Podatki pojawiły się już w starożytności. Stanowią szczególną formę daniny publicznej. Państwo czerpie środki na realizację zadań publicznych i społecznych z danin publicznych. Państwo wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i ustanawia obowiązek wnoszenia na jego rzecz i na rzecz innych związków publiczno-prawnych różnego rodzaju danin publicznych. Pierwotnie daniny publiczne pobierane były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (obowiązkowa służba wojskowa). Gdy pojawił się pieniądz, daniny publiczne zaczęto pobierać w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych. Opłaty te zgodnie z ich nazwą są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są one pobierane za czynności urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Podatki są natomiast świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym – podatnicy nic w zamian nie otrzymują za zapłacone podatki. Podatki są ciężarem nakładanym przez władzę publiczną na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. W rezultacie opodatkowania wyżej wymienionych podmiotów, władza zawłaszcza część ich dochodów, dzięki temu bierze udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Podatki korygują rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Podatki stanowią obecnie najważniejsze źródło dochodów publicznych. Dochody te są z kolei niezbędne dla ponoszenia wydatków na realizację różnego rodzaju zadań publicznych i społecznych. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek gospodarczych. Powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno-prawnych. Gdy zadania te są rozszerzane, podatki muszą być podniesione. Podatki mogą być obniżone tylko wówczas, gdy jednocześnie zredukowany zostanie zakres zadań realizowanych przez państwo i inne związki publiczno-prawne.
Zwolennicy doktryny neoliberalnej postulują, aby państwo realizowało jedynie wąsko rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, dróg publicznych. Jednocześnie są przeciwni nieodpłatnej realizacji przez państwo i inne związki publiczno prawne zadań społecznych w zakresie usług socjalno-kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Wyjątek stanowią jedynie szczepienia ochronne, które powinny być obligatoryjne i nieodpłatne, gdyż zapobiegają epidemiom oraz szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. W gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej jest wąski i podatki mogą być względnie niskie. Najbliższa modelowi gospodarki neoliberalnej jest gospodarka amerykańska, w mniejszym stopniu japońska.
Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują aby państwo pełniło nie tylko wąsko rozumiane zadania publiczne lecz również zadania społeczne w dziedzinie usług socjalno kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Ich zdaniem podstawowe usługi socjalno kulturalne powinny być świadczone przez władzę publiczną nieodpłatnie. Postulat ten dotyczy usług w zakresie wychowania, szkolnictwa wyższego, ochrony zdrowie i w mniejszym stopniu kultury. Uważają jednocześnie, że państwo powinno gwarantować ubezpieczenie społeczne na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych. W gospodarce socjaldemokratycznej zakres zadań władzy publicznej jest bardzo szeroki – podatki muszą być wysokie. Model tej gospodarki przyjęły m.in. kraje skandynawskie ze Szwecją na czele. Kraje te są znane z wysokich podatków. Biedni raczej są zwolennikami gospodarki socjaldemokratycznej, a bogaci neoliberalnej.
Słabość naszej gospodarki powoduje jednak, że zakres zabezpieczenia społecznego gwarantowanego przez państwo i zakres usług socjalno-kulturalnych świadczonych nieodpłatnie będzie zawsze węższy niż np. w Szwecji.
Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują aby podatki pełniły wyłącznie funkcję fiskalną, aby były one neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W praktyce jednak żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują bowiem uszczuplenie zasobów pieniężnych podatników i wpływają na ich zachowania w przypadku osób fizycznych podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do oszczędzania. Osoby fizyczne, które zapłaciły wysokie podatki mniej środków pieniężnych przeznaczają na oszczędności. Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do ograniczenia konsumpcji i zmiany ich struktury, obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i zwiększenia konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych. Podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do inwestowania. Niektóre podatki obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do obniżenia produkcji. Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanych, gdy spełnia on dwa następujące warunki:
Polski podatek od wartości dodanej, którym jest podatek od towarów i usług bynajmniej nie jest neutralny. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz stawki zerowej i podstawowej (22%) występuje stawka obniżona (7%) i stawka przejściowa (3%) na nieprzetworzone produkty rolne. W praktyce w większości państw na świecie podatki są wykorzystywane przez państwo nie tylko w celach fiskalnych lecz również pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej podatki są ważnym instrumentem polityki pro-rodzinnej. Państwo poprzez wprowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie, prokreacji (posiadania dzieci). Przykładem państw, których system podatkowy ma charakter pro-rodzinny może być Francja i BRD. Zwłaszcza Francja w okresie po II wojnie światowej osiągnęła znaczne sukcesy w tej polityce. Obecnie przyrost naturalny we Francji należy do najwyższych w Europie Zachodniej i jest wyższy niż w Polsce. Mniejsze sukcesy w polityce tej osiągnęły Niemcy, gdzie przyrost naturalny jest ujemny. W Polsce w ’90 dramatycznie spadła liczba urodzeń, w rezultacie w ’00 stopa przyrostu naturalnego była zerowa (w skali kraju liczba urodzeń przekroczyła liczbę zgonów o kilka tysięcy) Od wielu lat w dużych miastach przyrost naturalny jest wysoce ujemny. Funkcje podatku pro-rodzinnego pełni w pewnym stopniu podatek od osób fizycznych. Zakłada on możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, co przynosi im wymierne korzyści w postaci niższego łącznego zapłaconego podatku, gdy ich dochody są silnie zróżnicowane. Ponadto niektóre ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych mają charakter małżeński. W przypadku małżonków przysługuje jedna ulga na jedno małżeństwo. Ulgami małżeńskimi są m.in. ulgi mieszkaniowe. Obecnie podatek ten jest podatkiem bardzo niesprawiedliwym. W przypadku dwóch małżeństw o tym samym dochodzie, gdy pierwsze małżeństwo jest bezdzietne o drugie wychowuje dwójkę nieletnich dzieci, obydwa małżeństwa zapłacą taki sam podatek.
Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:
· alokacyjną – wyraża się w wykorzystaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury PKB. Sam mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. W Polsce w ’90 wykorzystywano podatki w celach alokacyjnych. W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych do 1998r. przewidziane były w tym podatku specjalne ulgi inwestycyjne w rejonach dużego bezrobocia i w dziedzinach wyznaczonych przez państwo, a w przypadku podatku od osób fizycznych takie ulgi obowiązywały do końca ’99. Zostały one jednak zlikwidowane jednocześnie na wniosek ówczesnego ministra finansów. Podjęto jednocześnie próbę radykalnego obniżenia stawek w podatkach dochodowych i przekształcenia podatku dochodowego od osób fizycznych w podatek liniowy ze stawką 22%. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Funkcję alokacyjną pełnią również inne ulgi i zwolnienia przewidziane w podatkach dochodowych. Przysługują one podatnikom inwestującym w specjalnych strefach ekonomicznych. Ulgi są najbardziej rozbudowane w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zachęcają one do darowizn na cele społeczno użyteczne. Zachęcają do ponoszenia wydatków związanych z remontem mieszkania, do kupowania nowego mieszkania, do kształcenia się, do zakupu pomocy naukowych. Również podatki od wydatków (konsumpcyjne) pełnią funkcję alokacyjną. Należą do nich podatek od towarów i usług i akcyzowy. W przypadku podatku od towarów i usług, towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze, wyższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo nakładając podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa. Funkcja alokacyjna podatków z wyjątkiem podatku akcyzowego pozostaje w sprzeczności z ich podstawową funkcją jaką jest funkcja fiskalna. Mianowicie ulgi i zwolnienia oraz niższe stawki wpływające na rozmieszczenie czynników produkcji przyczyniają się do spadku dochodów publicznych.
· stabilizacyjną – Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w latach 90
Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać 4 bardziej szczegółowych celów:
zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stabilizacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak w trzech ostatnich latach bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a stopa bezrobocia z 10 do 16 %. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. nie ma potrzeby zamykania bilansu płatniczego nadwyżką, gdyż polskie rezerwy dewizowe netto wynoszą obecnie ok. 27 mld $ i są nadmierne w stosunku do potrzeb wynikających z obsługi transakcji gospodarczych. Bilans płatniczy może być równoważony poprzez zrównoważenie bilansu handlowego i równowagę między kapitałami napływającymi i odpływającymi albo też przy ujemnym bilansie handlowym i dodatnim bilansie kapitałowym. W Polsce w ostatnich latach bilans handlu zagranicznego był wysoce ujemny. W latach 99-00 roczne ujemne saldo bilansu handlowego wynosiło w każdym w tych lat ok. 18 mld $. O tę kwotę wyższy był import od eksportu. Popyt wewnętrzny skierowany był w znacznej mierze na towary importowane. Ujemne saldo bilansu handlowego było spowodowane m.in. niskimi kursami walut wymienialnych w zł. Taniość tych walut powodowała, że eksport był mało opłacalny przy bardzo wysokiej opłacalności importu. Bilans płatniczy w Polsce w ostatnich latach był równoważony wpływami uzyskiwanymi z prywatyzacji majątku państwowego, głównie z udziałem kapitału zagranicznego oraz kapitałami spekulacyjnymi napływającymi do Polski, bo stopy procentowe są dużo wyższe niż w innych krajach Europy Zachodniej. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.
Z tych 4 celów najmniej ważny jest cel inflacyjny. Wybór charakteru polityki fiskalnej powinien być uzależniony od fazy cyklu koniunkturalnego. W fazie recesji i w fazie stagnacji państwo w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno prowadzić ekspansywną politykę fiskalną: obniżyć podatki i zwiększyć wydatki publiczne. Tego typu polityka przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. natomiast w fazie boomu gospodarczego, gdy występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej (wzrost inflacji, pogłębienie się nierównowagi bilansu płatniczego) państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę gospodarczą: podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego typu polityka hamuje nadmierną ekspansję gospodarki. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury, które samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej. W okresie prosperity (boomu gospodarczego) wpływy z podatków dochodowych są bardzo wysokie przy niskich wydatkach publicznych na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną. W okresie recesji sytuacja jest odwrotna: wpływy z podatków dochodowych są bardzo niskie przy wysokich wydatkach publicznych na w/w cele.
· dystrybucyjną – Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. w gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, która wynosi obecnie 760 zł/mc, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku nawet 1mln $. Jeszcze bardziej zróżnicowane są dochody z kapitałów takie jak: otrzymane odsetki od lokat bankowych i z papierów wartościowych, otrzymana dywidenda, udział w zysku spółki. Większość społeczeństwa nie dysponuje żadnym kapitałem, bądź też jego kapitał jest bliski 0. Najczęściej dochody z kapitału są wolne od podatku dochodowego lub oprocentowane niską stawką. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Podatki powinny pełnić funkcję dystrybucyjną, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego. Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Dystrybucję dochodów podatkami uzasadnia malejąca krańcowa użyteczność dochodów wraz ze wzrostem tego dochodu. Przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na świadczenia społeczne.
Mianem podatków nazywamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gosp. na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym. Świadczenia te umożliwiają tej władzy realizację jej zadań publicznych i społecznych. Aby dane świadczenie pieniężne na rzecz władzy publicznej można było nazwać podatkiem powinno się ono charakteryzować wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatków. Przy podanej wyżej definicji podatków, do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć poza świadczeniami pieniężnymi, oficjalnie nazywanymi podatkami, także cła, składkę świadczenia zdrowotnego oraz składki i wpłaty na różnego rodzaju państwowe fundusze celowe, jeżeli mają one charakter przymusowy. Do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć także wpłatę od zysku dokonywaną przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa. Aktualnie wpłata ta wynosi 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Z poglądem, że wąsko rozumiane podatki są zbyt wysokie w Polsce z nielicznymi wyjątkami nie można się zgodzić. Podatki w Polsce są bowiem znacznie niższe w wysoko rozwiniętych państwach. Wyjątek stanowi podatek od towarów i usług, polski wariant podatku od wartości dodanej, w którego stawka wynosząca 22%, jest jedną z najwyższych na świecie.
W Polsce wysokie są natomiast świadczenia pieniężne zaliczane do szeroko rozumianych podatków takie jak: składka ubezpieczenia społecznego i inne narzutu na płace. Podnoszą one koszty robocizny w Polsce i są jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia. Zatrudnienie każdej dodatkowej osoby wiąże się z obowiązkiem comiesięcznego wypłacania wynagrodzenia i odprowadzania składki ubezpieczenia społecznego i na fundusz pracy. Przymusowy charakter podatków wynika z istoty władzy publicznej, która wykorzystując swoje uprawnienia władcze ustanawia obowiązek płacenia podatków przez pewne kategorie osób fizycznych i jednostek gospodarczych i w razie uchylania się od spełniania tego obowiązku, podatki te egzekwuje przy użyciu przymusu. Wszystkie podatki powinny być twardo egzekwowane od wszystkich podatników. Dzięki takiej egzekucji istnieją szanse obniżenia podatków w przyszłości a ponadto jest ona zgodna z zasadami gosp. rynkowej. Zasady te wymagają bowiem, żeby wszyscy podatnicy byli traktowani jednakowo przez prawo podatkowe i organy podatkowe. W Polsce jednak egzekucja podatków nie zawsze jest sprawna tak jak w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich.
Nakładanie podatków na podatników nie wymaga przy tym ich zgody wyrażonej np. w drodze referendum. Podatki są jednostronnie ustalane przez państwo i ewentualnie samorząd terytorialny, a ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikami a państwem. W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają jedynie pośredni wpływ na kształt systemu podatkowego. Wpływ ten wyraża się poprzez głosowanie na odpowiednią partię. Jeżeli wybory wygrywa partia neoliberalna, to po wygranych wyborach wprowadza ona zmiany w systemie podatkowym zgodne z postulatami doktryn neoliberalnych. Raczej obniżają oni podatki, zastępują podatek progresywny liniowym oraz zwiększają znaczenie podatków pośrednich. Jeżeli natomiast wybory wygrywa partia socjaldemokratyczna wprowadzane są zmiany do systemu podatkowego w odwrotnym kierunku: raczej podatki są podnoszone, zwiększana jest progresja w podatku dochodowym od osób fizycznych i rośnie znaczenie podatków bezpośrednich w systemie podatkowym. Zgodnie z doktrynami socjaldemokratycznymi podatki są wykorzystywane wówczas w celach pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze.
Następnie podatki są świadczeniami bezzwrotnymi. Oznacza to, że jeżeli zostały one naliczone i pobrane w sposób prawidłowy w odpowiedniej wysokości, to w żadnych okolicznościach nie podlegają one zwrotowi. Co więcej w przypadku ewentualnych nadpłat są one bezpośrednio zwracane podatnikom, tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego. W Polsce fiskus bardzo niechętnie zwraca nadpłaty różnego rodzaju podatków, bo kasa państwowa jest na ogół pusta.
Podatek nakładany jest w celu zagwarantowania władzy publicznej środków na realizację jej zadań publicznych i społecznych. Niezrealizowanie tych zadań nie może stanowić podstawy do żądania przez podatników zwrotu zapłaconych podatków. Osoby fizyczne płacą w Polsce niemałe podatki między innymi dlatego, że władza powinna im gwarantować bezpieczeństwo wewnętrzne. Zadanie to jest jednak niewłaściwie realizowane przez państwo. Państwo w coraz mniejszym stopniu gwarantuje swoim obywatelom to bezpieczeństwo. Z tego powodu nie możemy jednak zażądać zwrotu zapłaconych podatków.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że z tytułu ponoszenia ciężaru społecznego, podatnikom nie przysługuje świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu terytorialnego. Podatki są zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze bezekwiwalentu.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze ogólnym. Nakłada je władza publiczna na określone grupy podatników wg ogólnie obowiązujących zasad prawnych. Żaden podatek nie ogranicza się do jakiegoś konkretnego przypadku, czy też konkretnej jednostki. Każdy znajdujący się w sytuacji określonej prawem jest zobowiązany zapłacić podatek w terminie i wysokości określonym tym prawem. Podatki powinny być zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze powszechnym. Ten postulat nie zawsze jest jednak w Polsce spełniony. Niektóre kategorie podatników korzystają w naszym kraju z określonych przywilejów podatkowych - są opodatkowane na szczególnie korzystnych dla siebie zasadach.
Przyjmując powyższe kryterium możemy wyróżnić cztery zasadnicze grupy podatków:
W ramach podatków majątkowych możemy wydzielić trojakiego rodzaju podatki:
· podatki od posiadanego majątku – są nimi opodatkowane osoby fizyczne i jednostki gospodarcze posiadające majątek, przy czym przedmiotem opodatkowania może być albo cały posiadany majątek, albo też niektóre jego składniki. Podatki te należą do najstarszych świadczeń podatkowych na rzecz państwa. Charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Małe rozpowszechnione są oszustwa podatkowe w tychże podatkach, gdyż podatnikom znacznie trudniej jest ukryć fakt posiadania majątku niż fakt uzyskiwania dochodów. Ponadto istniejące różnego rodzaju księgi majątkowe utrudniają oszustwa majątkowe i ułatwiają pobór podatków majątkowych. W przypadku osób fizycznych majątek powstaje w wyniku przeznaczenia części uzyskiwanych dochodów nie na konsumpcję lecz na oszczędności. Gdy dana osoba fizyczna cały uzyskiwany dochód przeznacza na konsumpcję, jej wówczas zerowy. Majątek podatnika można traktować jako skapitalizowany dochód. Niektóre kategorie majątku umożliwiają w przypadku osób fizycznych zaspokojenie ich potrzeb. Inne natomiast warunkują prowadzenie działalności gospodarczej, z której podatnik może uzyskiwać dochód. Opodatkowanie posiadanego majątku uzasadnia się między innymi tym, że łatwiej opodatkować jest majątek niż dochód podatnika i że majątek jest wyrazem bogactwa danej osoby. Niekiedy podatki te są określane mianem podatków od zewnętrznych znamion bogactwa. Opodatkowanie majątku uzasadnia się także tym, że może on być źródłem dochodu. Podatki od posiadanego majątku odgrywają drugorzędną rolę w nowoczesnych systemach podatkowych. W Polsce podatki te są stosunkowo liczne i w całości zasilają budżety gmin. Zaliczmy do nich następujące podatki:
· od nieruchomości
· środków transportowych
· posiadanych psów
· rolny
· leśny
Z w/w podatków największe znaczenie w dochodach gmin ma podatek od nieruchomości. Podmiotami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami, samoistnymi posiadaczami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości albo ich części. Podatkiem od nieruchomości są opodatkowane budynki, budowle oraz grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne. Podstawą opodatkowania budynków jest ich powierzchnia użytkowa w m2. W przypadku budowli ich wartość początkowa ustalona dla celów odpisów amortyzacyjnych. Budynki i grunty są opodatkowane stawkami kwotowymi od m2, a budowle stawką procentową. Maksymalne stawki podatku od nieruchomości są określone w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Ustawa upoważnia ministra finansów do ich corocznej waloryzacji w związku z inflacją w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązujące w danej gminie stawki podatku od nieruchomości uchwala rada gminy. Nie mogą być one jednak o ponad 50% niższe od stawek maksymalnych. Obowiązujące w danej gminie stawki są jednolite na całym jej obszarze. W związku z tym wysokość podatku od nieruchomości w przypadku budynków i gruntów przy danych stawkach kwotowych zależy jedynie od ich powierzchni, a nie zależy od położenia i standardu danej nieruchomości. Zarówno położenie nieruchomości jak i jej standard wpływają na cenę rynkową i wysokość ewentualnych czynszów dzierżawnych. Z powyższego względu podatek od nieruchomości w jego obecnym kształcie jest uznawany za niesprawiedliwy i z tego powodu wysuwany jest postulat jego zastąpienia, a w bardziej radykalnych propozycjach również podatku rolnego i leśnego jednym podatkiem: podatkiem katastralnym.
Wprowadzenie podatku katastralnego jest uzależniane od sporządzenia kompletnego rejestru wszystkich nieruchomości w Polsce, określenia ich właścicieli i wartości rynkowej. Istnieją tu poważne przeszkody: stan prawny wielu nieruchomości w Polsce jest nieuregulowany. Właściciele wielu nieruchomości nie są znani.
W Polsce proponuje się zastosowanie uproszczonej metody określania wartości rynkowej nieruchomości.
Upowszechnianie podatku katastralnego napotyka również na innego rodzaju przeszkody. Elity sprawujące władzę w skali kraju i w samorządach terytorialnych nie za bardzo są zainteresowane wprowadzeniem podatku katastralnego. Większość osób pełniących funkcje publiczne ( w skali kraju i w samorządach terytorialnych) są to osoby będące właścicielami atrakcyjnych nieruchomości o wysokim standardzie. Osoby te mają świadomość, że po wprowadzeniu podatku katastralnego zapłacą znacznie wyższy podatek niż w chwili obecnej.
Przewiduje się, że na Sołaczu, najbardziej atrakcyjnej dzielnicy Poznania, podatki będą 6 lub 7 razy wyższe niż w chwili obecnej, a w gorszych dzielnicach podatek wyniesie połowę obecnie płaconego.
Podatek katastralny prędzej czy później będzie miał być jednak wprowadzony w Polsce, gdyż tego typu podatek istnieje w UE.
Podatek katastralny przyczyni się do bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów, zwłaszcza w dużych miastach i przylegających do nich gminach. Będzie skłaniał podatnika do wyboru bardziej intensywnej zabudowy.
Uzbrojone grunty w wielu miastach i gminach są nieracjonalnie wykorzystywane. Najbardziej atrakcyjne tereny budowlane w Poznaniu są zajęte przez ogródki działkowe.
Podatek katastralny spowoduje, że wyraźnie ukształtują się w Polsce w dużych miastach dzielnice zamieszkałe przez bogatych i dzielnice zamieszkałe przez biednych.
Osoby fizyczne, będące właścicielami nieruchomości położonych w atrakcyjnych dzielnicach, gdy ich dochód jest niski, a nieruchomości tych nie wynajmują, będą zmuszone je sprzedać i przenieść się do mniej atrakcyjnych dzielnic.
Do końca 1997r omawianym podatkiem były opodatkowane wszelkie pojazdy wyposażone w silnik. W przypadku samochodów osobowych wysokość rocznych stawek podatku od środków transportowych była uzależniona od pojemności skokowej silnika. Mankamentem było pomijanie częstotliwości korzystania z drób publicznych przez dany środek transportu. Z tego względu podjęto próbę całkowitej likwidacji tego podatku z jednoczesnym podniesieniem stawek akcyzy na paliwa silnikowe. Propozycja ta spotkała się jednak ze sprzeciwem lobby rolniczego i gminnego. Argumentowano to, że podniesienie stawki akcyzy na paliwa silnikowe spowoduje obniżenie i tak niskiego poziomu życia osób utrzymujących się z rolnictwa.
Z kolei działacze samorządu terytorialnego byli przeciwni likwidacji podatku od środków transportu, gdyż podatek ten w całości wpływał do budżetu gmin. W rezultacie wybrano rozwiązanie kompromisowe : od 1 stycznia 1998r omawianym podatkiem są opodatkowane jedynie następujące środki transportowe:
- samochody ciężarowe o ładowności od 2 – 12 ton
- samochody ciężarowe powyżej ładowności 12 ton
- ciągniki siodłowe i balastowe
- przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 12 ton, z wyjątkiem wykorzystywanych na cele rolnicze przez podatnika podatku rolnego
- autobusy
Podatkiem od środków transportu są opodatkowane osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych. Stawki roczne podatku określa rada gminy, ale stawki te nie mogą być wyższe od głównej stawki kwotowej , określonej w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, która jest corocznie waloryzowana przez Ministerstwo Finansów w drodze rozporządzenia.
Podatek od środków transportu powinien być całkowicie zlikwidowany, mimo, że gmina straci przychody, ale gminie można zrekompensować te straty. Podatek ten nadal nie uwzględnia korzystania z dróg publicznych. Likwidację tego podatku należałoby połączyć z niewielkim podniesieniem stawki akcyzy na olej napędowy.
Omawianym podatkiem opodatkowane są jedynie osoby fizyczne, będące właścicielami psów. Max roczna stawka od jednego psa określana jest w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, przy czym stawka ta jest corocznie waloryzowana przez Ministra Finansów; aktualnie = ok. 30zł rocznie ( od 1 lipca).
Faktycznie obowiązującą stawkę w danej gminie ustala Rada Gminy. Niska stawka na jednego psa powoduje, że dochody uzyskiwane przez gminę z tego podatku są b. niskie, a pomimo to rozpowszechnia się oszustwo( najczęściej posiadacze kilku psów)
Podatek ten powinien być w Polsce gruntownie zreformowany. Należy się wzorować na rozwiązaniach przyjętych w Niemczech. Tam bardzo wysoką stawką są opodatkowane rasy agresywne. Posiadanie takiego psa jest uzależnione od zgody odpowiedniego organu administracyjnego.
Podatkiem tym są opodatkowane gospodarstwa rolne. Za gospodarstwa rolne są uznawane użytki rolne o powierzchni większej od 1 ha i większej od 1 ha przeliczeniowego.
Podatkiem tym opodatkowane są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.
Podstawę opodatkowania w podatku rolnym stanowi liczba ha przeliczeniowych danego gospodarstwa rolnego. Liczbę tę określa się z uwzględnieniem powierzchni gruntów gospodarstwa rolnego, sposobu użytkowania gruntów, klasy użytków rolnych , przynależności gospodarstwa rolnego do okręgu podatkowego. Wyróżniamy 6 klas jakości gleby. Polska w podatku rolnym podzielona jest na 4 okręgi podatkowe (1.Wielkopolska...)
Przy innych cechach niezmienionych z 1 ha przeciętny Wielkopolanin zbiera więcej płodów rolnych niż mieszkaniec innego regionu.
W podatku rolnym obowiązuje stawka kwotowa, stanowiąca równowartość 2,5 kwintala żyta z 1 ha przeliczeniowego. Żyto jest najtańszym zbożem w Polsce, dlatego obciążenie gospodarstw rolnych omawianym podatkiem jest bardzo niskie.
Z drugiej strony typowo rolnicze gminy uzyskują stosunkowo niewielki dochód z omawianego podatku. Analogicznie skonstruowany jest podatek leśny.
Podatkiem tym są opodatkowane m.in. osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami lasu.
Las – grunt o zwartej powierzchni = co najmniej 0,10 ha ( 10 arów) pokryty roślinnością leśną.
Z omawianego podatku są zwolnione drzewostany w wieku do 40 lat oraz wpisane do rejestru zabytków. Podstawą opodatkowania podatkiem leśnym jest liczba ha przeliczeniowych. Ha przeliczeniowe danego lasu określa się z uwzględnieniem klasy bonitacji drzewostanu oraz powierzchni głównie gatunku drzew w danym drzewostanie.
W podatku leśnym obowiązuje roczna stawka kwotowa z 1 ha przeliczeniowego. Stanowi ona równowartość 0,200 m3 drewna iglastego z 1 ha przeliczeniowego. W związku z tym typowe leśne gminy uzyskują bardzo mały dochód z podatku leśnego.
W Polsce mamy tylko jeden podatek tego typu tj. PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN.
Opodatkowane tym podatkiem są jedynie osoby fizyczne. Natomiast spadki i darowizny otrzymane przez osoby prawne są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.
Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów.
W Polsce na tych samych zasadach i w tej samej wysokości są opodatkowane zarówno spadki jak i darowizny. Niekiedy jednak wysuwany jest postulat o opodatkowaniu wyższymi stawkami spadków : uważ...
dasa1