POWSZECHNA HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA
dr hab. Krystyna Kamińska, prof. UMK
egzamin pisemny, opisowy
17.6.2006 (sobota) godz. 13.30
Wykłady – historia prawa, ustrój w skrócie.
Podręczniki:
K. Koranyi Powszechna historia państwa i prawa 4 tomy, nie trzeba z niego korzystać
M. Szczaniecki Powszechna historia państwa i prawa ustrój tak, prawa mało
K. Sójka-Zielińska Historia prawa
I. Jaworski Zarys powszechny historii państwa i prawa
T. Maciejewski ....? ustrój i prawo
16.10.2005
Fryderyk Savigny jest uznawany za twórcę historii prawa.
Państwo = ludność + terytorium + struktura władzy.
Historia państwa:
I. Państwo niewolnicze - od 4000 p.n.e. do upadku Cesarstwa Rzymskiego:
okres stagnacji: Mezopotamia, Egipt - despocje wschodnie
Grecja (Ateny, Sparta) – oligarchia, demokracja
Rzym – republika, pryncypat, cesartswo
II. Państwo feudalne – IV/V n.e. do uwłaszczenia, np. Anglia XVIII/XIX w. Prusy....? Niemcy....? Francja 1789-99, Rosja druga poł. XIX w., a tak naprawdę początek XX w.
III. Państwo burżuazyjne: uwłaszczenie XVIII/XIX w. – system prezydencki w USA, komunizm w Rosji
Jak kształtował się ustrój demokratyczny:
Pierwsze definicje prawa:
Prawo – zespół nakazów i zakazów (definicja prymitywna)
- sztuka czynienia tego, co dobre i użyteczne Rzym
- ....?
- zespół przepisów, które należy przestrzegać, bo tak chce państwo (poł. XVII Grecjusz)
Dziedziny pokrewne prawa:
- religia
- moralność
- zwyczaje
Związki bezpośrednie:
- prawo i religia – władca uważał się za bóstwo; w Oświeceniu zaczął się proces laicyzacja
prawa
- prawo a moralność – idealnie powinny się pokrywać, ale prawo przebiega nie w zgodzie
z moralnością, np. kara śmierci. Hitler zastępował prawo swoimi regułami moralnymi. W Rosji radzieckiej źródłem moralności była świadomość rewolucyjna.
- prawo a zwyczaj – normy i zachowania, trwające długo, bez zakłóceń i za aprobatą
stawały się później prawami
Prawa stanowione były w Rzymie, monarchii absolutnej, obecnie......?
Rozdział prawa:
Publiczne – normy związane z interesem państwa: może to być konflikt......?
Prywatne – normy związane z interesem osób.
Prawo publiczne: karne, pracy, administracyjne, ....?
Prawo prywatne – cywilne, rzeczowe, zobowiązania, spółek, małżeńskie
Prawo materialne – normy określają konkretne warunki, reguły.....?, karne, cywilne....?
Prawo procesowe – normy regulujące sposób postępowania w przypadku zakłócenia prawa
materialnego; procedury: karne, cywilne, administracyjne.
Źródła praw:
Dzięki źródłom wyjaśniamy genezę i kształt.........?
Sens materialny – zespół czynników, które mają wpływ w danym miejscu, danym czasie........?
Sens formalny – forma powstania prawa, np. zwyczaj, stanowienie, precedens – efekt
stosowania...? zbiory, spisy, kodyfikacje
Prawo prymitywne:
Normy, które wykształciły się w okresie przedpaństwowym, zachowało się mało źródeł (archeologia, ikonografia).
Geneza – kształtowanie się we wspólnocie pierwotnej własności prywatnej.
Cechy:
- zemsta prywatna
- ograniczony zasięg norm:
o stosunki własnościowe
o brak organów ścigania – poszkodowany sam dochodzi prawa
o odpowiedzialność typu karnego
o indywidualne oceny
o brak proporcji, miarkowania w ocenach.
Państwa despotyczne: (Mezopotamia, Egipt):
Cechy charakterystyczne (reszta z podręcznika):
- osadnictwo...?
Mezopotamia, Egipt - cechy wspólne:
- miejsce powstania – dorzecze wielkich rzek
- gospodarka rolna
- małe związki terytorialne łączą się w większe
- jedność państwa – nie ma stałego charakteru
- struktura społeczna: wolni – grupa podzielona wg różnic majątkowych, roli i funkcji,
niewolni
- teokracja – władcy uznawali się za bogów (Egipt), władca jest pośrednikiem między
bogiem a ludźmi
Teokracja miała pozytywny skutek – autorytet prawa
Teokracja miała negatywny skutek – władca tracił władzę, ponieważ nie uchraniał
społeczeństwa od klęsk, stąd wzrost znaczenia kapłanów (wojsko...?)
- eksploatacja ludności – świadczenia: praca, w naturze, grabież ludów podbitych
- biurokratyczny aparat państwowy: dwór = centrum i zarządca; w terenie - urzędnicy pobierający świadczenia od ludności
- ceremoniał dworski
- stagnacja układu politycznego i gospodarczego
Grecja:
2000 p.n.e – pierwsi osadnicy z Ukrainy (Achajowie)
1200 p.n.e. przekształcenia ustrojowe (400 lat) > polis (Grecja) > civitas (Rzym)
Okres królewski z dworem:
Lud Dorów (różnice w porównaniu do Mezopotamii i Egiptu):
- brak rozległych obszarów
- miasto – sektor miejski i wiejski
- brak władzy króla – kształtują się organy centralne:
Archonci:
basileus – najwyższy kapłan
eponymus – zarządca
pollemanhos – dowódca wojskowy
później doszło jeszcze 3.
W okresie świetności w Atenach żyło 200 tyś mieszkańców.
Centrum – Agora: miejsce publiczne, każdy wolny bierze udział w sprawowaniu władzy,
Ze względu na dostęp:
- polis arystokratyczna – kontynuacja okresu królewskiego, główną rolę odgrywa ziemiaństwo, arystokracja – eupatrydzi; bogacenie się było skutkiem handlu
- rodowita szlachta – konflikt z nowobogactwem
Solon – jeden z archontów:
- otrzymał pełnomocnika dla reform (podręcznik)
- nie pochodzenie, lecz majątek jest podstawą praw i obowiązków
- nowy typ organów kolegialnych – Zgromadzenie Ludowe, Rada Starszych
Ustrój typowo świecki – laicyzacja
System Solona przetrwał I wiek. Pojawili się tyranie – zakres władzy króla bez koneksi rodzinnych...?
506 p.n.e. – Klestenes – kolejne reformy w kierunku polis demokratycznej:
– demokracja ograniczona – tylko wolni obywatele ateńscy – mężczyźni, nie cudzoziemcy
– demokracja rzeczywista – poprzez udział obywatele mogli realizować swoje prawo; wybór (wyżsi urzędy) i losowanie (niższe urzędy)
– demokracja ateńska była kompromisem między bogatymi a biednymi, .......? wprowadzono diety
– kryterium terytorialne – warunek demokracji; dem – gmina, ludzie od ...?
– zgromadzenie demów
Rozwój niektórych państw zatrzymał się na poziomie polis oligarchicznej, np. Sparta – reformy Likurga
Sparta:
- 2 władców (eforowie)
- państwo militarne
Ateny:
- predyspozycje moralne do prowadzenia władzy (urzędnik)
- po zakończeniu władzy urzędnika rozliczano
- korupcja była na porządku dziennym
- oparcie ustroju na prawie uchwalanym na Zgromadzeniach Ludowych
Źródła prawa antycznego:
- spisywane: Mezopotamia – kamień, Egipt – papirus, Grecja – kamień
Mezopotamia:
XXIV w. p.n.e. – Kodeks Uruka…? – 4 strony
XXI w. p.n.e. – Kodeks Ur-Namnu…?
XI w. p.n.e. – Kodeks z Esznumy – 38 artykułów
XVIII/XVII w. p.n.e. – Kodeks Hammurabiego – 282 paragrafy
Egipt:
VIII w. p.n.e. – 40 rulonów papirusu
...? kodyfikacja faraona ...?
VII w. p.n.e. (ok. 624 r. p.n.e.) – prawo Drakona – pierwszy spis zwyczajowy
VII w. p.n.e. – prawo Zelearkosa…?
V w. p.n.e. – tablice miasta Fortyny na Krecie
13.11.2005
Kryteria prawne w starożytności:
Solon – niewolnicy. Niewolnik mógł uzyskać status wolnego. Dopiero potomstwo wyzwoleńca było całkowicie wolne. Maksymalna liczba wyzwoleńców była określona.
Obywatelstwo – cudzoziemiec nie miał ochrony, chyba, że zawarł umowę.
Pozycja w rodzinie – ojciec mógł sprzedać członka rodziny, w prawie egipskim władza ojca trwała do śmierci.
Zdolność do czynności prawnych:
a) wiek: Ateny – 18 lat, pełnoletność
b) płeć – zdolność prawna zależała od tego, czy były...? potrzebne, np. Sparta – pełna zdolność prawna.
c) czynnik gospodarczy – Sparta...?
d) zakres prawa zależał też od pochodzenia kobiety i stanowiska kościoła
Do II Wojny Światowej system ten, na różne sposoby utrwalił się do dziś.
Prawo rzeczowe: pierwsza definicja – II w. p.n.e........?
Długotrwały stan lub dziedziczny. Własność = bogactwo, dziedziczenie.
Kupno/sprzedaż – główne sposoby na nabycie własności.
Ziemia – główny przedmiot gospodarki.
Zmiany w prawie. Własności rejestrowano na kamieniach, np.....
Prawo zobowiązaniowe:
Wierzyciel – świadczenia/zobowiązania – dłużnik (dług + odpowiedzialność)
Jeśli świadczenie nie było spełnianie, wierzyciel mógł zabić lub zamienić w niewolnika.
Pożyczki – wysoki procent, potrzebny był kapitał, ludzie nie byli w stanie spłacić i zamieniali się
w niewolników.
Prawo morskie...?
Pożyczki przyjacielskie...?
Praca – umowa o dzieło, niektóre obowiązki mogli wykonywać tylko określeni ludzie...?
Prawo spadkowe – dziedziczenie:
Gracy – dziedziczenie spadkowe (pokrewieństwo). Testament – w Atenach wprowadzony przez Solona. Majątek dziedziczyli synowie po równo, córki tylko wtedy, gdy nie było synów. Tylko legalne małżeństwa..
Prawo małżeńskie:
Monogamia – legalny związek. Umowa zawierana przed małżeństwem. Cena kupna kobiety lub władzy nad nią. Zaślubiny były uzupełnieniem umowy (przyjęcie kobiety do rodziny). Zakaz zawierania małżeństw z obcokrajowcami. Mąż mógł wyprawić z domu żonę...?
Prawo karne:
- przestępstwo musiało mieć skutek, nie brano pod uwagę stopnia zawinienia
- kara = odwet, odpłata (talion), powtórzenie skutku przestępstwa, kara odzwierciedlająca (kara okaleczenia)
- zasada klasowości sprawcy i poszkodowanego – np. pełnoprawność obywateli
...
uksw2011