia, które nie są zdaniami ani nazwami, lecz służą do wiązania jakichś wyrażeń w wyrażenia bardziej złożone (zdaniotwórcze lub nazwotwórcze)

ARGUMENTY – wyrazy lub wyrażenia, które są przez jakiś funktor wiązane w złożoną całość

ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI

INFORMACYJNO-OPISOWA – w jakiś sposób przekazuje, opisuje informacje o świecie

EKSPRESYWNA – wyraża nasze przeżycia, w szczególności przeświadczenia, przypuszczenia, uczucia czy pragnienia

SUGESTYWNA – wypowiedź może być bodźcem do określonego zachowania

PERFORMATYWNA – polega na tym, że poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi w określonym układzie życia społecznego dokonuje się aktów o charakterze umownym

CZYNNOŚCI PSYCHOFIZYCZNE – czynności nakierowane na przekształcanie otaczającego nas świata

CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE - czynności, których skutki zostały tym czynnościom przypisane w sposób umowny

POROZUMIENIE- wywołane myśli u odbiorcy są zgodne z intencją twórcy wypowiedzi

NIEPOROZUMIENIE – wypowiedź twórcy wywołała u odbiorcy myśli innego rodzaju niż te, które zamierzał wywołać twórca

NIEZROZUMIENIE – wypowiedź twórcy nie wywołała u odbiorcy myśli o określonej treści

ROZDZIAŁ II

NAZWA – wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

TREŚĆ – zespół cech na podstawie, którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy  jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie a przy braku którejś z nich – odmówić mu charakteru desygnatu

KONSTYTUTYWNY ZESPÓŁ CECH – zespół cech który wystarcza do tego by odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów

CECHY KONSEKUTYWNE – pozostałe cechy wspólne

SYNONIMY – dwie nazwy w danym języku dokładnie równoznaczne

SUPOZYCJA – rola znaczeniowa

SUPOZYCJA PROSTA – nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak, dla poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju
SUPOZYCJA MATERIALNA – użycie wyrazu jako znaku dla niego samego

DESYGNAT – przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem

ZAKRES NAZWY – klasa wszystkich desygnatów danej nazwy

KLASA ELEMENTÓW – zbiór, mnogość pewnych elementów wyróżniających się ze względu na pewną cechę

AGREGAT – całość rzeczy złożonej z części

PODZIAŁ NAZW:
 

- N. PROSTE – składają się tylko z jednego wyrazu
- N. ZŁOŻONE – składają się z więcej niż jednego wyrazu

- N. KONKRETNE – są znakami rzeczy albo osób , ewentualnie czegoś co sobie jako rzecz lub osobę wyobrażamy
- N. ABSTRAKCYJNE – nie są znakami rzeczy czy osób ani czegoś co sobie jako rzecz czy osobę wyobrażamy, wskazują na cechę wspólną wielu przedmiotom, na pewne zdarzenie, stan rzeczy, czy stosunek między przedmiotami
* BŁĄD HIPOSTAZOWANIA – ktoś dopatruje sie jakiegoś fizykalnego przedmiotu który odpowiadałby nazwie abstrakcyjnej

- N. INDYWIDUALNE – służą do oznaczania poszczególnych, tych a nie innych przedmiotów, nie przypisując przez to danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go
- N. GENERALNE – przysługują podmiotom ze względu na jakieś cechy

- N. OGÓLNA – ma więcej niż 1 desygnat
- N. JEDNOSTKOWA– ma tylko 1 desygnat
- N. PUSTA – nie ma desygnatów

- N. ZBIOROWE – nazwy, których desygnatami są takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy
- N. NIEZBIOROWE

- N. OSTRE – bez wątpliwości można rozstrzygnąć o każdym przedmiocie (z którym się zapoznamy) czy jest on desygnatem pewnej określonej nazwy
- N. NIEOSTRE – mimo dobrego zapoznania się z cechami przedmiotu nie potrafimy orzec czy jest desygnatem danej nazwy

- N. NIEPOSIADAJĄCE WYRAŹNEJ TREŚCI - nawet ten kto dobrze zna dany język nie umiałby podać zespołu cech, które pozwoliłyby w sposób stanowczy odróżnić desygnaty danej nazwy od innych przedmiotów
- N. WYRAŹNE – umiemy podać zespół cech wystarczających dla odróżnienia desygnatów danej nazwy od innych przedmiotów
- N. INTUICYJNE – na podstawie ogólnego wyglądu danego przedmiotu, bez zastanowienia się nad treścią danej nazwy umiemy określić czy jest ona desygnatem tej nazwy

FUNKTORY NAZWOTWÓRCZE – słowa takie jak „syn”, „dłużnik”, dopiero po uzupełnieniu tworzą nazw

ROZDZIAŁ III

KLASA UNIWERSALNA – klasa obejmująca wszelkie przedmioty w świecie , wszystkie desygnaty takiej nazwy łącznie wzięte jako całość (agregat) -> „wszechświat”

KLASA NEGATYWNA – dopełnienie wydzielonego podzbioru do klasy uniwersalnej, np. pies -> „nie-pies” , suma tworzy kl. uniwersalną

RODZAJE STOSUNKÓW MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

ZAMIENNOŚĆ – istnieją przedmioty które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P lecz nie ma takich desygnatów nazwy S które nie byłyby P

PODRZĘDNOŚĆ S wzgl. P – istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S i nazwy P, nie ma takich, które byłyby S nie będąc P, ale są takie które są P, nie będąc S

NADRZĘDNOŚĆ S wzgl. P – istnieją przedmioty będące desygnatami nazwy S, które nie są desygnatami nazwy P, lecz nie ma takich, które byłyby desygnatami nazwy P nie będąc desygnatami nazwy S

KRZYŻOWANIE SIĘ – istnieją S, które są zarazem P, istnieją P, które są S, istnieją S, które nie są P oraz istnieją P które nie są S

WYKLUCZANIE SIĘ – istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami nazwy S i nazwy P jednocześnie
 

SPRZECZNOŚĆ – mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do niej negatywną, „sędzia” i „ nie-sędzia” , zakresy obu tych nazw tworzą klasę uniwersalną

PRZECIWIEŃSTWO – nazwy nie mają wspólnych desygnatów a zakresy obu nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej

ROZDZIAŁ IV

DEFINICJA REALNA A NOMINALNA

DEFINICJA REALNA – zdanie podające taką charakterystykę przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom  można przypisać. Przy tym żąda się by ta charakterystyka ujmowała istotę tych przedmiotów
-> podaje najważniejsze cechy przedmiotów

DEFINICJA NOMINALNA – wyrażenie w ten czy inny sposób podające informacje o znaczeniu jakiegoś słowa czy słów
-> podaje znaczenie wyrazów
„A jest to B mające cechę C”
 

RODZAJE DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA
 

DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA  – wskazuje jakie znaczenie ma / miał definiowany wyraz w pewnym języku, składa sprawozdanie z tego jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała pewnym wyrazem czy wyrażenie

DEFINICJA PROJEKTUJĄCA – ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość w projektowanym sposobie mówienia, przez tą def. ustanawia się regułę znaczeniową co do tego, jakie danemu słowu czy zespołowi słów ma być w przyszłości nadawane znaczenie

DEFINICJA KONSTRUKCYJNA – ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotychczasowym, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał

DEFINICJA REGULUJĄCA – ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym

RODZAJE DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ICH BUDOWĘ

DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA  – składa się z trzech części :
1. DEFINIENDUM - zwrot językowy zawierający wyraz definiowany
2. ŁĄCZNIK – zwrot, który stwierdza, że definiendum ma takie samo znaczenie jak wyrazy zawarte w trzeciej części definicji
3. DEFININIENS

DEFINICJA KLASYCZNA – definicja mająca budowę: „Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie
<< B mające cechę C >>”

DEFINICJA W STYLIZACJI SŁOWNIKOWEJ – pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie jak wskazywane drugie wyrażenie (definiendum i definiens są użyte w supozycji materialnej)

DEFINICJA W STYLIZACJI SEMANTYCZNEJ – pewien wyraz czy wyrażenie oznacza takie a takie przedmioty lub odnosi się do takich a takich cech , zdarzeń czy stosunków

DEFINICJA W STYLIZACJI PRZEDMIOTOWEJ – wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego, do czego wyraz definiowany się odnosi albo wymieniając gatunki przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj

DEFINICJA PRZEZ POSTULATY – sposób ten polega na tym, iż wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi

DEFINICJA CZĄSTKOWA – postulaty def. nie określają w sposób wyczerpujący sposobu poslugiwania się def. terminem

WARUNKI POPRAWNOŚCI DEFINICJI

IGNOTUM PER IGNOTUM  – „nieznane przez nieznane” błąd ten polega na nieprzystosowaniu definicji do słownika osoby, dla której ta definicja jest przeznaczona

IDEM PER IDEM – „to samo przez to samo” w poprawnie zbudowanej definicji równościowej wyraz definiowany nie może występować w definiensie ( BŁĘDNE KOŁO BEZPOŚREDNIE)

BŁĘDNE KOŁO POŚREDNIE – „A jest to B, B to C, a C jest to A” – może być bardzo trudno wykrycia, jako, że błąd ten dotyczy nie poszczególnych definicji, lecz całego ich zespołu

DEFINICJA ZA SZEROKA – zakres definiensa jest szerszy w stosunku do zakresu definiendum – podanie zbyt małej ilości cech, zbyt uboga treść nazwy

DEFINICJA ZA WĄSKA – zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum

DEFINICJA ZA SZEROKA I ZA WĄSKA JEDNOCZEŚNIE – gdy zakresy definiensa i definiendum krzyżują sie

BŁĄD PRZESUNIĘCIA KATEGORIALNEGO – zakres definiensa i definiendum wykluczają się, w definiensie podajemy jako określenie rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego który należałoby wskazać, by właściwie określić obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum, a mianowicie z innej kategorii ontologicznej, np. „wybuch to taka rzecz...”

ROZDZIAŁ VI

ZDANIE W SENSIE LOGICZNYM – wyrażenie jednoznacznie stwierdzające, na gruncie reguł danego języka iż tak a tak jest albo, tak a tak nie jest. Może być prawdziwe lub fałszywe

ZDARZENIE – fakt, iż rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W, a w innym momencie T1 tej własności nie wykazywała albo odwrotnie

STAN RZECZY – fakt, iż rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie wykazywała własność W

WARTOŚĆ LOGICZNA – prawdziwość lub fałszywość zdania, jest obiektywna, nie zależy od poglądów danej osoby, nie można jej zmienić

ZDANIE PRAWDZIWE – zdanie, które opisuje rzeczywistość taką, jaka ona jest

ZDANIE FAŁSZYWE – zdanie, które opisuje rzeczywistość niezgodnie z tym jak się ona ma

ZDANIE ANALITYCZNE – zdanie, którego prawdziwość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów

ZDANIE WEWNĘTNIE KONTRADYKTORYCZNE – zdanie, którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów

ZDANIE SYNTETYCZNE – zdanie, którego wartości logicznej nie możemy poznać odwołując się do reguł wyznaczających znaczenie użytych w nim słów. Wartość logiczną sprawdzamy empirycznie.

ZDANIE ZŁOŻONE – zdanie w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem (funktor zdaniotwórczy + 1-2 argumenty zdaniowe)

ZDANIE PROSTE – kategoryczne – zdanie, którego żadna część nie jest odrębnym zdaniem
* „ a jest b ” – budowa podmiotowo-orzecznikowa zdania
* „ a ma własność f ” – budowa podmiotowo-orzeczeniowa zdania

ZDANIE EGZYSTENCJALNE – zdanie orzekające o istnieniu (czy nieistnieniu) przedmiotów jakiegoś rodzaju, jednoargumentowe „Jest (istnieje) A” (Klasa A nie jest pusta)

ZDANIE ATOMICZNE – zdanie orzekające, że jakieś indywidum X, określona jednostka oznaczona nazwą indywidualną, przynależy albo nie do klasy A, dwuargumentowe, nazwa indywidualna jest nazwą generalną

ZDANIE SUBSUMPCYJNE – zdanie orzekające, że jakaś klasa A w całości, czy w części zawiera się w klasie B, dwuargumentowe, podmiot i orzecznik -> nazwy generalne

ZDANIE OGÓLNO-TWIERDZĄCE – „ Każde S jest P” – SaP
ZDANIE OGÓLNO-PRZECZĄCE – „Żadne S nie jest P” – SeP
ZD. SZCZEGÓŁOWO-TWIERDZĄCE – „Niektóre S są P” – SiP
ZD. SZCZEGÓŁOWO-PRZECZĄCE – „ Niektóre S nie są P” – SoP
 

WYPOWIEDŹ ZDANIOWA NIEZUPEŁNA – takie wyrażenie, które wprawdzie na gruncie danego języka nie jest zdaniem w sensie logicznym, lecz o tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym, o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z pewnych domyślnych uzupełnień wypowiedzi pominiętych przez mówiącego

FUNKCJE ZDANIOWE – takie wyrażenie opisowe, które zawiera zmienne (x, y, z, S, M, P, itd.), po dokonaniu odpowiednich podstawień na miejsce zmiennych staje się zdaniem w sensie logicznym. Sama funkcja nie jest ani prawdziwa ani fałszywa.

KWANTYFIKATOR OGÓLNY –      – dla oznaczenia, że dana funkcja zdaniowa przy wszystkich podstawieniach nazw na miejsce zmiennej zmienia się w zdanie prawdziwe

KWANTYFIKATOR SZCZEGÓŁOWY –      – dla oznaczenia, że dana funkcja zdaniowa przy niektórych przynajmniej podstawieniach nazw na miejsce zmiennej zmienia się w zdanie prawdziwe
 

WYDAJE SĄD OSOBA – która żywi ugruntowane przeświadczenie, że tak a tak jest czy, że tak a tak nie jest. Sąd jest przeżyciem, które jest odpowiednikiem zdań wypowiadanych „na serio” i z przekonaniem

PRZYPUSZCZENIE – gdy nie mamy ustalonego przeświadczenia, że tak jest, jak głosi zdanie, lecz tylko skłonność do przyjmowania że tak właśnie jest

ROZUMIENIE ZDANIA – możemy zdanie rozumieć, co ono głosi, ale w ogóle nie żywimy żadnych przeświadczeń co do jego wartości logicznej

KŁAMSTWO – wypowiadanie zdań wbrew swym przeświadczeniom (myślał tak a powiedział inaczej)
* PARADOKS KŁAMCY : kłamiąc nieświadomie mówi prawdę

OMYŁKA – wypowiadanie zdań fałszywych sądząc, że są to zdania prawdziwe zdania prawdziwe, albo brać za  prawdziwe zdania fałszywe

ROZDZIAŁ VII

FUNTORY PRAWDZIWOŚCIOWE –  1. funktory zdaniotwórcze o argumentach zdaniowych, których znaczenie określone jest przez to iż przy danej wartości logicznej argumentów takiego funktora  jednoznacznie określona jest wartość logiczna całego zdania
2. taki funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych przy którym na podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych można jednoznacznie określić jaka jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego za pomocą tego funktora

MATRYCA – zestawienie wszystkich możliwych podstawień argumentów zd. w celu określenia czy zdanie powstałe w skutek podstawienia dowolnego argumentu treściowego jest prawdziwe lub fałszywe – definicja przez postulaty