ruch oporu w Polsce 1939 1945 Errata Str. Wiersz Jest Powinno by� 190 22 od g�ry powo�a�y PPR, AL Mi�sku Mazowie- i RPPS, a na jej czele ckim, Skierniewicach, stan�� Henryk Szafra�- Radzyminie, Siedlcach 271 tabela 43 przypis* AL AK 3174 11 od g�ry sikorszczaka sikorszczacka P. Matusak: Ruch oporu w Polsce 1939�1945 PIOTR MATUSAK / ruch � oporu } 939 945 Polsce KRAJOWA AGENCJA \ WYDAWNICZA KATOWICE 1987 Projekt graficzny TAUKUS/ GRABOWSKI Redakcja techniczna IWONA SZOSKA Korekta MARIOLA G�STWA Wst�p � Copyright by Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1987 ISBN-83-03-02141-9 Niniejsza praca jest pr�b� zarysu dziej�w polskiego ruchu <i|K>ni w czasie II wojny �wiatowej. Okres ten stanowi szczeg�l-M H' wa�ne ogniwo procesu dziejowego ze wzgl�du na rozmiary tocz�cej si� na naszych ziemiach konfrontacji polsko-niemieckiej uraz jego wp�yw na tera�niejszo��. W zmianach, jakie zasz�y w naszym spo�ecze�stwie w latach wojny i okupacji, szuka� bowiem nale�y korzeni nowej rzeczywisto�ci spo�eczno-politycznej. St�d wiedza historyczna o tym okresie jest bardzo wa�nym sk�adnikiem obecnej �wiadomo�ci spo�ecznej. Przegrana militarna Polski w<> wrze�niu 1939 r. oznac/a�a co prawda kl�sk� regularnych si� lirojnyrh, a N- wcalo nie r�wna�a si� kapitulacji narodu, kt�ry od pierwszych dni okupacji trwa� w oporze wobec naje�d�cy. G��wn� przes�ank� takiej postawy by�o nieuznanie okupacji w sensie moralnym i prawnym. Przegrana w 1939 r. spowodowa�a, �e konfrontacja polsko-niemiecka przekszta�ci�a si� g��wnie w pozami-lilarne formy walki, obejmuj�ce stopniowo wszystkie dziedziny �ycia. O wyborze takiej formy walki, kt�ra przez historyk�w podnoszona jest do rangi frontu wewn�trznego i traktowana jako czwarty wymiar wojny, zadecydowa�y ograniczone mo�liwo�ci kontynuowania przez stron� polsk� wojny obronnej w nowych, diametralnie zmienionych warunkach polityczno-militarnych, stworzonych przez okupanta niemieckiego. Patriotyczna i zdecydowanie antyhitlerowska postawa Polak�w sprawi�a, �e ruch oporu przybra� powszechny charakter. Przez termin ten rozumie� nale�y ca�okszta�t dzia�a� konspiracyjnych, partyzanckich i powsta�czych, samorzutnych i zorganizowanych � skierowanych przeciwko okupantowi. Wok� definicji ruchu oporu, jak r�wnie� okre�lenia jego miejsca i roli w wojnie koalicyjnej historycy II wojny �wiatowej do dzi� prowadz� dyskusje. Francuskie okre�lenie Resistance, oznaczaj�ce op�r, zosta�o przyj�te w wi�kszo�ci okupowanych kraj�w jako ruch oporu, staj�c si� te� najpowszechniejszym okre�leniem Europy Podziemnej. Nazwa �ruch oporu" stosowana jest w historiografii zachodniej. W Polsce u�ywamy ponadto zamiennie termin�w: �antyhitlerowskie podziemie", �Polska Podziemna". Historycy zachodni H. Michel i F.W. Deakin wydzielaj� dwa okresy w dzia�alno�ci europejskiego ruchu oporu � brytyjski (do 22 czerwca 1941 r.) i radziecki (po 22 czerwca 1941 r.). Jako kryterium przyjmuj� przesuni�cie si� g��wnego polityczno-mili-tarnego o�rodka kierowania walk� Europy Podziemnej. Brytyjczycy ju� w roku 1940 dostrzegali mo�liwo�� wykorzystania europejskiego ruchu oporu. Z ust Winstona Churchilla pad�y w�wczas s�owa o �podpaleniu Europy" i �wojnie niegentelma�skiej". Do kierowania europejskim ruchem oporu przy Ministerstwie Wojny Ekonomicznej utworzono Special Organisation Executive (SOE) � Zarz�d Operacji Specjalnych1. Niekt�rzy historycy zachodni traktuj� europejski ruch oporu jako zjawisko sztucznie wywo�ane po 22 czerwca 1941 r. przez Mi�dzynarod�wk� Komunistyczn� w wyniku akcji partii komunistycznych w poszczeg�lnych krajach. Wi��e si� to z generalnym podzia�em ruchu oporu na nurt prolondy�ski i komunistyczny. 1 W 1944 r. brytyjska centrala SOE skupia�a 13 000 os�b, w tym 9 000 wojskowych. Zosta�a podzielona na wyspecjalizowane sekcje narodowe (w tym dwie polskie, dwie francuskie, belgijsk�, greck� jugos�awia�sk�, alba�sk�, czesk�, du�sk�, norwesk�, w�osk� i in.). Celem SOE by�o obj�cie kierownictwa nad ca�ym europejskim ruchem oporu i sterowanie jego dzia�alno�ci�, zw�aszcza w zakresie sabota�u, wywiadu, wojny psychologicznej, n tiik/i- utrzymywanie t� drog� narod�w w orbicie wp�yw�w bry-ty)iklch. Piii!"iiii:| do SOE organizacj� utworzyli p�niej Amerykanie. Tw�rcy tych podzia��w nie doceniaj� czynnik�w wewn�trznych, na przyk�ad tego, �e w latach 1939�1941 powsta�o podziemie komunistyczne we Francji, Jugos�awii, Polsce, Czechos�owacji. Prawd� jest jednak, �e po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej du�e i rosn�ce wci�� wp�ywy mia�o podziemie londy�skie, kt�re w wielu krajach zdoby�o dominuj�c� pozycj�. Patriotyczna potrzeba zjednoczenia w walce z okupantem obu nurt�w ruchu oporu spowodowa�a, �e ju� w roku 1941 komuni�ci weszli do front�w narodowych we Francji, Belgii, Grecji i Czechos�owacji. Ze wzgl�du na specyfik�, zasi�g i powszechno�� polskiego ruchu oporu wprowadzono w niniejszej pracy poj�cie �Polska Podziemna". Termin ten mie�ci w sobie zar�wno wszystkie formy (od samorzutnego bojkotu do wysoko zorganizowanej dywersji), jak i struktury konspiracji na ziemiach polskich w czasie II wojny �wiatowej. Jak si� wydaje, nazwa ta lepiej oddaje konspiracyjn� rzeczywisto�� ni� u�ywane w literaturze emigracyjnej poj�cie �polskie pa�stwo podziemne", obejmuj�ce struktury administracyjne jednego tylko, jakkolwiek najliczniejszego w polskim ruchu oporu obozu. Wed�ug koncepcji zachodniej poza ramami prolondy�skiego pa�stwa podziemnego stawiany jest ob�z lewicy rewolucyjnej, tworz�cy w�asne struktury polityczne, ob�z centrowy, skupiony wok� Centralnego Komitetu Ludowego, oraz ob�z skrajnie narodowy. W warunkach tocz�cej si� wojny szczeg�lnie wa�n� rol� odgrywa�a si�a zbrojna Polski Podziemnej, tj. Wojsko Podziemne. Ob�z londy�ski zastosowa� tu formu�� organizacyjn� ograniczon� do w�asnych struktur wojskowych, tj. Armii Krajowej, pomijaj�c Ludow� S�u�b� Bezpiecze�stwa, Milicj� Ludow� WRN, czyli formacje milicyjne partii czw�rporozumienia, i g�osz�c przy tym has�o apolityczno�ci wojska 2. Pod poj�ciem Wojska Podziemnego rozumie� na-le�y ca�y zbrojny ruch oporu na ziemiach polskich i to niezale�nie od jego politycznej podleg�o�ci. Jego wy�sz� for- 2 W praktyce przestrzeganie tego by�o niemo�liwe. Zrozumia�e, �e si�y zbrojne, tym bardziej nieregularne, nie mog�y by� apolityczne. Teza o apolityczno�ci s�u�y� mia�a podporz�dkowaniu organizacji zbrojnych o�rodkom w�adzy na emigracji � tak by�o w przypadku francuskiej Armee Secrete, jugos�owia�skich czetnik�w, organizacji norweskiej Mi-lorg. ni� by�o Wojsko Podziemne, za kt�re uznajemy oddzia�y liniowe przygotowywane na okres powstania 3. Od pocz�tku okupacji Wojsko Podziemne by�o g��wnym rzecznikiem nie tylko kontynuowania bezkompromisowej walki wyzwole�czej, ale tak�e odbudowy pa�stwa polskiego. Jako pierwsze zorganizowa�o konspiracj�, inspirowa�o t� ide� inne, pozamilitarne �rodowiska spo�eczne, polityczne i zawodowe, utworzy�o zal��ki struktur militarnych, politycznych i administracyjnych Polski Podziemnej, Polski ruch oporu w czasie II wojny �wiatowej autor traktuje jako jeden z g��wnych sk�adnik�w wojny wyzwole�czej narodu polskiego 4. Same tylko zorganizowane struktury Polski Podziemnej (bez tajnego nauczania) skupia�y oko�o miliona os�b, tj. oko�o 5 procent doros�ego spo�ecze�stwa polskiego �yj�cego pod okupacj�. Pod wzgl�dem liczebno�ci polski ruch oporu zajmowa� drugie miejsce po radzieckim, stanowi�c jeden z najaktywniejszych o�rodk�w oporu wobec III Rzeszy. Jego istnienie, wielonurtowo��, ogromny dorobek przeczy tezom historyk�w zachodnich, interpretuj�cych wyzwolenie Polski jako nast�pstwo sytuacji militarnej i politycznej, kt�ra powsta�a w �rodkowej Europie w latach 1944/1945. St�d blisko ju� do twierdzenia, �e wolno�� niezale�nie od wysi�ku narodu, zosta�a nam dana, a ustr�j i system polityczny � narzucone. Z drugiej strony trudno zaakceptowa� inn� kra�cow� tez�, �e wolno�� jest rezultatem wy��cznie walki i oporu Polak�w. Oba te stanowiska s� interpretacjami uproszczonymi. Pierwsze pozbawia bowiem ruch oporu roli podmiotu dzia�a� militarnych i politycznych, lekcewa��c jego wysi�ek zbrojny, ogromny kapita� ideowo-patriotyczny''i moralny. Drugie za� opiera si� na za�o�eniu, �e Polska ze wzgl�du na swe geopolityczne po�o�enie jest tradycyjnie obszarem strategicznym � dlatego ruch oporu m�g� wyst�pi� tu w roli sojusznika Armii Radzieckiej. Szans� t� najpe�niej. wykor�y- 3 Koncepcja Wojska Powsta�czego najpe�niej zosta�a zrealizowana w powstaniu warszawskim, kiedy to w my�l patriotycznego has�a �Ca�y nar�d pod broni�" na barykadach stolicy walczy�y wsp�lnie wszystkie organizacje zbrojne. 4 Przemawia za tym powszechno�� oporu Polak�w,� masowo�� szereg�w zorganizowanej konspiracji oraz rola ruchu oporu w zachowaniu substancji biologicznej naszego narodu. 8 sta�a polska lewica rewolucyjna, kt�ra opar�a si� na sojuszu z ZSRR. Polski ruch oporu opr�cz cech specyficznych, wynikaj�cych z po�o�enia geograficznego, tradycji powsta�czych, posiada� wiele cech wsp�lnych z ruchem oporu w innych krajach. Generalnie ruch oporu by� reakcj� spo�ecze�stw kraj�w okupowanych na faszyzm, nios�cy agresj�, przemoc, ludob�jstwo, niszczenie kultur narodowych. We wszystkich krajach europejskich okupowanych przez III Rzesz� i jej sojusznik�w ruch oporu szuka� mo�liwo�ci rozwoju walki wyzwole�czej, krzewienia ideologii demokratycznych, opartych na g��bokim humanizmie, ochrony godno�ci cz�owieka i jego zdobyczy cywilizacyjnych. Na specyfik� polskiego ruchu oporu wp�yn�a szczeg�lna ostro�� konfrontacji polsko-niemieckiej, wynikaj�ca z bezwzgl�dnej akcji kolonizowania Polski przez Niemc�w, likwidacji substancji biologicznej naszego narodu i jego kultury. Polacy nigdy nie pogodzili si� z utrat� pa�stwowego bytu i odrzucili wszelk� mo�liwo�� kolaboracji, stawiaj�c zdecydowanie na walk�. By�o bowiem oczywiste, �e w pa�stwie hitlerowskim nie ma miejsca dla narodu polskiego, gdy� przez jego ziemie wiod�a � wed�ug odw...
feniks68