Schütz – „Potoczna i naukowa interpretacja działania”

·          Wiedza o świecie (potoczna i naukowa) zawiera konstrukty – zbiory abstrakcji, generalizacji, formalizacji, idealizacji specyficznych dla poszczególnych poziomów organizacji myślenia. = nie istnieją nagie fakty, wszystkie fakty są już zawsze wybrane z kontekstu przez aktywność naszego umysłu; są więc zinterpretowane

·          Badacz przyrody bada fakty, dane i zdarzenia w jego polu obserwacji, ale to pole nie „znaczy” nic dla badanych obiektów. Badacz społeczny bada obiekty o zupełnie innej strukturze – świat społeczny JEST ustrukturalizowany, „usensowiony”, ma zdefiniowaną przez ludzi strukturę istotności. (preselekcja i preinterpretacja świata dokonana dzięki zespołowi potocznych konstruktów odnoszących się do życia codziennego). Konstrukty tworzone przez badacza są konstruktami konstruktów (konstruktami drugiego stopnia)

KONSTRUKTY OBIEKTÓW MYŚLOWYCH W MYŚLENIU POTOCZNYM

·          Podstawą każdej interpretacji są zebrane przez ludzi doświadczenia (własne lub przekazane w drodze socjalizacji przez rodziców/nauczycieli/ich nauczycieli etc.), czyli zasoby wiedzy podręcznej (schemat odniesienia).

·          Cechy typowe a indywidualne. (system istotności)

·          Cel najbliższy – określa elementy istotne; wynika z biograficznie zdeterminowanej sytuacji, która zawiera pewne możliwości przyszłych praktycznych lub teoretycznych działań.

·          Intersubiektywność (społeczność) świata wynika z tego, że żyjemy w nim wśród innych ludzi, jesteśmy powiązani wzajemnymi wpływami, tworzymy kulturę. Społeczny charakter wiedzy:

è      Przekładalność perspektyw – problem: „ten sam” obiekt może znaczyć coś innego dla mnie i dla kogoś innego (wynika to z a) różnej odległości od obiektu; b) różnych biograficznie zdeterminowanych sytuacji (różne systemy istotności i cele najbliższe). Idealizacja wymienialności punktów widzenia: gdybyśmy zamienili się na miejsca, widziałbym obiekty tak samo, jak ten „tam” i na odwrót.
Idealizacja zgodności systemów istotności: zakładam, że różnice perspektyw są nieistotne dla celów najbliższych każdego z nas.

è      Społeczne źródła wiedzy – większość mojej wiedzy ma swoje źródła nie w moim osobistym doświadczeniu, a w społeczeństwie – została mi przekazana przez rodziców, nauczycieli, innych ludzi; nauczyli mnie tworzyć typowe konstrukty.

è      Społeczna dystrybucja wiedzy – wiedza jest w społeczeństwie rozdzielona. RZECZYWISTA wiedza podręczna jest inna dla każdego (wbrew generalnej tezie przekładalności perspektyw). Potoczne myślenie bierze to pod uwagę; mamy świadomość, że wiedza ma wiele stopni wtajemniczenia i precyzji (eksperci/laicy).

STRUKTURA ŚWIATA SPOŁECZNEGO I JEGO TYPIFIKACJA PRZEZ POTOCZNE KONSTRUKTY

·          My / wy / oni

·          Partnerzy – ludzie, z którymi dzielę czas i przestrzeń (nieważne jak długo, może to być ktoś jadący ze mną w pociągu) – stosunek bezpośredni. Pure-We-relationship – biografie partnerów splatają się.

·          Wzrost anonimowości w tworzonych konstruktach (partnerzy -> list do przyjaciela (wyobrażenie przyjaciela) -> oczekiwania względem pracowników poczty -> rozumienie obaw Francuzów przed Niemcami -> stosowanie się do reguł gramatyki) powoduje uszczuplenie bogactwa treści. Im bardziej anonimowy konstrukt, tym bardziej daleki od niepowtarzalnej indywidualności innego człowieka.

·          [partn.] Subiektywne typy osobowe à obiektywne typy przebiegów działań [anonim.]

·          Z wyjątkiem „czystego stosunku >my<” nie możemy dostrzec niepowtarzalnej indywidualności innego. W konstruktach potocznego myślenia inny pojawia się w najlepszym razie jako „osobowość cząstkowa”, wykonawca typowych ról i funkcji (np. pasażer, pacjent...)

·          Ujmowanie SAMEGO SIEBIE jako TYPU. Typifikuję samego siebie przy interakcji z innymi; nie włączam się w interakcję całą osobowością, tylko niektórymi jej warstwami. Definiując rolę innego, określam własną. (I and Me Meada).

·          Potoczne konstrukty używane do typifikacji innego i siebie mają społeczne źródła i są społecznie aprobowane. Istnieją zbiory reguł i recept, które jak dotąd sprawdzały się. Wzory te są często zinstytucjonalizowane (porządek prawny, tradycja, obyczaj).

TYPY PRZEBIEGÓW DZIAŁAŃ I TYPY OSOBOWE

·          Działanie – obmyślone przez aktora postępowanie, oparte na z góry przyjętym projekcie (antycypacji przyszłego postępowania w wyobraźni). Może być ukryte (np. w umyśle) lub jawne (nakierowane na świat; urzeczywistnienie lub zaniechanie jest działaniem!)

·          Czyn = dokonane już działanie. Jest punktem wyjścia projektowania działania, bo najpierw należy wyobrazić sobie działanie już wykonane, potem ustalać szczegóły.

·          Podstawą wszelkich projektów jest wiedza „pod ręką” w momencie projektowania. Projektowanie zawiera idealizację (Husserl: idealizacja I-can-do-it-again; czyli skoro już coś raz zrobiłem i działało, mogę zrobić to znowu). A-C-S

·          Tak naprawdę (bez idealizacji): A’ (1-sze działanie) rozpoczęło się w zbiorze warunków C’ i spowodowało stan rzeczy S’. Kolejne będzie A’’, C’’, S’’ – są to niepowtarzalne, jednostkowe zdarzenia, poza tym różnią się zasoby wiedzy podręcznej i stany końcowe (co oczywiste). POTOCZNE MYŚLENIE eliminuje ‘ i ‘’ jako nieistotne dla mojego celu najbliższego, tłumi cechy swoiste. Przy idealizacji I-can-do-it-again interesuje mnie tylko typowość A, C, S. [na tym polega typifikacja, duh.]

·          Motyw: a) motyw „żeby”, in-order-to motive: morderca zabił dla pieniędzy. Motyw = cel, który chcę osiągnąć przez działanie. b) motyw „ponieważ”: morderca był motywowany do czynu, ponieważ wzrastał w takim środowisku, miał złe dzieciństwo, etc. Odnosi się do przeszłych doświadczeń

INTERAKCJA SPOŁECZNA

·          Opiera się na konstruktach. Interakcja = seria potocznych konstruktów.

·          Idealizacja, że „motyw żeby” aktora stanie się „motywem ponieważ” parnera i na odwrót – idealizacja przekładalności motywów.

·          Sens działania jest różny dla a) aktora, b) partnera interakcji, c) obserwatora niewłączonego w interakcję.

·          Subiektywna interpretacja sensu – odkrycie motywów, które określały przebieg danego działania.

Racjonalne działanie w znaczeniu potocznym.

Racjonalne działanie zakłada, że aktor ma jasny i wyraźny wgląd na cele, środki i uboczne skutki swego działania. Wgląd taki „wymaga racjonalnego rozważenia różnych środków wiodących do celu, związków celu z innymi przyszłymi rezultatami zastosowania każdego z danych środków i w końcu rozważenia relatywnej ważności różnych możliwych celów”.

Subiektywne ocenianie przeszłego działania – bazowanie na ówczesnej wiedzy, warunków, etc.

Projektowanie przyszłego działania:

·          Zaniechanie projektu

·          Urzeczywistnienie projektu

Elementy projektowanych przebiegów przyszłego działania(Schutz pisze o symulacji przyszłego działania w wyobraźni):

A         Warunki początkowe projektowanego działania – biograficzna sytuacja w środowisku fizycznym i społeczno-kulturowym

B         Cel działania(stan spowodowany urzeczywistnionym projektem działania)

·          Cele – podobnie jak plany – są hierarchicznie uporządkowane

·          Cel może mieć skutki uboczne – wiedza o nich jest również elementem projektu przebiegu przyszłego działania

C         Środki osiągnięcia celu

·          Jak sprawić by znalazły się w zasięgu jednostki?

·          Stopień użyteczności zastosowania ich w projektowanym przebiegu

·          Sposoby wykorzystania tych środków w innych celach/przebiegach

·          Wzajemne oddziaływanie tych środków na inne

Projekty przebiegów działania mają spełniać cele. Systemy projektów grupuje się je w plany – większe jednostki oczekiwań, co do własnego życia jednostki.

Projekt komplikuje się, gdy wymaga racjonalnych zachowań/reakcji innych aktorów = założenie racjonalności innych aktorów(Schulz próbuje dookoła powiedzieć coś o czymś, o czym P. Sz. Czarnik całkiem mądrze i zrozumiale mówił na wykładzie z Teorii Gier, czyli założeniu racjonalności w przeróżnych dylematach).

Schutz dochodzi do wniosku, że owo założenie racjonalności obu aktorów(a więc również spełnienie powyższych „elementów”) jest stanem, który nie ma miejsca w rzeczywistości, ale jakimś dziwnym trafem wszystko się kręci. Dlaczego? (884)

·          Współpartnerzy interakcji współdzielą „warunki początkowe projektowanego działania”

·          To samo, co wyżej, ale partnerzy interakcji są mniej bliscy sobie. Za to działają społeczne normy i standardy.

Konstrukty (typowe sytuacje) (tworzą horyzont) -> działania -> zrozumienie przez „bliźnich”.

Działania codzienne są częściowo racjonalne!

Konstrukty obiektów myślowych w naukach społecznych.

Postulat subiektywnej interpretacji

Nie da się badać rzeczywistości społecznej takiej, jaką przeżywają ją aktorzy.

Ekonomia – abstrakcyjne schematy pojęciowe

Sens działania dla aktora jest jednostkowy i niepowtarzalny – jego źródłem są przeżycia aktora. Jak zatem zobiektywizować ten subiektywny sens?

Należy:

              Skonstruować naukowe, abstrakcyjne obiekty myślowe reprezentujące pewne klasy obiektów myślowych mających odbicie w rzeczywistości, a także metodologiczne procedury tworzenia takich obiektów.

Badacz społeczny jako bezstronny obserwator

Cechy postawy:

·          Intelektualne uwikłanie w sytuację badawczą(jak przyrodnik).

·          Naukowość postawy tylko względem sytuacji badawczej(po za nią badacz może być „sobą”)

·          Odcięcie się od swej biograficznej sytuacji(element A.)

·          Używanie metody naukowej, posiadanie „korpusu” swojej nauki

·          Ustalenie konstruktów wymaganych i dopuszczalnych dla uznania problemu jako rozwiązany

Różnice między potocznymi i naukowymi konstruktami wzorów działań

K. potoczne – wpływ na ich definicje(definicje rozumiejące) mają sytuacje biograficzne aktorów, bądź obserwatorów danych działań.

K. naukowe – badacz nie ma sytuacji biograficznych, kultury, ani świata fizycznego. K. są tworzone na podstawie trafnych metod. Badacz nie jest(w przeciwieństwie do aktora) w centrum świata społecznego.

Badacz przyjmując metodę naukową może wchodzić w interakcje z badanymi aktorami, ale musi wtedy porzucić na chwilę metodę naukową(?!889).

Badacz musi interpretować wzory interakcji w kategoriach ich subiektywnego sensu, jeśli nie chce porzucić nadziei wychwycenia „rzeczywistości społecznej”.

Ważny jest system istotności badacza. Jest on inny od systemu istotności zwykłego obserwatora.

Naukowy model świata społecznego

1.        Konstrukcja typowych wzorów zachowania społecznego odpowiadających obserwowanym znaczeniom

2.        Dołączenie do tych wzorów typu osobowego – modelu aktora, obdarzonego świadomością

3.        Owa świadomość zawiera tylko istotne dla problemu elementy

a.        Motywy „żeby”

b.        Motywy „ponieważ”

Homunkulus – modelowy aktor – bez serc, bez ducha. Posiada tylko te cechy, które są istotne z punktu badanego problemu.

Postulaty dotyczące naukowych modelowych konstruktów świata społecznego

1.        Postulat spójności logicznej

a.        Jasna i precyzyjna aparatura tworzenia k.

b.        Zgodność z zasadami logiki formalnej

2.        Postulat subiektywnej interpretacji

a.        S. 891

3.        Postulat adekwatności

a.        Zgodność naukowych konstruktów z potocznymi(?!)

Naukowe modelowe konstrukty wzorów racjonalnego działania

Konstrukty modeli racjonalnego działania, a racjonalne k. modeli działań.

Korzyści używania modeli racjonalnego działania:

·          Możliwość badania wyodrębnionych zestandaryzowanych działań społecznych(np. role spol)

·          Możliwość przewidywania zachowań jednostek, a także wyodrębnienia zachowań dewiacyjnych

·          Możliwość tworzenia kilku takich modeli jednego zjawiska i porównania ich ze sobą(wewnętrzny horyzont problemu)