Temat:Demokracja szlachecka w Posce XVI wieku a współczesna.
Lekcja przeznaczona jest do realizacji na poziomie drugiej klasy gimnazjum.Proponowany temat łączy w sobie zarówno wiedzę historyczną, jak i elementy politologii.Treści zawarte w tym scenariuszu pozwalają na realizację ścieżki eurpejskiej, mając na uwadze słowa Jana Pawła II:”Zjednoczona Europa nie może być tylko strefą wymiany gospodarczej, ale musi stanowić także wspólnotę idei.”
CELE
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
- wyjaśnić znaczenie pojęcia „demokracja szlachecka”;
- wskazać przyczyny, które doprowadziły do powstania sejmu walnego w Polsce;
- odnaleść podobieństwa i różnice pomiędzy demokracją szlachecką a współczesną;
- łączyć wiedzę zdobytą na lekcjach historii z wiadomościami uzyskanymi na zajęciach wiedzy o społeczeństwie;
- analizować teksty źródłowe.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
1.Dwa schematy graficzne obrazujące wykształcenie się „trzech stanów sejmujących”
2.Teksty źródłowe:
- fragment Konstytucji „Nihil novi”
- M.Kromer:”Polska,czyli o położeniu,ludności,obyczajach,urzędach i sprawach publicznych
Królestwa Polskiego kęgi dwie 1577 rok”
3.Ilustracje i ryciny zaczerpnięte z pracy Anny Sucheni-Grabowskiej pt.”Spory królów ze szlachtą w złotym wieku” (szlachta i magnat z końca XVIw,,sejm polski w czasach Zygmunta Augusta-drzeworyt współczesny ze „Statutów” J.Herbuta 1570,rada królewska-drzeworyt współczesny ze „Zwierciadła” m.Reja 1568).
WPROWADZENIE (15min.)
1. Poleć,by uczniowe przypomnieli przywileje,które szlachta polska otrzymała w XIV i XV wieku.Aby uaktywnić wszystkich uczniów możesz rozdać wcześniej sporządzoną tabelę z najważniejszymi przywilejami szlacheckimi.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
a)Koszyce 1374 król wprowadza jeden stały podatek
b)Czerwińsk 1422 bez wyroku sądu król nie może zająć majątku szlachcica
(nietykalność majątkowa)
c)Jedlnia 1430 bez wyroku sądu król nie może uwięzić szlachcica
Kraków 1433 (nietykalność osobista)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
2.Poproś,by uczniowie krótko omówili,w jakich okolicznościach szlachta otrzymała w\w przywileje.
ROZWINIĘCIE (30min.)
Przywileje szlacheckie spowodowały, że król w wielu sprawach musiał uzyskać zgodę szlachty np: na ustalenie liczby wojska czy uchwalenie podatków.W tym celu zwoływano tzw. sejmiki ziemskie, które były zjazdem szlachty z poszczególnych ziem. Król po zapoznaniu się z postanowieniami poszczególnych sejmików ziemskich podejmował decyzję wspólnie z radą królewską. Rada wywierał silny wpływ na władców, była ostoją możnowładztwa.
Omów schemat nr 1
<------------------ OOOOO
król <------------------ OOOOO sejmiki ziemskie
rada królewska
3.Poleć,by uczniowie przeczytali na głos tekst Źródłowy M.Kromera
Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, 1577 rok.
„ PóŹniej jednakże, kiedy wiele spraw dotyczących pomyślności państwa zaniedbywano i odnosiło siê wrażenie, że przywileje szlachty ulegają ograniczeniu, posłowie ci zaczęli się garnąć również do innych narad państwowych, już nie jako doradcy, ale jako nadzorcy monarchów i senatorów,a ponadto jako stróżowie swobód i przywilejów szlacheckich oraz praw publicznych”.
4.Zapytaj, odwołując się do tekstu Źódłowego, co robiła szlachta by strzec swych praw i przywilejów.
Po przedyskutowaniu odpowiedzi rozdaj schemat nr 2 ilustrujący skład oraz zasady działania sejmu walnego.
Poproś by uczniowie porównali schemat nr 1 i nr 2.
Następnie zapytaj, czym różnią się dwa przedstawione schematycznie, sposoby sprawowania rządów
w państwie.
TRZY STANY SEJMUJ¥CE - schemat nr 2
król -zwoływał sejm co dwa lata na 6 tygodni
-zgłaszał projekty ustaw
-był najwyższym sędzią
-bez jego zgody ustawy nie miały mocy praw
-zasada jedności
-zasada jednomyślności
izba poselska --------------------------------------------- izba senatorska
-przedstawiciele sejmików ziemskich -przewodniczył prymas
-przysięgano na instrukcje -zasiadano w niej dożywotnio
-sejmiki ziemskie wybierały od 1 do 6 posłów (biskupi,kasztelanowie,wojewodowie,ministrowie)
przedstawicieli na sejm walny
5.Po omówieniu powiedz,że ustrój,który ukształtował się w Polsce przełomu XV i XVIwieku nazywamy demokracją szlachecką oraz, że pierwszy sejm walny zwołał król Jan Olbracht w 1493 roku.
Historycy przyjmują, że od roku 1505 rozpoczyna się istnienie nowożytnego państwa polskiego, ponieważ sejm stał się organem uchwałodawczym.
6.Przeczytajcie na głos fragment Konstytucji „ Nihil novi.”
„Ogólne prawa i ustawy nie jednostek,lecz całego narodu dotyczą, przeto na przyszłość nic nowego nie ma być postanowionym przez nas (tj.króla) i naszych następców bez wspólnego senatorów i posłów ziemskich przyzwolenia.”
Zadaj pytania:
* Jakim rodzajem demokracji była demokracja szlachecka.?(pośrednia czy bezpośrednia)
* Do jakiej grupy społecznej Konstytucja „Nihil novi” zawężała pojęcie narodu?
* Czy w Polsce XVI - wiecznej wykształcił się podział władzy państwowej?
Odpowiadając na ostatnie pytanie, uczniowie powinni wykorzystać wiadomości zdobyte na lekcjach
wiedzy o społeczeństwie, dotyczące zagadnienia trójpodziału władzy.
ZAKOŃCZENIE (10min.)
7. Jako podsumowanie lekcji sprządŹ tabelkę, w której uczniowie wypiszą podobieństwa i różnice pomiędzy demokracją szlachecką a wspólczesną. Omów każdy z podanych przykładów. Odwołaj się do wiedomości zdobytych przez uczniów na lekcjach wiedzy o społeczeństwie.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
demokracja szkachecka demokracja współczesna
- tylko szlachta ma prawa wyborcze -wszyscy obywatele posiadają prawa wyborcze
- obowiązywała zasada jednomyślności - decyduje większość
-posłowie przysięgają na instrukcje -posłowie reprezentują okręgi wyborcze i partie -posłowie reprezentują województwa,ziemie polityczne
- od 1505r.trójpodział władzy w państwie - trójpodział władzy w państwie
ale jest on ograniczony ponieważ król w dalszym
ciągu jest najwyższym sędzią
-demokracja pośrednia -demokracja pośrednia
ZAD. DOM.
Rozwiążę krzyżówkę oraz wykonam pisemnie ćwiczenie ze strony 107 (podręcznik T. Małkowski,
J. Rześniowiecki, kl. II gimnazjum, cz. I).
POJĘCIA
demokracja, demokracja szlachecka, sejm walny, sejmiki ziemskie, instrukcje poselskie, zasada jednomyślności
trójpodział władzy, demokracja pośrednia, demokracja bezpośrednia.
BIBLIOGRAFIA
1.A.Antoszewski, R.Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 1998, s.59-65,366-367.
2.Encyklopedia szkolna. Historia, Warszawa 1993, s.480, 623-625.
2.T.Małkowski, J.Rześniowiecki, Historia II podręcznik do gimnazjum, Gdańsk 1999, s. 9, 23, 26, 29, 100-107.
3.A. Pacewicz, T.Merta, Kształcenie obywatelskie w szkole samorządowej, Warszawa 1999, s.120, 164.
4. M.Tymowski, J .Kieniewicz, J.Holzer, Historia Polski, Warszawa 1991, s. 78-97, 111-113.
5.M.Sobańska-Bondaruk, S.B.Lenard, Wiek XVI-XVIII w Źródłach, s. 95,Warszawa 1998.
Scenariusz opracowany przez nauczycielkę historii i edukacji obywatelskiej Joannę Jabczyńską, Gimnazjum nr 25 we Wrocławiu
silent_cichy