H. Litwińczuk: „Prawo podatkowe przedsiębiorstw” Wyd. Konieczny i Gruszecki
- podatek od towarów i usług (przedmiot – czynności dot. t. i u.; Wymienić czynności)
- p. akcyzowy
- p. dochodowy od osób fizycznych
- p. dochodowy od osób prawnych
Ø podmiot, zwolnienia podmiotowe
Ø przedmiot, zwolnienia przedmiotowe
Ø podstawa opodatkowania
Ø ulgi podatkowe
Ø stawki podatkowe
Ø tryb i terminy płatności
Podatki są bardzo starą instytucja ekonomiczną, gdyż pojawiły się już w starożytności. Stanowią one podstawową formę daniny publicznej. Państwo, samorządy terytorialne i inne, czerpią środki na realizację swoich zadań publicznych i społecznych. Państwo wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i nakłada obowiązek wnoszenia danin państwowych przez osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Pierwotnie daniny publiczne wnoszone były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (np. obowiązkowa służba wojskowa). Jest to relikt danin publicznych. Gdy pojawił się pieniądz, państwo zaczęło pobierać daniny publiczne również w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych.
Opłaty publiczne jak wskazuje ich nazwa, są świadczeniami odpłatnymi, pobierane za czynność urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Opłaty są pobierane za czynności urzędowe i usługi publiczne. Podatek jest świadczeniem nieodpłatnym. Państwo poprzez ustanawianie i egzekwowanie podatków przejmuje część dochodów osób fizycznych i jednostek gospodarczych i bierze w ten sposób udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Jednocześnie podatki korygują rynkowy podział dochodów między osobami fizycznymi i jednostkami gospodarczymi.
Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Współcześnie podatki stanowią podstawowe źródło dochodów publicznych. Funkcja fiskalna jednocześnie przejawia się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek gosp. i powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno – prawnych. W kwestii jakie zadania powinno realizować państwo i inne związki publiczno -prawne, odmienne postulaty zgłaszają zwolennicy doktryn neoliberalnych i doktryn socjaldemokratycznych.
Pierwsi uważają, że państwo i inne związki publiczno - prawne a zwłaszcza samorządy terytorialne powinny realizować tylko wąsko rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, a także dróg publicznych. Postulują jednocześnie, aby podstawowe usługi socjalno-kulturalne w zakresie oświaty i wychowania, ochrony zdrowia, szkolnictwa wyższego, kultury, aby były skomercjalizowane, aby były świadczone odpłatnie z wyjątkiem szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego oraz szczepień ochronnych. Uważają, że państwo nie powinno gwarantować zabezpieczenia społecznego na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych.
W neoliberalnej gospodarce rynkowej zakres zadań realizowanych przez władze publiczne jest wąski i podatki mogą być niskie. Gospodarka amerykańska jest najbardziej zbliżona do gospodarki neoliberalnej.
Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują, aby państwo i inne związki publiczno - prawne świadczyły nieodpłatnie nie tylko wąsko rozumiane usługi publiczne, ale i kulturalne i gwarantowały zabezpieczenie społeczne w przypadku urzeczywistnienia się ryzyk socjalnych.
Zakres zadań władzy publicznej w gospodarce socjaldemokratycznej jest bardzo szeroki i dlatego podatki w tej gospodarce muszą być wysokie.
Model gospodarki socjaldemokratycznej dominuje w krajach skandynawskich, RFN, Francji.
Pytanie o wysokie podatki, jest pytaniem o zadania państwa i inne związki publiczno –prawne.
W sytuacji demokracji parlamentarnej, wyborcy głosując na odpowiednią partię, pośrednio opowiadają się za określonym modelem gospodarki rynkowej i określają sytuację podatkową.
Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują, aby podatki były neutralne, aby nie zakłócały działania mechanizmów rynkowych. Uważają oni ten mechanizm za doskonały regulator gospodarki.
W praktyce jednak żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują uszczuplenie zasobów pieniężnych osób fizycznych i jednostek gosp. i zmuszają te podmioty do zmiany zachowań.
W przypadku osób fizycznych, które zapłaciły jakieś podatki, mniej środków przeznaczą na oszczędności, a ich konsumpcja, gdy to jest możliwe pozostaje na dotychczasowym poziomie. Gdy jednak podatki są bardzo wysokie, osoby fizyczne mogą być zmuszone nie tylko do ograniczenia oszczędności, lecz również do obniżenia poziomu konsumpcji i zmian jej struktury (obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i wzrostu konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych).
W przypadku jednostek gosp., podatki powodują m.in. spadek podaży do inwestowania. Mogą spowodować spadek popytu na towary i usługi, który zmusi te jednostki do obniżenia produkcji.
Najbliższy postulat neutralności jest podatkiem od wartości dodanej, gdy podatek ten spełnia następujące warunki:
- jest podatkiem powszechnym, a więc nie przewiduje żadnych zwolnień przedmiotowych i podmiotowych
- gdy w podatku tym stosowane są tylko dwie stawki podatkowe:
* 0% - tylko w odniesieniu do eksportu
* stawki podstawowe – w odniesieniu do wszystkich innych czynności
opodatkowanych omawianym podatkiem
Polski podatek od wartości dodanej = podatek od towarów i usług, nie jest podatkiem neutralnym. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz stawki 0% i podstawowej 22%, występuje w nim stawka obniżona 7% na towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji, oraz stawka przejściowa 3% na produkty rolnicze nie przetworzone.
W praktyce w większości państw na świecie, podatki są wykorzystywane nie tylko w celach fiskalnych, lecz również w celach profilaktycznych, dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej podatki stanowią ważny instrument polityki pro rodzinnej. Państwo poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej, zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie do prokreacji i posiadania dzieci. Przykładami państw w których istnieje pro rodzinny system podatkowy są: Francja, RFN. Po II wojnie światowej mogą poszczycić się dużymi osiągnięciami w tej polityce. Przyrost naturalny we Francji jest najwyższy w E Zach i jest większy niż w Polsce.
W latach 90-tych spadła dramatycznie w Polsce liczba urodzeń. W rezultacie stopa przyrostu naturalnego w 2000r spadła do zera. W skali kraju liczba urodzeń była > od liczby zgonów o kilka tysięcy. Zwłaszcza w dużych miastach, np. Poznaniu, liczba urodzeń jest bardzo mała i przyrost urodzeń jest ujemny.
Zmniejsza się liczba urodzeń. Za 20 lat, liczba osób podejmujących pracę będzie bardzo mała, dużo będzie natomiast emerytów. Nastąpi zjawisko zwane deficytem pracy. (Nastąpią migracje ludności z Afryki, Chin, Wietnamu; ludzie ci będą podejmować w Polsce pracę).
FUNKCJE PODATKÓW
Podatki w gospodarce rynkowej wykorzystywane są w celach pozafiskalnych, głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:
FUNKCJA ALOKACYJNA:
Polega na wykorzystywaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi) i skorygowanie rynkowej struktury PKB. Mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. O tej niedoskonałości przekonujemy się obecnie w Polsce.
W Polsce w latach 90 podatki w szerokim zakresie były wykorzystywane w celach alokacyjnych.
W przypadku podatku dochodowego, elementem najsilniej korygującym rynkowe rozmieszczenie zasobów są ulgi i zwolnienia. W latach 93-98/99 w podatku dochodowym istniały specjalne ulgi inwestycyjne.
W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych zostały one zlikwidowane z dniem 01.01.1999r., a w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych – od 01.01.2000r. Ulgi te zachęcały podatników do inwestowania w dziedzinach preferowanych przez państwo i w gminach dotkniętych chronicznym bezrobociem.
W podatkach dochodowych, a zwłaszcza osób fizycznych nadal istnieje szereg ulg zachęcających podatników do podnoszenia wydatków na cele preferowane przez państwo. Przewidziane są ulgi z tytułu darowizn – cele użyteczności publicznej. Zachęcają one do modernizacji i remontu mieszkania, zakupu działki budowlanej, zakupu nowego mieszkania czy domku jednorodzinnego.
Funkcję alokacyjna pełnią również podatki od wydatków czyli podatki konsumpcyjne. Najważniejszymi są podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy. Towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze i dzięki temu wyższa jest ich konsumpcja, produkcja lub import (mleko, chleb). Również podatek akcyzowy pełni funkcję alokacyjną. Wyroby spirytusowe- piwo, wino, oraz wyroby tytoniowe są opodatkowane wysokimi stawkami akcyzy, dlatego są drogie i dzięki temu niższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo wysokimi stawkami akcyzy nałożonymi na wyżej wymienione towary przyczynia się do zapobiegania patologii społecznej wynikającej z nadmiaru spożycia alkoholu.
Z wyjątkiem podatku akcyzowego, w przypadku podatków, funkcja alokacyjna pozostaje w sprzeczności z ich najważniejszym przeznaczeniem - funkcją fiskalną. Zwolnienia i ulgi podatkowe wykorzystywane są w celach alokacyjnych, przyczyniają się bowiem do spadku dochodów publicznych.
FUNKCJA STABILIZACYJNA:
tempo
wzrostu PKB
7%
5%
2%
1991 95 96 97 2001 czas
Gospodarka rynkowa charakteryzuje się bowiem wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły w Polsce w latach 90. Celem polityki stabilizacyjnej państwa powinno być obniżenie amplitudy wahań cyklicznych gospodarki.
Polityka stabilizacyjna państwa zmierza do realizacji 4 bardziej szczegółowych celów:
1. Zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego, w przypadku gospodarki polskiej wzrost ten powinien być stosunkowo szybki, aby ..... opóźnienia rozwojowe. Postuluje się aby PKB w wyrażeniu realnym stale rósł w tempie co najmniej 5% wtedy jest szansa na osiągnięcia w niezbyt odległym okresie poziomu gospodarczego Grecji i Portugalii.
2. Polityka stabilizacyjna powinna zamierzać do stopniowego obniżenia bezrobocia (z 10% na 17%), warunkiem obniżenia bezrobocia jest przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego.
3. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do zapewnienia równowagi bilansu płatniczego. Rezerwy dewizowe netto Polski wynoszą ok. 27 mld $. Rezerwy te przekraczają potrzeby w tym zakresie wynikające z rozliczeń finansowych z zagranicą. Dalsze ich pomnażanie nie jest celowe. W ostatnich latach rezerwy te utrzymywały się względnie na stałym poziomie, ale głównie dzięki wpływom dewizowym uzyskiwanym z prywatyzacji majątku państwowego. Bilans był również równoważony kapitałami spekulacyjnymi, napływającymi do Polski w związku z wysokimi stopami % w naszym kraju. Były one inwestowane m.in. w 7 skarbowe papiery wartościowe, a także na giełdzie.
W ostatnich latach w Polsce bilans handlowy był wysoce ujemny. Zarówno w 1999 r. Jak i w 2000 ujemne saldo handlu zagranicznego wynosiło około 18 mld $, o tyle był wyższy import od eksportu, Przewaga ta wynika m.in. z kursu walut wymienialnych. Waluty te są bardzo tanie i w związku z tym mało opłacalny jest eksport, a wysoce opłacalny import.
4. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżenia stopy inflacji. Bardzo restrykcyjna polityka spowodowała, że obecna stopa w skali roku wynosi ok. 6%. Cel ten jest najmniej ważny.
W polityce stabilizacyjnej państwa wykorzystywane są głównie elementy fiskalne i pieniężne. W warunkach recesji i stagnacji państwo w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno obniżyć podatki i jednocześnie zwiększyć podatki publiczne. Tego typu polityka fiskalna przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy, ale może być również przyczyną wzrostu stopy inflacji. Ekspansywna polityka fiskalna najczęściej oznacza, że budżet państwa zamyka się deficytem, co prowadzi do wzrostu długu publicznego. Państwo na długą metę nie może prowadzić ekspansywnej polityki fiskalnej. Dług publiczny mógłby osiągnąć taki poziom, że jego obsługa stałaby się niemożliwa.
W okresie boomu gospodarczego państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę fiskalną, podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego polityka przyczynia się do spadku popytu globalnego, który hamuje nadmierną ekspansję gospodarki.
W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury.
Stabilizatory te samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki.
W Polsce funkcje tych stabilizatorów pełnią przede wszystkim podatki dochodowe, zwłaszcza od osób fizycznych, oraz wydatki publiczne na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną. Wpływy z podatku dochodowego są dodatnio skorelowane z przebiegiem koniunktury gospodarczej. Im bardziej pomyślnie przebiega koniunktura typu wpływy z podatków są większe.
FUNKCJA DYSTRYBUCYJNA:
Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębienia się rocznie w poziomie dochodów uzyskiwanych przez poszczególne osoby fizyczne, gospodarstwa domowe, a nawet grupy zawodowe. W warunkach gospodarki rynkowej, osoby fizyczne uzyskują dochód nie tylko z pracy, lecz również z kapitałów i ziemi. Źródłem ich dochodów są również świadczenia pieniężne z funduszy publicznych – renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, zasiłki rodzinne. W warunkach gospodarki rynkowej szybko rosną różnice w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z pracy. Źródłem tych dochodów jest nie tylko wynagrodzenie za pracę (min płaca 760 zł/m-c)
W Polsce bardzo wolno rosną wynagrodzenia minimalne, natomiast szybko rosną płace max (ok. 1 mln $ w skali roku).
Jeszcze bardziej zróżnicowane są dochody z kapitału. Znaczna część społeczeństwa nie dysponuje żadnym kapitałem, albo dysponuje kapitałem o bardzo niskiej wartości. W Polsce dochody z kapitałów są najczęściej wolne od podatku dochodowego albo też opodatkowane niską stawką. Kapitały przynoszą właścicielom dochód np. w formie otrzymanych odsetek od lokat bankowych i z papierów wartościowych, otrzymanej dywidendy, udziału w zysku spółki. Zwłaszcza kapitały pieniężne w związku z wysokimi stopami % przynoszą właścicielom znaczący dochód. W roku 20000 gwarantowana stopa zwrotu przez 3-letnie obligacje skarbowe wynosiła 17%.
Ziemia jest czynnikiem małodochodowym w Polsce, jeżeli jest ona wykorzystywana w celach rolniczych. W przypadku zmiany przeznaczenia grunt, ziemia może przynieść większy dochód (duże miasta i przylegające gminy).
Drastyczne różnice w poziomie dochodów między osobami fizycznymi są redukowane w większym lub mniejszym stopniu podatkami – jest to funkcja dystrybucyjna podatków.
W największym stopniu koryguje rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne podatek dochodowy od osób fizycznych. Jest to bowiem podatek progresywny. Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej przyczynia się on do ograniczenia drastycznych różnic dochodów osób fizycznych, te różnice powinny być redukowane podatkami między innymi z tej racji iż krańcowa użyteczność dochodu spada wraz z jego wzrostem.
U
krańcowa
użyteczność
dochodu
dochód
Z tego wynika wniosek, że przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego poprzez samo zredukowanie drastycznych różnic w poziomie dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne. Należy przejąć część dochodów osób fizycznych o najwyższych i średnich dochodach i zgromadzone środki przeznaczyć na świadczenia pieniężne dla osób o najniższych dochodach. Świadczeniami tymi są renty, emerytury, stypendia socjalne, zasiłki dla bezrobotnych.
...
dasa1