Moduł 10. Społeczeństwo sieci
Początek formularza
Dół formularza
Żyjemy w zglobalizowanym świecie. Jak nigdy wcześniej, człowiek może pokonywać szybko przestrzeń, jak również błyskawicznie komunikować się z innymi. Jak słusznie zauważył McLuhan, świat stał się „globalną wioską”. W szczególności pasjonujące dla socjologa są te wymiary życia społecznego, które związane są z dynamicznym rozwojem nowych technologii. Dzięki nim zmienia się jakość naszego życia, formy relacji międzyludzkich, sposób pojmowania czasu, itp. O kwestiach tych pisze między innymi Manuel Castells, znany z wciąż aktualnej teorii odnoszącej się do społeczeństwa sieci.
Społeczeństwo wieku informacji Manuela Castellsa
Żyjemy w czasach globalizacji (na poziomie gospodarczym, politycznym i kulturowo-społecznym) oraz w czasach dynamicznego rozwoju nowych technologii. Wraz ze zmianą na poziomie technologicznym i gospodarczym obserwujemy również bardzo istotne zmiany na poziomie międzyludzkich relacji. Jak zauważa Manuel Castells:
"nastąpiła zasadnicza redefinicja stosunków między kobietami, mężczyznami i dziećmi, a w konsekwencji, redefinicja rodziny, seksualności i osobowości (...) W świecie globalnych przepływów bogactwa, władzy i obrazów poszukiwanie tożsamości, zbiorowej lub indywidualnej (...), staje się fundamentalnym źródłem społecznego sensu" (Castells 2007: 20).
Ludzie budują więc sens swojego życia wokół tego co robią, kim są, w co wierzą, tworząc swoiste sieci. Sieci te stanowią bazę dla współczesnej struktury społecznej.
Jak podkreśla Castells, pojęcie sieci odgrywa kluczową rolę w jego charakterystyce społeczeństw Wieku Informacji.
"Sieć jest zbiorem wzajemnie powiązanych węzłów. Węzeł jest punktem, w którym krzywa przecina samą siebie. To, czym jest węzeł (...) zależy od rodzaju konkretnych sieci, o których mówimy. Są nimi rynki giełdowe i ich pomocnicze centra zaawansowanych usług w sieci globalnych przepływów finansowych. Są nimi narodowe rady ministrów i europejskich komisji w politycznej sieci, która rządzi Unią Europejską. (...) Są nimi systemy telewizyjne, studia rozrywkowe, środowiska tworzące grafikę komputerową, nowe zespoły i przenośne urządzenia wytwarzające, transmitujące i odbierające sygnały w globalnej sieci nowych mediów, która leży u korzeni kulturowej ekspansji i opinii publicznej w Wieku Informacji". (Castells 2007: 468)
Cechy sieci:
1. SĄ OTWARTE
2. MAJĄ ZDOLNOŚĆ ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ BEZ OGRANICZEŃ;
3. TWORZĄ NOWE WĘZŁY (KOMUNIKUJĄC SIĘ ZE SOBĄ);
4. SĄ DYNAMICZNE;
5. STANOWIĄ PODSTAWĘ DLA STRUKTURY SPOŁECZNEJ.
Szczególną rolę w społeczeństwie sieci odgrywa Internet. Trzeba bowiem pamiętać, że rewolucja technologii informacyjnej związana jest przede wszystkim z dynamicznym rozwojem Internetu. Początki jego powstania to lata 60-te XX wieku. Wówczas to powstał śmiały program na potrzeby obronne USA. Od tamtego czasu Internet zrobił oszałamiającą karierę, i nikt pewnie nie spodziewał się, że zadomowi się w naszym życiu tak szybko. Badania społeczne pokazują, jak np. w Polsce wygląda poziom użytkowania sieci, kim jest "przeciętny internauta", jak zwiększyła się dostępność do Internetu http://www.cbos.pl/spisko.pol/2009/k_096_09.pdf na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, itp. Dynamiczny rozwój Internetu i - ogólniej mówiąc - nowych technologii - zmienił charakter współczesnych społeczeństw. Manuel Castells mówi w tym kontekście o społeczeństwach sieciowych, zdominowanych przez nowe formy relacji i stosunków.
"Nowe techniki informacyjne integrują świat w globalne sieci instrumentalności. Zapośredniczona przez komputer komunikacja rodzi rozległy wachlarz wirtualnych społeczności" (Castells: 2007: 37).
Współczesne społeczeństwo, zdominowane przez nowe technologie, odznacza się również nową koncepcją czasu. Nie jest to - tak jak dawniej – czas linearny. W obliczu przemian globalizacyjnych i technologicznych obserwujemy nową formę temporalności: dochodzi do pomieszania czasów, kompresowania czasu i zanikania sekwencji czasowych. Jak zauważa Castells, żyjemy zatem w rzeczywistości charakteryzującej się bezczasowym czasem. W czym się to przejawia?
a) w nowych sieciowych przedsiębiorstwach, opartych na nienormowanym czasie pracy – od pracowników wymaga się, by sami zarządzali swoim czasem, by byli elastyczni jeśli chodzi o harmonogram pracy, zostając w pracy dłużej, lub krócej (John Urry nazywa takie zjawisko "pracą dokładnie na czas");
b) w zarządzaniu produkcją sieciową – w zależności od sytuacji na rynku, można spowalniać lub przyspieszać cykle produkcji (np. jeśli jest popyt na dany produkt w danym czasie, trzeba uruchomić dodatkową produkcję);
c) w zacieraniu się cyklu życia – dotychczas wyznaczony rytm biegu biologicznego życia ulega zachwianiu. Wydłuża się na przykład etap tzw. "trzeciego wieku" , czyli starości. Modyfikacji ulega też cykl życia związany z zakładaniem rodzin i posiadaniem potomstwa.
d) w wirtualnej rzeczywistości – tutaj kategoria czasu jest najbardziej "rozmyta". Jak nigdy dotąd mamy dostęp do informacji, które w błyskawiczny sposób obiegają cały świat. Mieszają się one z informacjami lokalnymi, z "sąsiedztwa". Możemy też komunikować się wirtualnie z innymi, niezależnie od ograniczeń przestrzennych i stref czasowych. Znikają zatem tradycyjne bariery, tym samem rozszerzając obszar komunikacji.
Koncepcja Castellsa pozostaje wciąż bardzo aktualna i pożyteczna dla socjologów. Ciekawe przemyślenia na temat społeczeństwa sieciowego formułuje między innymi prof. Mirosława Marody na łamach "Polityki": http://technopolis.polityka.pl/2007/rozmowa-z-miroslawa-marody-o-spoleczenstwie-informatycznym
M.Castells, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. Literatura dodatkowa dla czytelników modułu J.Urry, "Społeczeństwa" i wymiar globalny, [w:] P.Sztompka, M.Kucia (red.) Socjologia. Lektury, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007,s. 697-707. "Technopolis": Mirosława Marody o Castellsie http://technopolis.polityka.pl/2007/rozmowa-z-miroslawa-marody-o-spoleczenstwie-informatycznym "Recykling Idei": Społeczność Naszej Klasy http://recyklingidei.pl/czarnecka_portal_spolecznosciowy_nasza_klasa_jako_ponowoczesny_fenomen_zycia_zbiorowego CBOS: Społeczności wirtualne http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4297
goffu