Dydaktyka jako nauka

Studiowanie dydaktyki ma na celu:
- poznanie i zrozumienie przez studentów uczenia się i nauczania jako upodmiotowionego procesu poznania (nauczyciel liczy się ze zdaniem ucznia);
- zrozumienie osobowych i rzeczowych uwarunkowań procesów kształcenia (czynniki osobowe – płynące od nauczyciela i ucznia – przygotowanie, kompetencje, osobowość);
- zrozumienie źródeł, celów kształcenia, zasad ich stanowienia i form realizacji w procesie kształcenia (zapoznanie się z celami, bo one ukierunkowują kształcenie);
- zapoznanie się z tradycją dydaktyczną zarówno narodową jak i zagraniczna;
- zapoznanie ze współczesnymi koncepcjami w rozwoju i modernizacji procesu kształcenia;
- poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela w organizacji i realizacji kształcenia
- rozwijanie i wzbogacanie własnych umiejętności uczenia się, studiowania i samokształcenia.

Zadaniem dydaktyki jest:
- poznanie przez studentów operatywnej i innowacyjnej wiedzy na temat takich zagadnień jak:
1) epistemologiczne i psychofizyczne postawy nauczania uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.
2) Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich uwarunkowań i tendencji reform programowych.
3) Teoria procesu nauczania, uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych metod, form organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.
4) Osiągnięcia szkolne charakteryzowane przez pryzmat powodzeń i niepowodzeń szkolnych.

Etymologia, geneza i określenie nazwy „dydaktyka”.
  Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy pouczający, a didaktika – uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność Wolfganga Radkego (językoznawcy i rzecznika nauczania) opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania. W podobny sposób rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński, autor dzieła „Wielka dydaktyka”, przedstawiającą uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Na początku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego. Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey dydaktykę traktował jako teorię uczenia się. Współcześni traktują dydaktykę jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.

Dydaktyka w systemie nauk.
- nauka społeczna, pedagogiczna
- spełnia warunki dyscypliny naukowej:( posiada własną terminologię, posiada własna metodologię, posiada własny przedmiot badań).

Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.
Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np.: metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.
Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia np. dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka nauczania początkowego.
Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania. Z jednej strony stanowi podstawę teoretyczną wszystkim metodom, z drugiej strony opiera się na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych.

Przedmiot i zadanie dydaktyki.
• Procesy: uczenie się i nauczanie – organizowane w sposób świadomy, systematyczny i planowy.
• Czynności nauczyciela i uczniów
• Cele kształcenia
• Treści kształcenia
• Zasady kształcenia (reguły, normy)
• Metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)
• Środki dydaktyczne
• Formy organizacyjne kształcenia
• Osiągnięcia szkolne
• Systemy dydaktyczne
Zadania dydaktyki jako nauki:
• Analiza i opis czynników tj.: cele, treści, metody, formy organizacyjne, środki dydaktyczne.
• Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania i uczenia się
• Ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm postępowania
• Analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.
Funkcje dydaktyki ogólnej:
- teoretyczne o charakterze:
• Diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa prawidłowości rządzące procesem)
• Prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne)
• Praktyczne – wskazuje metody, formy organizacyjne i środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczniów.

Twórcy współczesnej dydaktyki.
- Kazimierz Denek – prof. Uniwersytetu w Poznaniu
- Franciszek Bereźnicki
- prof. Anna Karpińska – UwB
- prof. Zw. Jerzy Niemiec – UwB
- prof. Tadeusz Lewowicki
- prof. Półturzycki – UMK, UW

Cele kształcenia

Pojęcie celów kształcenia.
Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.

Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym.
- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych.
- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia
- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.

Rodzaje celów kształcenia:
I podział wg czasu:
• Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
• Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)
II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:
• Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.
• Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.
III podział wg stopnia ogólności:
• Ogólne – wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w kategoriach funkcji).
• Pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.
• Szczegółowe – precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
IV podział wg sfer osobowości:
• Poznawcze – dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
• Emocjonalne (afektywne) – dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości
• Psychomotoryczne – dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości

Cechy celów kształcenia:
KONSTYTUTYWNE:
• Wykonalność (realność) – dające się zrealizować
• Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności
• Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania
• Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, czy nie
• Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć.
SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:
• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia
• Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.
• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp.
• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów kształcenia.

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:
Strona rzeczowa:
• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia
• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.
Strona osobowościowa (podmiotowa)
• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.
• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, estetycznych i technicznych.
• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.

TAKSONOMIA CELÓW W. OKONIA:
• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi
• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych
• Samodzielne dokonywanie oceny
• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA WG B. NIEMIERKI:
I. Wiadomości:
1) zapamiętywanie wiadomości
2) zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności:
3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)
4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY POZNAWCZEJ:
I. Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw
II. Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja – wnioskowanie o całej grupie na podstawie wyników badań dotyczących tylko części.
III. Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych
IV. Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi.
V. Synteza – tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych.
VI. Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ WG TAKSONOMII BLOOMA:
• Recepcja – świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.
• Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania
• Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości wybrane
• Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości.
• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) – podporządkowanie postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat

KATEGORIA CELÓW W DZIEDZINIE PSYCHOMOTORYCZNEJ WG E. HARROW:
• Czynności odruchowe
• Ruchy podstawowe
• Umiejętności percepcyjne
• Umiejętności fizyczne
• Ruchy wyćwiczone
• Komunikowanie się bezsłowne

Operacjonalizacja celów kształcenia.
Operacjonalizacja celów kształcenia to zmiana postaci ogólnej celów na postać szczegółową (operacyjną).

Aparatura terminologiczna dydaktyki

Uczenie się - To proces zamierzonego nabywania przez podmiot uczący się określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Zakładając, że czynnikiem wyzwalającym ów proces są dostatecznie silne motywy uczenia się, a jego rezultatem jest wzrost posiadanego zasobu wiedzy i sprawności, wywierający wpływ na poglądy, przekonania, postępowanie i ogólny rozwój jednostki.

ELEMENTY SKŁADOWE PROCESU UCZENIA SIĘ:
• Cechy – planowość, systematyczność, aktywność uczącego się podmiotu, ukierunkowanie na wynik
• Przyczyny – dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych
• Skutki – wiadomości, umiejętności i nawyki, które są podstawą modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych.
• Podmiot – aktywny uczeń
• Przedmiot – rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.
 

Analiza procesu uczenia się w świetle wybranych dyscyplin naukowych:
FILOZOFIA (jako teoria poznania)
- proces uczenia się przebiega w 3 płaszczyznach:
• Zmysłowej – spostrzeganie
• Umysłowej – myślenie (różne operacje umysłowe)
• Praktycznej – przekształcanie rzeczywistości

SOCJOLOGIA
Uczenie się ma charakter społeczny (korzystanie z dorobku minionych pokoleń, uczenie się od innych).

CYBERNETYKA (nauka o sterowaniu)
Nauczyciel steruje procesem uczenia się:
Uczenie się polega na:
• Przyjmowaniu informacji
• Przetwarzaniu ich
• Regulacji (kontrola, ocena, korekta)

PSYCHOLOGIA
Ujęcia terminu wg różnych teorii psychologicznych:

a) TEORIE ASOCJACYJNE – uczenie się polega na kojarzeniu bodźca i reakcji, przyczyny i skutku itp.
• Apercepcjonizm (J. F. Herbart) – uczenie się to kojarzenie wiadomości z wyobrażeniami o nich, kojarzenie nowych wiadomości ze starymi
• Koneksjonizm (E. L. Thorndike) – uczenie się przebiega metodą prób i błędów, procesem rządzą następujące prawa: prawo gotowości, prawo ćwiczenia i prawo efektu.
• Odruchów warunkowych (J. P. Pawłow) – uczenie się polega na powstawaniu odruchów.

b) TEORIE STRUKTURALNE – uczenie się rozumiane jako wnikanie w strukturę materiału. Należy brać pod uwagę związki i zależności między elementami struktury oraz związki między częścią i całością.

c) TEORIE FUNKCJONALNE – uczenie się przebiega wg schematu: zadanie – wynik. Uczeniu się towarzyszą: odpowiednia motywacja i aktywność podmiotu uczącego się.

Przedstawione teorie psychologiczne uczenia się mieszczą się w nurcie koncepcji behawioralnych, które zakładają, że człowiek jest istotą reaktywną, rozwija swą osobowość pod wpływem czynników zewnętrznych, środowiskowych.

d) TEORIE DYNAMICZNE – upatrują istotę osobowości w działaniu „sił napędowych” (popędów) aktywizujących człowieka i ukierunkowujących jego zachowanie.

Na gruncie poznawanych koncepcji osobowości człowiek charakteryzowany jest jako istota zdolna do świadomego sterowania własnym rozwojem, kształtująca według przyjętych przez siebie wartości i planów świat zewnętrzny i samą siebie.

PRAWIDŁOWOŚCI PROCESU UCZENIA SIĘ:
• Wielostronna aktywność (emocjonalna, intelektualna, sensoryczna, motoryczna, werbalna)
• Celowość i świadomość
• Etapowość i regulacja
• Proces indywidualny i społeczny

RODZAJE UCZENIA SIĘ WG W. OKONIA:
- uczenie się przez przyswajanie
- uczenie się przez odkrywanie
- uczenie się przez przeżywanie
- uczenie się przez działanie

Nauczanie - Należy rozumieć jako celową, planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami.

Czesław Kupisiewicz:
Nauczanie to organizowanie uczenia i kierowanie uczeniem się uczniów, ma ono doprowadzić do pożądanych wyników.

W zakres czynności nauczyciela wchodzą następujące czynności:
• Inspirowanie uczniów do uczenia się
• Planowanie
• Organizowanie
• Kierowanie
• Kontrola, ocena, korekta

RODZAJE NAUCZANIA:
• Nauczanie podające
• Nauczanie problemowe
• Nauczanie eksponujące
• Nauczanie praktyczne

Kształcenie - To ogół czynności nauczyciela i uczniów, umożliwiających ludziom poznanie rzeczywistości, uczestnictwo w jej kształtowaniu, a zarazem osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności, zdolności, uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw.
Kształcenie zawodowe – nabywanie pożądanych kwalifikacji zawodowych
Kształcenie paralelne (równoległe) – człon systemu oświatowo – wychowawczego obok systemu szkolnego (prasa, mass media itp.)
Kształcenie ustawiczne – ciągłe, permanentne; proces ciągłego doskonalenia przez całe życie.
Wykształcenie – stan finalny (efekt) procesu kształcenia.

Samokształcenie - Nabywanie wykształcenia w toku działalności własnej, której cle, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.

Treści kształcenia

Pojęcie treści kształcenia.
Treści kształcenia rozumiane są jako całokształt wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.
Treści kształcenia to:
• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu
• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia
• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

Analizą treści kształcenia zajmuje się subdyscyplina dydaktyki zwana ontodydaktyką

 

Wymagania doboru treści kształcenia.
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.
Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu Cz. Kupisiewicza:
- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe
Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):
• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym
• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem
• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne
• Życia rodzinnego, wychowania dzieci
• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo – wychowawczymi
• Wykonywania określonego zawodu
• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr
- wymagania naukowe – treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia
- wymagania psychologiczne – dostosowanie treści kształcenia do psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju intelektualnego
• Młodszy wiek (6-11 lat)
• Wiek dorastania (12-15 lat)
• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)
- wymagania dydaktyczne – konieczność przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści – wykazuje zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa – eksponowanie związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo – skutkowa – realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.
- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia)

Trzy układy treści kształcenia:
- liniowy – ważna jest systematyczność
- koncentryczny – powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
- spiralny – cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia i ich charakterystyka.
a) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
b) Formalizm dydaktyczny klasyczne
c) Utylitaryzm dydaktyczny
d) Teoria problemowo-kompleksowa
e) Strukturalizm
f) Egzemplaryzm współczesny
g) Materializm funkcjonalny

Ad a).
Główne założenia materializmu dydaktycznego (encyklopedyzmu):
• Najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki
• Encyklopedyści uważali, że proporcjonalnie do ilości przyswojonego materiału przez ucznia rośnie stopień zrozumienia
• Umieszczenie dotychczasowych programach nauczania jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny
Słabości i wady encyklopedyzmu:
- przeładowanie programów szkolnych
- niedostateczny stopień korelacji treści i kształcenia
- pośpiech i powierzchowność dotychczasowych realizacji treści
uczniowie są bierni-

Ad b).
Główne założenia formalizmu dydaktycznego:
• Treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów
• Cel szkoły to pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie właśnie tych zdolności
• Do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki
• Zwolennicy tej teorii: Heraklit, Schmidt
Słabości formalizmu dydaktycznego:
- eksponowanie podmiotowej strony kształcenia
- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie
- ignorowanie rozwijania umiejętności praktycznych

Ad c).
Główne założenia utylitaryzmu:
• Przedstawiciele: John Dewey, dotychczasowych. Kerschensteiner
• Kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości
• Szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej
• Układając program nauczania należy kierować się zasadami:
- problemowe podejście do treści kształcenia
- kształtowanie umiejętności praktycznych
- łączenie pracy z zabawą
- aktywizowanie uczniów
- włączanie uczniów dotychczasowych nurt życia środowiska lokalnego
Słabości utylitaryzmu dydaktycznego:
- nacisk na rozwój umiejętności i sprawności
- pomijanie przekazywania usystematyzowanej wiedzy dotychczasowych świecie
- subiektywne kryteria doboru treści kształcenia.

Ad d).
Główne założenia teorii problemowo – kompleksowej:
• Twórca: B. Suchodolski
• Postuluje kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki
• Zamiast dotychczasowego układu informacyjno – systematycznego należy wprowadzić problemowo – kompleksowy układ materiału nauczania, tj., aby nie uczyć przedmiotów odrębnie, dotychczasowych integrować ich treść
• Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata
• Przedmiotem działalności poznawczej uczniów należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedzą z różnych dziedzin

Ad e).
Główne założenia strukturalizmu:
Twórca: K. Sośnicki
• Włączenie do programów nauczania treści najważniejszych, stanowiących trwały dorobek nauki i nawiązujące do jej najnowszych osiągnięć
• Podział treści nauczania na „elementy podstawowe” (o trwałej wartości kształcącej) i „elementy wtórne” (fakultatywne, nadobowiązkowe).

Ad f).
Główne założenia egzemplaryzmu:
Twórcy: M. Dagenschein, popularyzator – Hans Schekert
• Konieczność bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale takiej, aby nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia
• Nauczanie paradygmatyczne – materiał nauczania ułożony dotychczasowych sposób wzorcowy, ogniskowy (nie schematyczny)
• Zasada egzemplarycznego układu treści – wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywne dla danego tematu.

Ad g).
Główne założenia materializmu funkcjonalnego:
Twórca: W. Okoń:
• Podkreśla konieczność przekazywania uczniom dotychczasowych procesie kształcenia wiedzy, jak i rozwijanie umiejętności posługiwania się nią
• Założenie dotychczasowych trwałym związku poznania z działaniem
• Dotychczasowych materiałach nauczania należy eksponować „idee przewodnie”

Krytyka dotychczasowych treści kształcenia.
1) Przestarzałość.
2) Werbalizm – w dokumentach są ujęte treści, które najlepiej wykorzystać w przekazie werbalnym
3) Historyzm – najwięcej treści dotyczących przeszłości a mało teraźniejszości i przyszłości
4) Addytywizm – dodawanie do dokumentów treści nowych, ale nie eliminowanie przestarzałych treści, powoduje to przeciążenie programów, na skutek niedostosowania się do wymagań naukowych
5) Uniformizm – jednolitość treści dla wszystkich uczniów
6) Dysharmonia – rozbieżność między stopniem trudności a możliwościami uczniów.
7) Jednostronność – eksponowanie tylko jednej strony procesu kształcenia
8) Akademizm – budowanie programów na wzór dyscypliny naukowej
9) Encyklopedyzm – w programach nauczania znajdują się treści encyklopedyczne typu: „Wiem, że…”
10) Izolacjonizm – brak związku treści kształcenia z życiem

Kierunki zmian w treściach kształcenia
• Dobierać treści tak, aby pomagały uczniom w rozwoju
• Treści, które dostarczają wiedzy typu: „wiem, że, wiem jak i wiem dlaczego”
• Zmiana proporcji między wiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
• Tendencja do korelacji, koncentracji i integracji treści
• Podstawę doboru treści powinna stanowić koncepcja człowieka innowacyjnego, nastawionego na poszukiwanie problemów w świecie i ich rozwiązywanie
• Istotne zmiany w treściach kształcenia narzuca niepokój, jaki wywołują negatywne zjawisko cywilizacji (wychowanie do życia w pokoju, kształtowanie postaw tolerancji, zagrożenia ekologiczne).

Dokumenty określające treści kształcenia.
• Plany nauczania
• Programy nauczania
• Podstawy programowe
• Podręczniki

...