WOJCIECH WŁODARKIEWIC LWÓW 1939 W .. rt> Dom Wydawniczy Bellona W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy" ukazały się dotychczas: Z. Stąpor, BERLIN 1945 • L. Podhorodecki, WIEDEŃ 1683 • W. Majewski, GROCHÓW 1831 • K. Kaczmarek, BUDZI-SZYN 1945 • W. A. Serczyk, POŁTAWA 1709 • A. Wolny, OKINAWA 1945 • A. Karpiński, KURSK 1943 • K. Sobczak, LENINO 1943 • T. Malarski, WATERLOO 1815 • T. Jurga, BZURA 1939 • I. Rusinowa, SARATOGA-YORKTOWN 1777-1781 • J. Sikorski, KANNY 216 p.n.e. • R. Tomicki, TENOCHTITLAN 1521 • R. Dzieszyński, LENINGRAD 1941-1944 • E. Potkowski, CRECY-ORLEAN 1346-1429 • K. Kaczmarek, STALINGRAD 1942-1943» L. Podhorodecki, KULIKOWE POLE 1380 • B. Brodecki, SZYPKA I PLEWNA 1877 • A. Murawski, AKCJUM 31 p.n.e. • L. Wyszczelski, MADRYT 1936-1937» J. W. Dyskant, ZATOKA ŚWIEŻA 1463 • H. Wisner, KIRCHOLM 1605 • W. Biegański, BOLONIA 1945 • W. Wróblewski, MOSKWA 1941 • T. Konecki, SEWASTOPOL 1941-1942, 1944 • A. Toczewski, KOSTRZYN 1945 • L. Podhorodecki, CHOCIM 1621 • E. Dąbrowa, GAUGAME-LA 331 p.n.e. • J. Odziemkowski, NARWIK 1940 • R. Bielecki, SOMOSIERRA 1808 • B. Brodecki, DIEN BIEŃ PHU 1954 • J. W. Dyskant, CUSZIMA 1905 • J. Nadzieja, LIPSK 1813 • R. Bielecki, BEREZYNA 1812 • M. Nagielski, WARSZAWA 1656 • S. Leśniewski, MARENGO 1800 • J. Wojtasik, PODHAJCE 1698 • B. Borucki, VALMY 1792 • W. Mikuła, MACIEJOWICE 1794 • E. Potkowski, WARNA 1444 • W. Król, WIELKA BRYTANIA 1940 • G. Swoboda, GETTYSBURG 1863 • R. Bielecki, BASTYLIA 1789 • R. Bielecki, NORMANDIA 1944 • L. Wyszczelski, NIEMEN 1920 • M. Klimecki, GORLICE 1915 • M. Borkowski, MIDWAY 1942 • P. Olender, LISSA 1866 • L. Podhorodecki, LEPANTO 1571 • A. Nadolski, GRUNWALD 1410 • R. Bielecki, AUSTERLITZ 1805 • Z. Kwiecień, TOBRUK 1941-1942* S. Leśniewski, WAGRAM 1809 • Z. Flisowski, BITWA JUTLANDZKA 1916 • R. Romański, BERESTECZKO 1651 • J. Nadzieja, ZAMOŚĆ 1813 • M. Wagner, KLISZÓW 1702 • Z. Flisowski, LEYTE 1944 • HISTORYCZNE BITWY WOJCIECH WŁODARKIEWICZ LWÓW 1939 Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2003 Dom Wydawniczy Bellona prowadzi sprzedaż wysyłkową swoich książek za zaliczeniem pocztowym z 20-procentowym rabatem od ceny detalicznej. Nasz adres: Dom Wydawniczy Bellona ul. Grzybowska 77 00-844 Warszawa teł.: 652-27-01 (Dział Wysyłki) infolinia: 0-801-12-03-67 Internet: www.bellona.pl e-mail: biuro @ bellona.pl Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz Ilustracja na okładce: Bartłomiej Drejewicz Redaktor: Bogusław Brodecki Korektor: Teresa Kępa © Copyright by Wojciech Włodarkiewicz, Warszawa 2003 © Copyright by Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2003 ISBN 83-11-09619-8 WSTĘP Po ponad 60 latach od działań wojennych kampanii polskiej 1939 r. dysponujemy wieloma wartościowymi publikacjami, które stanowią próbę całościowego ich przedstawienia lub przeanalizowania najróżniejszych fragmentów. Przebieg września 1939 r. na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, zwłaszcza obrony najważniejszych miast kresowych do połowy września oraz po agresji Związku Radzieckiego, poza kilkoma wartościowymi publikacjami, które ukazały się w ostatnich latach, nadal nie został w pełni zrekonstruowany i przeanalizowany. Jednym z istotnych wycinków tych badań jest dziesięciodniowa obrona 320-tysięcznego Lwowa oraz działania wojenne na przedpolach stolicy Małopolski Wschodniej. Uzyskanie dostępu do nowych źródeł z archiwów rosyjskich oraz polskich, a także brak utrudnień pozanaukowych po 1989 r., stworzyły historykom polskim możliwości podjęcia prac nad tym ważnym dla pełnego poznania naszej najnowszej historii tematem. Problematyka genezy, przebiegu oraz skutków obrony Lwowa w 1939 r. stanowi najczęściej fragment rekonstrukcji działań wojennych i ocen politycznych w publikacjach polskich historyków, dotyczących pierwszego okresu II wojny 4 światowej. Należy tu wymienić głównie cztery części tomu pierwszego wartościowego wydawnictwa Polskie Sity Zbrojne w drugiej wojnie światowej, którego autorzy odtwarzają m.in. najważniejsze wydarzenia militarne i polityczne we Lwowie bezpośrednio przed wybuchem wojny i w czasie pierwszych osiemnastu dni jej trwania ', oraz najnowszą syntezę Września Tadeusza Jurgi2. Temat ten został również podjęty przez autorów dwóch monografii związków operacyjnych Wojska Polskiego, walczących w południowej Polsce: Armii „Kraków" i w większym stopniu Armii „Karpaty"3, oraz przez Kazimierza Pindla4 w jego najnowszej monografii. W 1996 r. ukazała się publikacja zwarta o niewielkiej objętości Obrona Lwowa 19395. W znacznym stopniu temat został ukazany przez autorów, podejmujących naukowe rekonstrukcje przyczyn, przebiegu i skutków agresji Związku Radzieckiego na Polskę w 1939 roku. W 1989 r. pojawiły się pierwsze krajowe publikacje autorstwa Eugeniusza Kozłowskiego oraz Rajmunda Szubańs-kiego6. Pięć lat później rozpoczęto edycję źródeł Agresja sowiecka na Polską w świetle dokumentów. 17 września 1939. Jej pierwszy tom Geneza i skutki agresji zawiera ponad 170 1 Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I: Kampania wrześniowa, cz. 1, Polityczne i wojskowe położenie przed wojną, Londyn 1951; cz. 2, Przebieg działań od I do 8 września, Londyn 1954; cz. 3, Przebieg działań od 9 do 14 września, Londyn 1959; cz- 4. Przebieg działań od 15 do 18 września, Londyn 1986. 2 T. Jurga, Obrona Polski 1939, Warszawa 1990. 3 W. Steblik, Armia „Kraków" 1939, Warszawa 1989; R. Dalecki, Armia „Karpaty" w wojnie obronnej 1939 roku, Rzeszów 1989. 4 K. P i n d e 1, Polska Południowa w systemie obronnym Drugiej Rzeczypospolitej, Siedlce 2001. 5 W. Włodarkiewicz, Obrona Lwowa 1939, Warszawa 1996. 6E. Kozłowski, Końcowy okres wojny obronnej Polski (17.09.-6.10.1939), „Wojskowy Przegląd Historyczny" (dalej „WPH"), nr 3/1989; R. Szubański, Krótki zarys działań wojskowych na wschodnich terenach II Rzeczypospolitej we wrześniu 1939 r., ibidem. 5 dokumentów. W 1996 r. ukazał się tom drugi Działania wojsk Frontu Ukraińskiego1. W 1995 r. w naukowym obiegu pojawiło się pierwsze wydanie poszerzonej, dwutomowej pracy Wojna polsko-sowiecka 19398 Ryszarda Szawłowskiego, który jako pierwszy już w latach osiemdziesiątych podjął temat radzieckiej agresji9, przez wiele lat zaliczany do tzw. białych plam historii najnowszej naszego kraju. W 1998 r. ukazało się studium historyczno-wojskowe Kresy w Czerwieni... Czesława Grzelakall>, stanowiące najpełniejsze naukowe opracowanie agresji Związku Radzieckiego na Rzeczpospolitą w 1939 r., przygotowane na podstawie krytycznej analizy źródeł z archiwów rosyjskich. Niniejsza publikacja stanowi próbę całościowego opracowania obrony Lwowa i działań wojennych na jego przedpolu, która oświetla polskie działania defensywne przeciwko siłom zbrojnym obu agresorów: Wehrmachtowi i Armii Czerwonej. Jej celem jest przeanalizowanie przygotowań do obrony stolicy Małopolski Wschodniej, jej przebiegu, przyczyn zakończenia obrony 22 września 1939 r. oraz losu obrońców i mieszkańców miasta. W publikacji dużo uwagi poświęcono problemom do niedawna pomijanym, zwłaszcza przygotowaniom i przebiegowi uderzenia wojsk Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej, szczególnie jego 6 Armii, która otrzymała rozkaz zdobycia Lwowa. Agresja sowiecka na Polską w świetle dokumentów. 17 września 1939, 1.1, Geneza i skutki agresji, red. naukowa E. Kozłowski, Warszawa 1994; t. II, Działania wojsk Frontu Ukraińskiego, red. naukowa S. Jaczyński, Warszawa 1996. Tło polityczne, prawnomiądzynarodowe i psychologiczne. Agresja sowiecka i polska obrona. Sowieckie zbrodnie wojenne i przeciw ludzkości oraz zbrodnie ukraińskie, t. 1, Monografia, t. 2, Dokumenty, Warszawa 1995, wyd. II 1996, wyd. III 1997. 9 K. Liszewski (R. Szawłowski), Wojna polsko-sowiecka 1939 r., Londyn 1986. Publikacja była wielokrotnie wznawiana w kraju i na emigracji. Cz. Grzelak, Kresy w czerwieni. Agresja Związku Sowieckiego na Polską w 1939 roku, Warszawa 1998, wyd. II ukazało się w 2000 r. 6 Mimo ograniczonej objętości tekstu, dążono także do ukazania całej złożoności położenia militarnego Lwowa we wrześniu 1939 r., postawy żołnierzy Wojska Polskiego i bezwzględności wojsk obu agresorów. W analizach sytuacji militarnej i politycznej oraz przebiegu obrony Lwowa i działań wojennych na przedpolu miasta wydzielono kilka faz i okresów, które scharakteryzowano w kolejnych rozdziałach. W rozdziale pierwszym przedstawiono znaczenie wojskowe, polityczne i gospodarcze Lwowa i województwa, a w drugim przebieg wydarzeń wojskowych w pierwszym tygodniu wojny. Treścią rozdziału trzeciego jest wzrost zagrożenia miasta wynikający z postępów niemieckiej 14 Armii w Małopolsce. W rozdziale czwartym omówiono przygotowania do obrony Lwowa i działania wojenne na jego przedpolach do 12 września, a treścią kolejnego rozdziału jest analiza pierwszego okresu obrony Lwowa (12-17 września 1939). Bitwa 10 Brygady Kawalerii pod Lwowem została przedstawiona w rozdziale szóstym. W kolejnym rozdziale omówiono pierwszy etap działań grupy wojsk gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Agresja Związku Radzieckiego i działania 6 Armii Frontu Ukraińskiego na lwowskim kierunku operacyjnym zostały przeanalizowane w ósmym rozdziale. W kolejnym ukazano zniszczenie pod Lwowem grapy wojsk gen. Sosnkowskiego. Niemiecko-radziecka rywalizacja o zajęcie miasta stanowi treść ostatniego rozdziału. Treść publikacji uzupełniają załączniki, zawierające m.in. dokumenty polskie, niemieckie i radzieckie dotyczące obrony Lwowa w 1939 roku. Do przygotowania pracy autor wykorzystał materiały źródłowe z archiwów krajowych i zagranicznych, opublikowane źródła, relacje i wspomnienia oraz opracowania zwarte i artykuły zamieszczone w czasopismach11. Publikacja została oparta głównie na analizie źródeł, przechowywanych w Cen- " Szczegółowy wykaz zawierają przypisy oraz bibliografia. 7 tralnym Archiwum Wojskowym, Pracowni Dokumentacji Naukowej Wojskowego Instytutu Historycznego oraz w placówkach zagranicznych: Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Si...
feniks68