poradnictwo.doc

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI I TENDENCJE
W PORADNICTWIE

➢      POCZĄTKI BADAŃ

Można uznać, że badania nad poradnictwem zostały podjęte z chwilą powstania instytucji poradniczych na początku XX w. Psychologowie tworzący poradnie, biura pracy,
nie tylko refleksyjnie podchodzili do podjętych przez siebie zadań i we własnym gronie dzielili
się doświadczeniami, ale podejmowali współpracę z ośrodkami naukowymii pojedynczymi badaczami. Poszukiwali wsparcia teoretycznego, jak i narzędzi ,które mogliby stosować w pracy. Badania nad metodyką poradnictwa przeżywają okresy zaniechań i wznowień, przeważnie jednak są prowadzone, a ich cele ogólne zasadniczo się zmieniły.

Godna uwagi było twierdzenie U. Beck – „Nauka społeczna nie wydaje sądów wartościujących, a przeważnie dostarcza „neutralnych” liczb, informacji, wyjaśnień, które powinny służyć jako „bezpartyjna” baza decyzyjna dla najróżniejszych interesów.”.

W tym miejscu nie sposób wyjaśnić terminu „paradygmat” (termin rozpowszechniony przez T. Kuhna) – uznawane przez jedną wspólnotę naukową,w odróżnieniu od drugiej, teorie, metody i narzędzia badawcze. Służy do określania,co należy badać jakie pytania stawiać, w jaki sposób należy to robić, jakie należy stosować reguły interpretacji uzyskanych danych.

Ogólny podział na paradygmat:

- pozytywistyczny (różne postrzeganie relacji człowiek-świat, rzeczywistości społeczno-ekonomicznej).

-humanistyczny (skoncentrowanie się na osobie poszukujących pomocy).

Cztery dominujące paradygmaty naukowe wg. M. Malewskiego:

-         pozytywistyczny

-         interpersonalny

-         krytyczny

-         postmodernistyczny

Podział poradnictwa ze względu na społeczną rolę wytworzonej wiedzy
wg. M. Malewskiego:

-         kierunek racjonalno - instrumentalny

-         kierunek rozumiejąco – adaptacyjny

-         kierunek emancypacyjno – krytyczny

-         kierunek postmodernistyczny.

➢      KIERUNEK POZYTYWISTYCZNY: RACJONALNO – INSTRUMENTALNY

To najstarszy kierunek badań, także nad poradnictwem. Zgodnie z założeniem (m.in.
J. Milla, J. Deweya, Koła Wiedeńskiego) rzeczywistość społeczna traktowana była na wzór rzeczywistości przyrodniczej; ludzie podlegający naciskom zewnętrznym są na ogół statycznymi „tworami” w pełni ukształtowanymi. Mają cechy fizyczne i psychiczne, które mogą być mierzalne.

Celem badań jest:

-         odkrywanie różnych powiązań;

-         formułowanie (w miarę) ogólnych praw, które rządzą: procesami kształtowania ludzi, przebiegiem, zaburzeniami procesów;

-         wytwarzanie wiedzy użytecznej w kierowaniu zmianami oraz wiedzy niezbędnej
do opanowania danego obszaru społecznej rzeczywistości.

Badania zmierzały do precyzyjnego opisu stanowisk pracy, sporządzania charakterystyk zawodowych itp. Badacz poradnictwa zawodowego, rodzinnego itp. Poddając bezstronnej
(w założeniu) obserwacji wybrany przez siebie obszar rzeczywistości związanej z udzieleniem, zasięganiem porad, podejmuje się opisania jej wykrycia powiązań, elementów oraz zidentyfikowania procesów, jakie mają miejsce w badanym przez niego obszarze. Często
jest to obszar życiowej lub zawodowej aktywności człowieka realizowanej w określonych warunkach społecznych,ekonomicznych czy kulturowych. Stosuje odpowiednie metody, techniki badawcze, umożliwiające powtarzanie analiz i porównywanie wyników.

Później w badaniach w okresie powojennym znaczącą rolę odegrał funkcjonalizm strukturalny, czyli państwo (władza) propagujący ideę socjalizmu i demograficznymi badaniach (np. ich IQ, miejsce zamieszkania).

Dla poradnictwa szczególnie ważne były te dane, które wskazywały na związki między powyższymi zjawiskami, a liczbą; rodzajem udzielonych porad.

Jak widać, punktem wyjścia tych badań jest założenie, iż decyzje podejmowane przez ludzi, są wypadkową dwóch sił: ich kondycji psychicznej oraz czynników zewnętrznych (siły dominacyjnej – państwa, władzy).

Tak więc, badania te na ogół cieszyły się zainteresowaniem władz, gdyż zwieńczone były prawami, postulatami, zaleceniami, które mogły być wykorzystane w organizacji życia społecznego.

➢      KIERUNEK INTERPRETACYJNY: ROZUMIEJĄCO – ADAPTACYJNY

Celem badań w paradygmacie interpretatywnym jest zrozumienie sensu społecznych działań. Badacze do których należeli: M. Weber, S. Freud, szkoła chicagowska nie przyjmują postawy neutralnych obserwatorów różnych obiektów społecznych, ale wchodzą z nimi w dialog. Badania rozumiejąco- adaptacyjne nie zmierzają do wypracowania praw ogólnych.

Rozpatrując sytuacje ludzi w aspekcie ich udziału w  życiu społecznym i zawodowym, analizując sposoby rozwiązywania przez nich problemów, poznając sposoby wykonywania przez nich codziennych zadań, mogli skonfrontować swoje interpretacje zjawisk z interpretacjami innych osób. Najbardziej ogólny wniosek, jaki nasuwa się badaczom tej orientacji, wyrażony został
w postawieniu znaku równości między poradnictwem zawodowym, a  poradnictwem życiowym.

Przyjmując rolę interpretowania zachowań i przeżyć ludzi badacze starając się odkryć stałe i zmienne składniki społecznego układu, jakim jest „udzielania porady – uzyskiwanie porady”, zinterpretować różne oczekiwania członków układu.

Aby prowadzić takie badania, badacze niejednokrotnie sami podejmują praktykę poradniczą, poddając analizie własne doświadczenia i przeżycia.

Podejście systemowe i ścisłe formułowanie praw przyczynowo- skutkowych w badaniach pozytywistycznych, zostają zastąpione charakterystyką osób, faktów i zdarzeń w ich wymiarze symbolicznym. Badacz stara się zrozumieć, dlaczego ludzie podejmują takie lub inne decyzje, stosując takie lub inne metody działania. W praktyce poradnictwo przyjmuje kształt rozmowy, próby dokonywania samooceny itp.

➢      EMANCYPACYJNO- KRYTYCZNY: KIERUNEK BADAŃ

Zgodnie z krytycznym paradygmatem badań naukowych (wczesna szkoła frankfurcka, T. Adorno, R. Gibson) nauka pozostaje w ścisłym związku z praktyką społeczną. Przedmiotem
jej badań są dwie sfery życia społecznego: praca jako zespół interesów technicznych realizowanych w postaci działalności celowościowo – racjonalnej i interakcje społeczne ludzi tworzących swój świat życia codziennego. Zadaniem nauki jest objaśnienie sensu ludzkich działań w celu pobudzenia krytycznej samorefleksji jednostek, a wiedza przyjęła charakter instrukcji,
jak rozporządzić przedmiotami i kierować procesami; uświadamiać ludziom wartości, w imię których chcą przebudować świat.

Badacz powinien podejmować dialog z badaną rzeczywistością, tak by zdemaskować ukryte siły i mechanizmy władzy. Poznawanie świata  w tym paradygmacie -  polega na odsłanianiu obecności władzy w różnych obszarach życia codziennego.

Zdemaskowanie, czyim interesom służy poradnictwo, uzyskanie odpowiedzi na pytanie jakie ukryte treści niosą zarządzenia władz, to głównie zadania przed którymi stoją badacze.
Już ujawnienie, że poradnictwo nie jest jedynie szlachetnym działaniem ludzi spieszących
z pomocą innych, ale może być również zakamuflowanym środkiem represji i manipulacji stanowi odmienny punkt wyjścia w badaniach tej orientacji.

Pomoc praktyków korzystających z wyników badań przyjmuje często formę dialogu doradcy z radzącym się, który odkrywa swoją społeczną sytuację, zakres osobistej wolności
i odpowiedzialności, powiązania ze światem pracy.

Badacz poradnictwa, odsłania ukryty wymiar stanu, celów, technik i strategii działania może ograniczyć się wyłącznie do roli demaskatora lub mediatora w kwestii sprzeczności między interesami osobistymi, a interesami społecznymi (władzy).

➢      PARADYGMAT POSTMODERNISTYCZNY

Główne założenia postmodernizmu wiążą się z przekonaniem o upadku dominującej narracji, jedynej prawdy, makrospołecznego porządku (R.Antonio, R. Rorty) Postmodernizm postrzegany jest jako kompleks intelektualnych map, pomocnych w opisaniu rzeczywistości społecznej końca wieku. Postmoderniści twierdzą, że nie sposób ogarnąć całości świata przez ogląd naukowy, nie sposób utrzymać porządku w sakli makro. Przedmiotem badań przestaje być wiec społeczeństwo jako całość, a staje się mikroświaty grup społecznych i społeczności lokalnych.

W badaniach nad poradnictwem zastosowanie tego paradygmatu może równać
się z wykonywaniem wzorców zachowań ludzi wobec pojawiających się problemów  życiowych, kształcenia się itp. Jako formy pomocy.

Dla badacza poradnictwa podejmowanie przez jednostkę decyzji zasięgnięcia porady staje się zdarzeniem przebiegającym według niejednoznacznego niejasnego wzoru, którego odkrycie może być tematem dociekań naukowych, powierzenie obowiązujących ustaleń.

➢      REASUMUJĄC

Wszystkie te cztery paradygmaty znajdują obecnie zastosowanie. Jednakże dominującym kierunkiem jest pozytywistyczny – według, którego dążyć należy do opisania
i wyjaśniania rzeczywistości w sposób „naukowy”; najbardziej oczekiwany przez praktykę. Paradygmat pozytywistyczny czasem uprawiany jest w sposób świadomy, zamierzony, a czasem intuicyjnie, bez wpływania na rzeczywistość.