Glaukopis_11-12_literatura.pdf

Literatura

L i t e r a t u r a

385

Zduchemczasu

Wojciech Wasiutyński

Zduchemczasu.

Wybórfelietonówzlat1932–1936 1

W ywiadz Kopernikiem

386

Wywiady z Hitlerem, Stalinem, Mussolinim, Rooseveltem, Einsteinem,

Marconim, Shawem, czy Starzyńskim, są już banalne i nie wytrzymują najmniejsze-

go porównania z tymi, które udało mi się uzyskać u paru pomników warszawskich.

Pierwszy z nich przeprowadziłem z Kopernikiem.

Genialnego astronoma zastałem na jego cokole, siedzącego jak zwykle tyłem

do pałacu Staszica. Ukłoniłem się nisko, a pamiętając, że mam do czynienia z du-

chownym, rzekłem:

– Niech będzie pochwalony.

Kopernik wyciągnął nieco szyję w moim kierunku (stałem na dole), przyj-

rzał mi się z pewnym zdziwieniem i zapytał:

– Kto?

– Niech będzie pochwalony – powtórzyłem.

– Kto? – zapytał Kopernik.

Speszyłem się ogromnie i zacząłem się usprawiedliwiać:

– Ja tak, po chrześcijańsku, powitać chciałem.

– Po chrześcijańsku? Nie słyszałem, żeby się tak kto witał. Jakiś nowomodny

pomysł. To na pewno Dominikanie wprowadzili co?

– Nie wiem, naprawdę nie wiem, księże kanoniku.

– Poczekaj, zaraz zejdę.

To rzekłszy Kopernik wstał, wcale zwinnie zsunął się z piedestału i stanął

przede mną. Wysunął w moim kierunku rękę z dziwnym instrumentem, który za-

wsze trzyma przed sobą i zapytał:

– Co to jest?

– To ma być mapa nieba.

– Mapa, nieba! To mapa nieba! A bodajby temu, co to robił kazali badać dro-

gę ziemi na tej klatce.

1 Wybór felietonów Wojciecha Wasiutyńskiego z tomu Z duchem czasu (Warszawa: Prosto z mostu,

1936). W prezentowanym poniżej tekście redakcja dokonała uwspółcześnienia pisowni oraz ortograii.

Literatura

Z pogardą położył przyrząd na niższej kondygnacji cokołu. Przez to widocz-

nie zwrócił uwagę na swój piedestał, bo obrzucił go bacznym spojrzeniem, potem

obejrzał się po swojej brązowej postaci i nagłe zawołał z najwyższym zgorszeniem.

– Cóż to, igurę ze mnie zrobili? Przecież ja ani święty Pański, ani, ucho-

waj Boże, pogański bałwan, ani tu mój grób z pomnikiem. Czyście może Prusacy?

Nie, przecież to kościół (tu wskazał na Św. Krzyża), nawet wielki kościół. Co praw-

da dziwnie brzydki. Znasz Toruń? Tam są piękne kościoły. Nie wiem, czy w całym

chrześcijaństwie znajdziesz takie.

– Figurę ze mnie zrobili! – powtórzył raz jeszcze ze zgorszonym zdziwieniem.

Potem podszedł do pomnika i zaczął z wolna, z pewnym trudem odczytywać:

– Mikołajowi Kopernikowi rodacy… Dziwne litery, jakieś starożytne i brzyd-

kie. I ten słup i moja igura też brzydkie, Wit Stwosz ładniejsze robi. A to kto rzeźbił?

– Thorwaldsen.

– Duńczyk?

– Duńczyk.

– Mieszkał tu?

– Nie.

– U Wita Stwosza to do dalekich krajów zamawiali święte rzeźby, a wy spro-

wadzacie aż z Danii. Widocznie gorzej coś w polskim królestwie. A z drugiej strony

jest też jaki napis?

– Nie, nie ma, Ale miał być.

– Jaki?

– „Wstrzymał słońce, ruszył ziemię,

Wdzięczne mu rodaków plemię”.

– Jak?

– „Wstrzymał słońce…”

– O, wstrętni heretycy! Nie dosyć, że mi igurę wystawili, jeszcze mi na niej

bluźnierstwo chcieli wypisać. „Wstrzymał słońce”. Ja wstrzymałem słońce? Czy ja

jestem Mojżesz? O, teraz rozumiem, że mieli w Stolicy Apostolskiej rację, kiedy mi

nie chcieli pozwolić wydać mego dzieła. Pokarm dla kacerzy! O strzeżcie się jedne-

go: strzeżcie się czytelników!

– Ale przecież wiadomo, że w dawnych ciemnych wiekach ludzie nie znali

astronomii i dlatego Biblia zawiera wiele naukowych naiwności.

– Głupstwo! To nauka jest ciemna wobec Biblii, nie dorasta do jej znacze-

nia. Ja wstrzymałem słońce? Ja tylko odkryłem układ słoneczny. Przecież nie jestem

ciemnym człowiekiem, który sobie może wyobrażać, że słońce stoi w miejscu.

A może myślisz, że ono wisi na złotym sznurze, który trzymają aniołowie? Słońce

też może być w ruchu.

387

Zduchemczasu

388

– Dookoła czego?

– Niestety, Pan Bóg nie pozwolił mi żyć tak długo, żebym mógł to zbadać.

Westchnął ciężko i obejrzał się za siebie. Fronton pałacu Staszica zatrzymał

jego uwagę.

– Societas scientiarum varsoviensis – odczytał – to tu się schodzą najznakomit-

si teologowie?

– Teologowie? Nie, tu przychodzą różni uczeni.

– Jacy?

– No, na przykład izycy.

– I o czym oni mówią?

– Mówią, że materia jest rzeczą względną i zniszczalną, że może powstać

z niczego, że energia i materia to w gruncie rzeczy to samo. Mówią, że czas jest rze-

czą względną, że jest zależny od materii i energii, i żeby znikła materia, toby i czas

zniknął, skończył się. Że czasów jest bardzo wiele, a czas na innych światach we

wszechświecie biegnie zupełnie inaczej. Że inny jest czas ziemi, a inny czas wszech-

świata. Niektórzy z nich mówią nawet, że materia jest czymś ujemnym, brakiem

czegoś, jakiejś równowagi. Mówią, że światło jest początkiem wszystkiego na świe-

cie, że istnieć może nieskończona ilość wymiarów, a nie te trzy, które my możemy

widzieć i wyobrażać sobie, że człowiek nawet nie wie, ile wyższych od niego, a dla

niego niewidzialnych światów istnieje...

– I ty mówisz, że to nie są teologowie?

– Jak to? Przecież teologia, to jest nauka o Bogu, o Kościele, o Przykaza-

niach, o nieomylności Papieża, o łasce i grzechu, nie o budowie świata.

– Cóż to za nieuctwo u was straszne! Teologia jest to królowa nauk. Wszystko

musi dążyć do teologii i wszystko musi być jej w naukach podporządkowane. Teolog

ja uczy także o powstaniu świata i jego końcu. Ci wasi uczeni, to są teologowie, a nie

astronomowie, ani przyrodnicy. Lepiej by Pismo Święte czytali! Wiedzieliby, że czas

się zaczął i że się skończy. Apokalipsa mówi „Że czasu już nie będzie” i Psalm 89 po-

wiada: „Tysiąc lat przed oczyma Twemi są jako dzień wczorajszy, który już przeminął”.

Że czasem naszym nie można mierzyć czasów innych światów, to jasne, jakżeby ina-

czej można było zrozumieć, że wszechświat został stworzony w sześć dni? A o tym, że

światło było stworzone na początku, każdy chrześcijanin wie. Albo, że materia może

być stworzona z niczego? Nowina! A istoty, jak mówisz, wielowymiarowe! Czyż nie

są opisane w Apokalipsie? Że istnieją wyższe światy? Chybaś coś słyszał o siedmiu

chórach anielskich? Czy ci wasi uczeni, to pobożni ludzie i kapłani?

– No... kapłanami nie są, a co do pobożności, to jedni są ateuszami, inni

wierzą, ale w swoich książkach nie śmią pisać o Bogu. Ale wszyscy opierają się na

dziele Kopernika.

Literatura

– O, święty Mikołaju, jakżeż zostałem ukarany za moją pychę! Bezbożni te-

olodzy piszą książki, które powinny być palone na stosie i opierają swoje kacerskie

nieuctwa na moim dziele. Najtrudniej jest służyć Panu Bogu swoim umysłem. Tak,

święty Szymon lepszą drogę obrał do zbawienia, siedząc przez całe życie na słupie.

Może to i mnie będzie policzone do zbawienia

To rzekłszy odnalazł swój przyrząd i wspiął się na cokół. Stamtąd jeszcze

rzucił ostatnią uwagę:

– Całe szczęście, że moja igura siedzi tutaj tyłem do tych uczonych nie-

uków, a twarzą do katedry.

Potem usiadł i zastygł w brąz.

Felietontylkodlainteligentnych

Dla odstręczenia czytelnika małointeligentnego damy na początku spis wy-

rażeń, które może napotkać w tekście. Są to: ilozoia, metaizyka, idealizm, mate-

rializm, empiriokrytycyzm, teoria poznania, dematerializacja materii, solipsyzm,

logistyka, marksizm, heglizm, hipoteza, monizm, pluralizm. A teraz do rzeczy.

Szczytem ilozoii jest teoria poznania. Wszelkie inne gałęzie wiedzy ilo-

zoicznej są tylko jakby stopniami, po których umysł ludzki usiłuje wspiąć się na

wyżyny teorii poznania, stara się dotrzeć do jądra tajemnicy świata, dać odpowiedź

na pytanie: dlaczego żyjemy, czym jest życie ludzkie, czym jest świat.

Najinteligentniejszy chyba z ilozofów świata, Platon, stworzył pierwszy

w naszej cywilizacji konsekwentny system w tym zakresie. Idealizm platoński, dziw-

nie zbieżny z hipotezami najnowszej nauki ścisłej (że istnieje wyższy świat cztero-

wymiarowy), uznał nasze życie za odbicie tylko jakiegoś wyższego i naprawdę peł-

nego życia. W tamtym wyższym świecie jest pełniejsze życie bytów rzeczywistych,

które nazwał ideami, a na tym świecie żyją jakby cienie tych idei – realne przed-

mioty. Na tym się zatrzymał, to znaczy nie dał nam opisu wyższego świata, istotnej

tajemnicy bytu nie rozwiązał.

W każdym razie dał system jednolity, znalazł wspólny mianownik dla spraw

ducha i ciała, stworzył system jedności wewnętrznej – system monizmu. Wspólnym

mianownikiem stała się w tym systemie idea.

Drugiego tak konsekwentnego systemu nieprędko się świat doczekał. Jeżeli

idzie o ilozoię (mowa tylko o ilozoii), to dokonywano tu najrozmaitszych wa-

riantów platońskiej koncepcji życia, ale całkiem nowa koncepcja pojawiła się dopie-

ro w wieku XIX-tym.

Idealizm tymczasem, ten idealizm, którego ojcem był Platon, usiłowano

rozwijać aż do absurdu, aż do solipsyzmu, czyli do uznawania świata za halucyna-

389

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: