Dzika róża – leczy i pielęgnuje

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Bogatym źródłem substancji czynnych, decydujących o wartości leczniczej oraz kosmetyczno-pielęgnacyjnej jest dzika róża (Rosa canina L.). Właśnie jej poświęcony został powyższy artykuł.

Gdzie możemy spotkać dziką różę?

Róża występuje jako kolczasty krzew lub pnącze z rodziny różowatych (Rosaceae) na półkuli północnej. Ma liście złożone, a owoce - szupinkowe, zawierające dużo witaminy C (kwas L-askorbowy, kwas askorbinowy). W Polsce istnieje 20 gatunków róży, najbardziej rozpowszechniona jest róża pomarszczona. W celach leczniczych wykorzystywana jest róża dzika, psia róża, szypszyna (Rosa canina L.) - kolczasty krzew wysoki do 2 metrów, występujący w Europie, na Syberii, Ameryce Północnej i Meksyku.

W Polsce rośnie pospolicie w zaroślach, na brzegach lasów, w pobliżu domostw, oraz na miedzach i nieużytkach. Gałązki ma łukowato wygięte, zwieszające się, uzbrojone w silne, haczykowate, odchylone do tyłu kolce. Liście: pięcio-, siedmio- lub dziewięciodzielne. Kwiaty - duże, promieniste, różowe lub niemal białe. Owoc pozorny (szupinka) powstaje przez zmięśnienie dna kwiatowego. Wewnątrz znajdują się liczne owoce właściwe w postaci białawych orzeszków. Róża dzika jest gatunkiem zbiorowym, obejmującym liczne podgatunki nieznacznie różniące się między sobą ząbkowaniem liści.

Owoce, nasiona, czy kwiaty?

Do celów leczniczych zbiera się w sierpniu i wrześniu przed pełnym dojrzeniem bardzo już soczyste i miękkie czerwone owoce dzikiej róży i szybko suszy w suszarni, w przewiewie w temp. do 50oC. Otrzymuje się owoce dzikiej róży wraz z nasionami – Fructus Rosae cum semine (syn. Fructus Cynosbati cum semine). Można również suszyć owoce róży bez nasion (Rosae fructus, syn. Cynosbati fructus). W  kosmetyce używane są: owoce, nasiona oraz kwiaty. Zbiór owoców róży najlepiej przeprowadzać w pogodne dni po obeschnięciu rosy. Do celów spożywczych i leczniczych suszy się je w całości lub przed suszeniem rozcina się je, wydrąża i wyrzuca orzeszki razem z włoskami. Płatki róży zbiera się na początku kwitnienia podczas suchej pogody. Suszy się je w cieniu i przewiewie. Wykorzystuje się je głównie do pozyskania olejków aromatycznych w przemyśle kosmetycznym.

Witaminy z owoców

Owoc dzikiej róży znany jest i stosowany od dawna jako jedno z bogatszych źródeł witaminy C (1 –3 owoce mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie na nią dorosłego człowieka). Już ludzie pierwotni traktowali owoce róży jako codzienne pożywienie. Kwas askorbinowy występuje w ilości 1700 mg % suchej masy owoców. Zawartość tego kwasu zależy od czasu zboru i sposobu suszenia, także czasu przechowywania. Długotrwałe suszenie w 30-40şC powoduje straty kwasu askorbinowego do 75%. Również temperatura suszenia powyżej 100şC powoduje duże straty (do 80%). Witamina C umieszczona jest głównie w miękiszu szupinki.

Oprócz kwasu L-askorbowego w owocach znajduje się również kwas dehyroaskorbowy, produkt jego utlenienia. W miarę przechowywania zawartość witaminy C zmniejsza się a zwiększa zawartość kwasu dehydroaskorbowego. W surowcu obecne są również witaminy P, K, E, witaminy z grupy B, prowitamina A, bioflawonoidy. Spośród flawonoidów wykryto w owocach róży astragalinę, izokwercetynę i tylirozyd. Są również karotenoidy (β-karoten, likopen i zeaksantyna), ponadto garbniki, cukry (18%), pektyny (do 4%), kwasy organiczne (do 2%), w tym cytrynowy i jabłkowy (około 1,5%), olejek eteryczny (0,03%) i sole mineralne.

Dzika róża w lecznictwie

Owoce dzikiej róży działają ogólnie wzmacniająco.  Witamina C i inne obecne w dzikiej róży uzupełniają niedobory witamin w chorobach przeziębieniowych, w ciąży, przy nadmiernej kruchości naczyń oraz kamicy żółciowej i nerkowej. Dzika róża działa także przy nieżytach przewodu pokarmowego, biegunkach, w chorobie wrzodowej żołądka, dwunastnicy, chorobach zakaźnych, reumatyzmie, oparzeniach oraz jako główny lek w objawach gnilca (szkorbut). Ponadto wyciągi z dzikiej róży zaleca się kobietom w okresie ciąży i karmienia, rekonwalescentom, w stanach ogólnego osłabienia i zmęczenia oraz stresu.

Z owoców róży pozyskuje się również olej zawierający witaminę E, karotenoidy, sterole oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (kwas linolowy, kwas linolenowy). Olej stosowany jest w fitoterapii do leczenia stanów zapalnych skóry, oparzeń i trudno gojących ran.
Za zachowanie odporności mechanicznej kapilar odpowiedzialny jest m.in. – kwas L-askorbowy. Naturalna witamina C, zawarta w owocach i liściach jest 3-5 krotnie bardziej aktywna niż syntetyczna, gdyż chronią ją towarzyszące flawonoidy i kwasy organiczne.

Dzika róża i piękna cera

Działanie nawilżające, zmiękczające i wygładzające skórę jest efektem obecności związków witaminowych, pektyn, aminokwasów, a w szczególności organicznych kwasów owocowych. Kwasy owocowe przyczyniają się do rozluźnienia komórek naskórka, głównie w niższych rzędach warstwy rogowej, połączonych z warstwą ziarnistą, natomiast nie wywołują wpływu na komórki leżące zewnętrznie. W wyniku tego procesu zapobiegają pogrubieniu warstwy rogowej naskórka. Dzięki właściwościom złuszczającym hydroksykwasy zmniejszają również zmiany trądzikowe i potrądzikowe poprawiając stan i wygląd skóry tłustej. Ponadto kwasy owocowe zmniejszają suchość skóry wskutek stymulacji biosyntezy ceramidów i wzrostu ich poziomu w naskórku.

Oprócz witaminy C, wybrane surowce zawiera również witaminy z grupy B oraz karoten. Powstająca z karotenu witamina A wspólnie z kwasem askorbinowym stanowią czynniki przeciwpiegowe – rozjaśniają skórę i zapobiegają powstawaniu plam pigmentacyjnych. Szorstkości cery oraz zmianom trądzikowym i łojotokowym zapobiega zawarty kompleks witamin z grupy B.

Olejek różany

Arabski uczony i lekarz w X. wieku jako pierwszy wydestylował pierwszy pachnący olejek eteryczny z płatków róż. Kobiety stosowały go nie tylko do perfumowania ciała, ale również do przemywania skóry i jej pielęgnacji. W tamtych czasach kobiety działały głównie intuicyjnie. Dziś już wiadomo, że olejki eteryczne to wieloskładnikowe mieszaniny aktywnych składników. Wiadomo również, że w mieszaninie działają skuteczniej niż pojedynczo.

Olejek różany posiada właściwości przeciw depresyjne, uspokajające, łagodzi bóle głowy. Stosowany zewnętrznie na skórę ma podobne właściwości do pozyskiwanego z nasion oleju różanego. Działa antyseptycznie, przeciwbakteryjnie, łagodzi skórę w zapaleniach po nadmiernej ekspozycji na słońce. Początkowo wykorzystywany w kosmetyce dla samego zapachu, dziś stosowany jako składnik kremów i płynów dla cery wrażliwej, suchej i zmęczonej. Ze względu na występowanie w olejkach eterycznych związków o budowie alkoholi i estrów, kosmetyki aromaterapeutyczne, w sposób naturalny wykazują bliskie skórze kwasowe pH.
Olejek różany otrzymywany z kwiatów róży jest niezwykle drogi, gdyż do otrzymania 1 kg olejku potrzeba aż 4 ton płatków. Z tego powodu do kompozycji kosmetycznych często stosuje się tańszy olejek geraniowy.

Woda różana

Woda różana jest naturalnym produktem otrzymywanym w czasie destylacji olejków eterycznych z parą wodną. Woda różana jest produktem sezonowym, wytwarzanym w czasie kampanii różanej. Zawiera ok. 0,2-1,1% olejku eterycznego. Naturalna woda różana zachowuje stabilność mikrobiologiczną, bez syntetycznych środków konserwujących, przez okres dwóch lat dzięki bakteriostatycznemu działaniu samego olejku. Jest wykorzystywana zamiast zwykłej wody w nowych formach kosmetycznych głównie przez amerykańskie firmy kosmetyczne.