Źródła rtęci

Zatrucia przewlekłe rtęcią

Rtęć jest tym metalem, który spowodował kilkanaście lat temu udokumentowane zatrucia śmiertelne wśród ludzi i zwierząt, jak również poważne schorzenia chroniczne. Ze względu na dużą prężność trujących par rtęci sądzono pierwotnie, że sedymentując z zawiesinami w postaci osadów dennych w rzekach i jeziorach zostaje w ten sposób wyłączona z obiegu. Jednak w tych naturalnych warunkach rtęć metaliczna utlenia się powoli do jonów rtęciawych, a następnie rtęciowych, by wreszcie  wskutek działania mikroorganizmów utworzyć związki metylortęciowe

Metylortęciowe związki są lipofilowe i pochłaniane przez plankton, a ten jest spożywany przez skorupiaki i ryby. Metylortęć akumuluje się w tkance tłuszczowej tych zwierząt i wchodzi oczywiście w obieg pokarmowy człowieka. Odżywianie się mieszkańców znad zatoki Minamata (której wody, jak się później okazało, były silnie skażone rtęcią pochodzącą z wytwórni acetylenu) rybami spowodowało w 1953 roku 121 ostrych zachorowali (w tym 16 śmiertelnych) z objawami porażenia organów zmysłowych.

Organiczne związki rtęci kumulują się przede wszystkim w systemie nerwowym  w mózgu i rdzeniu pacierzowym, a najbardziej poszkodowane są neurony. Natomiast rtęć w postaci związków nieorganicznych odkłada się głównie w korze nerek. Rtęć pozostaje w tkankach organizmu przeciętnie 80 dni, a w centralnym systemie nerwowym ponad 100 dni. Jeżeli organizm jest stale narażony na pobór rtęci, to należy się liczyć z chronicznym zatruciem i śmiertelnością około 30% populacji.

Rtęć i jej związki są stosowane do wyrobu termometrów , filcu , farb, materiałów wybuchowych, lamp rtęciowych , aparatury elektrycznej oraz baterii.lotne związki dwuetyli- i dwumetylortęci są stosowane do zaprawiania nasion. Chlorek rtęciowy (kalomel) oraz organiczne związki rtęci są stosowane jako leki.

W Polsce w wodach do picia dopuszcza się 0,001 mg Hg /dm3.

Dawka śmiertelna soli rtęci, tj. chlorek rtęciowy (sublimat) wynosi 1g. Spożyta rtęć metaliczna nie jest szkodliwa ponieważ nie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Zanieczyszczenie środowiska spowodowane zawierającymi rtęć odpadami przemysłowymi było przyczyną zatruć organicznymi związkami rtęci, skutkiem spożywania ryb pochodzących z terenów skażonych. Spożycie nasion siewnych zaprawianych środkami grzybobójczymi zawierającymi organiczne połączenia rtęci również było przyczyną zatruć. Stężenie związków alkilortęciowych (metylortęć) w artykułach spożywczych nie może przekraczać 0,5 mg/kg; przy takim stężeniu spożycie danego artykułu nie może przekraczać 0,5kg na tydzień.

Rtęć wiąże się z grupami sulfhydrylowymi (-SH), prowadząc do unieczynnienia komórkowych procesów enzymatycznych; z tej przyczyny rozpuszczalne sole rtęci są toksyczne dla wszystkich komórek. Duże stężenie rtęci występujące podczas jej wydalania w nerkach są przyczyną swoistego uszkodzenia kłębków i kanalików nerkowych.

Badania anatomopatologiczne w przypadkach śmiertelnych wykazuja ostre zwyrodnienie kanalików i kłębków nerkowych lub krwotoczne kłębkowe zapalenie nerek. W błonie śluzowej przewodu pokarmowego stwierdza się zmiany zapalne, zastój, martwicę zakrzepową i nadżerki.

Obraz kliniczny

Podstawowym  objawem  zatrucia  solami  rtęci   jest  bezmocz.

Zatrucie ostre

1.    Spożywanie soli rtęci powoduje metaliczny smak w ustach, pragnienie , silne bóle brzucha, wymioty oraz biegunkę z krwią. Biegunka o treści składającej się ze strzępków śluzu i krwi może trwać do kilku tygodni. W jeden dzień do dwu tygodni po zatruciu diureza zmniejsza się lub rozwija bezmocz. Zgon następuje z powodu mocznicy. Może rozwinąć się zwężenie przełyku, żołądka lub odźwiernika.

2.    Wdychanie par rtęci w dużym stężeniu powoduje po jednym do dwu dni wystąpienie zapalenia jamy ustnej, ślinotoku, metalicznego smaku w ustach, biegunki, śródmiąższowego zapalenia płuc oraz uszkodzenia nerek z zatrzymaniem wydzielania moczu. Wdychanie dużych stężeń organicznych związków rtęci powoduje metaliczny smak w ustach, zawroty głowy, zmniejszenie sprawności ruchowej, mowę zamazaną, biegunkę i niekiedy drgawki kończące się zgonem.                                         

3.    W zatruciu metylortęcią występuja objawy spowodowane     bezpośrednim działaniem na ośrodkowy układ nerwowy z ataksją , pląsawicą, atetozą drżeniem i drgawkami. Uszkodzenie to jest zwykle trwałe.

ZAPOBIEGANIE

Należy ściśle przestrzegać dawki bezpiecznej. Konieczne jest częste pobieranie próbek powietrza do badania.

Podłogi w pomieszczeniach w których używana jest rtęć muszą być nieprzepuszczalne i pozbawione szczelin.rozlaną rtęć należy zebrać natychmiast za pomocą pompy wodnej lub wilgotnego środka do zamiatania.

Po pracy z rtęcią lub jej związkami należy dokładnie umyć ręce!!!

LECZENIE:

1.    Postępowanie doraźne;usunąć spożytą truciznę za pomocą płukania żołądka wodą lub za pomocą wymiotów  oraz podania środka przeczyszczającego.

Postępowanie swoiste: podać dimerkaprol hemodializa przyspiesza wydalanie kompleksu z dimerkaprolem. Skuteczna jest również penicylamina. Penicylamina i dimerkaprol nie są skuteczne w zaburzeniach neurologicznych spowodowanych związkami alkilortęciowymi.

2. Zwalczanie bezmoczu i wstrząsu.

Rokowanie

W zatruciu ostrym i przewlekłym wyzdrowienie jest prawdopo­dobne, jeśli dimerkaprol jest podawany co najmniej przez ty­dzień. Otępienie wskutek przewlekłego zatrucia rtęcią może nie cofnąć się całkowicie. Powrót do pełnego zdrowia trwa l — 2 lat.