Wykład 1:
Stosunki międzynarodowe – ogół reakcji, czyli wzajemnych spotkań interakcji, zachodzących pomiędzy jednostkami w społeczności międzynarodowej, polegających na wymianie materii i idei w środowisku międzynarodowym: wymiana materii – rzeczy, towarów (sprzedaż, kupno); wymiana idei (filozofii, nauki, sztuki, doktryn, np. Guenter Grass i „Blaszany bębenek”; cesarzowa Katarzyna czytała Woltera); środowisko międzynarodowe – terytorium (obszar, na którym dochodzi do tych reakcji, wymiany; to także czas – wydarzenia polityczne, które odbywają się w miejscu i czasie) – lądowe, morskie, powietrzne; kontekst międzynarodowy – rzutuje na dane wyobrażenie – otoczenie, które wpływa pośrednio lub bezpośrednio).
Państw na świecie jest około 202; organizacji międzynarodowych – 5.500 (NGO – są to organizacje pozarządowe, jest ich 5.000; GO – organizacje rządowe – 500); są też narody – 300 – to wszystko składa się na społeczność międzynarodową. Wszystkich jednostek w społeczności międzynarodowej jest około 6.000.
Charakter stosunków międzynarodowych: a) synoptyczny (ogólny obraz) – system całościowy, tak postrzegany; b) eksplanacyjny (wyjaśniający) – wszystko trzeba wyjaśniać, tłumaczyć, interpretować; c) kumulatywny (ogniskujący wydarzenia w jakąś teorię) – np. zbiera się wojny jugosłowiańskie i wychodzi konflikt bałkański.
Podejście do stosunków międzynarodowych: a) systemowe; b) strategiczne (traktują wydarzenia w sposób przewidywalny i decyzyjny, w jakim kierunku mają zmierzać); c) prognostyczne – występują prognozy strategiczne, związane z czasem (krótkoterminowe – na 5 lat, sprawdzalność15%; średnioterminowe – do 10 lat, sprawdzalność powyżej 10%; długoterminowe – powyżej 10 lat, sprawdzalność poniżej 5%).
Prognozy są po to, aby się przygotować.
Inna prognoza – prognozy ekstrapolacyjne – tworzone na bazie wydarzeń z historii, które miały podobne parametry, a teraz mogą się teraz rozwinąć, powtórzyć.
Typy stosunków międzynarodowych: 1. dziedzina operowania, w której się obracamy: a) gospodarcze; b) majątkowe; c) polityczne, d) kulturalne; e) sport; 2. Stan relacji między państwami: a) rywalizacja; b) współpraca; c) wojna; d) tolerancja (np. Białoruś); 3. Ze względu na zasięg stosunków międzynarodowych: a) multilateralne (wielostronne); b) regionalne (kontynentalne); c) subregionalne (Rada Nordycka); d) bilateralne (także trilateralne) – kraje Beneluksu, Rada Bałtycka; 4. kolejny typ: a) dyplomatyczne; b) konsularne.
Stosunki dyplomatyczne posługują się dorobkiem innych nauk: a) prawo międzynarodowe (nauki równoległe ze stosunkami międzynarodowymi); b) prognozologia (prognozowania przyszłości); c) system bezpieczeństwa (działania i wojny, rozbrojenia, układy rozbrojeniowe); d) polemologia (socjologiczna teoria wojny i pokoju, tłumaczy relacje); e) imagologia (nauka o obrazie narodu w postrzeganiu innych narodów, stereotyp); f) stosunki konsularne; g) stosunki dyplomatyczne; g) organizacje międzynarodowe.
Wykład 2 (Prawo międzynarodowe publiczne – geneza i stan obecny):
Prawo to jest silnie związane ze stosunkami międzynarodowymi.
A dlaczego to prawo jest publiczne – bo jest społeczność międzynarodowa, jej elementy (6.ooo – z poprzedniego wykładu) – to publiczna, ono reguluje stosunki między jednostkami, organizacjami, narodami, państwami, kiedy elementy międzynarodowe państw wchodzą ze sobą w relacje, dotyczą społeczności międzynarodowej) –nie to, co prywatne!!! – jednostki fizyczne, właściciele banków, itp.
Lex humane – prawo boskie, mamy je od urodzenia aż do śmierci; prawo naturalne, prawo do życia, przemieszczania się, religii, są nienaruszalne i niezbywalne, nawet jeśli jest się w więzieniu, bo twoja myśl jest wolna, możesz być np. myślami na Hawajach.
Prawo obywatelskie – są to prawa wtórne, prawo do głosowania, itp., nabyte później, zależne od człowieka, tu już Bóg się nie wtrąca, też są ludzkie, ale dane i można je utracić.
Ius gentium – prawo rodzajów ludzkich, podział na narody, plemiona; narody i nacjonalizm to dopiero w XIX wieku, tu chodzi o ludy, grupy etniczne. Dotyczą kontaktów między różnymi rodzajami ludzkimi, mogło ingerować i rozstrzygać; narodziło się w starożytnym Rzymie dla ich ochrony. Zdefiniował je Ulpian – dostrzegł w ius gentium dwa interesy: interes prywatny (kupców, właścicieli ziemskich; interes publiczny – republiki rzymskiej – zyskuje na prestiżu, sile, gdy wchodzi z innymi w kontakty. Byli wtedy niewolnicy, czyli rzecz mówiąca (instrumentum vocale).
Ius inter gentes – prawo między ludami, jeden z rozłamów ius gentium (F. de Uittoria i F. Suarez je wymyślili). Uittoria uznał: wtedy, gdy dochodzi do dynamicznego kontaktu – wojna, pokój, itp., relacje między ludami; pochodzi od prawa naturalnego.
Ius commune – prawo wspólnoty, narodów katolickich, wspólnota państw katolickich pod berłem papieża – oczywiście Europy, bo jest to średniowiecze, wówczas wspólnym mianownikiem była religia katolicka; kraje niekatolickie nie mogły tu należeć.
Z tych dwóch ścieżek od około 1780 roku J. Bentham stworzył jedno pojęcie – prawo międzynarodowe (international law). Wcześniej tego nie było, bo były te inne.
W polskiej terminologii od 1885 roku – od prof. F. Kasparka – przymiotniki „publiczne”, „prywatne” przyjęły się automatycznie.
Źródła prawa:
Źródła bezpośrednio tworzące prawo: a) w znaczeniu ścisłym (konwencje, traktaty, zwyczaj międzynarodowy (normy prawne, nawet nie spisane); b) wyrokowania (orzeczenia sądów, wyroki, to, co dotyczy życia człowieka i pracy tych instytucji); c) pomocnicze – nauka o stosunkach międzynarodowych (np. Wałęsa w Chinach, propozycja okrągłego stołu dla Ukrainy zgłoszona Millera); doktryny międzynarodowe (np. doktryna wojenna NATO – mogą być źródłem prawa, bo się sprawdzą).
Pośrednio tworzące prawo (potrzebują nośnika pomiędzy źródłem a prawem): a) materialne (konwencje, traktaty spisane w zbiorach, bez zwyczajów, nośnik: kodeks – zbiór dokumentów przeniósł traktat do grupowego charakteru); b) poznawcze – dotyczą okoliczności, czasu i miejsca zawarcia umów, traktatów i konwencji. Nośnikiem jest czas, miejsce i okoliczności; c) formalne (woluntarystyczne) – oparte o dobrą bądź złą wolę państw. Nośnik to też wola państwa, np. Jugosławia (w przykładzie negatywnym) – miała złą wolę i zaistniał fakt na arenie międzynarodowej; NAFTA to przykład pozytywny.
Prawo międzynarodowe – ogół norm tworzących system regulujący stosunki między państwami na arenie międzynarodowej, to suma norm.
Normy prawne (to najmniejszy element prawa międzynarodowego, najmniejsza składowa; to kryterium pokazujące granice zachowania się państw na arenie międzynarodowej):
Bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) – są nienaruszalne, nie wolno ich zmieniać, występują w pierwotnym kształcie aż do całkowitego ich wyrzucenia i zastąpienia ich przez bardziej nowoczesne: normy prawne konwencyjne – umowy spisane, traktaty, konwencje; normy zwyczajowe – precedens inicjuje zwyczaj bądź nie (po tym „błysku” może zdarzyć się to jeszcze raz), norma taka będzie akceptowana, powtarzana, stanie się zwyczajem.
Koordynacyjne – normy umowne, ale nie spisane, są ustne, luźno regulujące kontakty pomiędzy jednostkami; normy partykularne – w wąskim zakresie, np. tylko na Bałkanach.
Zależność ius-lex: ius uzasadnia lex, czyli ius to pochodna od lex, lex jest szersze, bazowe, a ius modeluje, ukazuje, uszczególnia. Z niemieckiego – Gesetzt; z rosyjskiego – Zakon; z angielskiego – law. W polskim nie ma odpowiednika, jest tylko słowo „prawo”.
Sankcje:
Sankcje zorganizowane - grożą za złamanie prawa międzynarodowego – mają one charakter akcji, nie są incydentem: organizacyjne (wyrzucenie z organizacji, np. Białoruś z Rady Europy czy Niemcy z LN); korygujące (skorygowanie błędu, np. zadośćuczynienie, odszkodowanie); przymus bezpośredni (najbardziej radykalna z sankcji, np. NATO w Jugosławii, przymus siłą z użyciem siły).
Nie zorganizowane (to negatywna reakcja społeczeństwa międzynarodowego na łamanie prawa międzynarodowego) – są incydentalne, jednorazowe, działania ad hoc, z doskoku: socjologiczne – nacisk społeczny na rządzących, np. nacisk Amerykanów na prezydenta, by skończyć wojnę w Wietnamie; psychologiczne – cel nacisku na morale i etykę przywódców od strony abstrakcyjnej, na wpływ na dobre ego.
Oba rodzaje sankcji są: indywidualne (jeden kraj nakłada sankcje na drugi) i kolektywne (wiele państw nakłada sankcje na jeden lub wiele państw; wiele organizacji na jedno lub wiele państw.
Wykład 3 (społeczność międzynarodowa):
Społeczność międzynarodowa (international society) – ogół państw, narodów, organizacji międzynarodowych w szerokim sensie (sensu largo); gdy chodzi tylko o państwa (sensu stricto); podmioty – wąskie znaczenie. Występuje około 6.000 jednostek; ogół jednostek złożonych z praw, narodów, organizacji międzynarodowych.
Społeczność międzynarodowa jest zjawiskiem, instytucją pozaprawną, ale występującą w praktyce. Nie jest formalnie definiowana. Nie jest kodyfikowana, ale występuje.
International community (wspólnota) występuje jeszcze rzadziej. Nie można o tym mówić na świecie, bo za dużo jest konfliktów. W UE owszem, bo tam jest pokój, tam owa wspólnota występuje w wąskim sensie. W szerokim sensie – to wtedy jest society. Wspólnota jest wyższym stadium społeczności.
Strony społeczności międzynarodowej:
Podmioty prawa międzynarodowego – muszą mieć pełną suwerenność, być uznanym na arenie międzynarodowej, brać na siebie odpowiedzialność i zobowiązania – i to wszystko na arenie międzynarodowej.
Uczestnicy – niższa forma jednostek, nie muszą być suwerenni (mogą być organizacją), muszą być uznani , mają możliwość brania na siebie zobowiązań. Podmioty – potencjalne – wielka grupa społeczna, np. naród, np. wyznawcy islamu; mogą ustanowić państwo, ale nie muszą, np. Żydzi do 1948 roku, Białoruś do 1992 roku. gdy tworzy się państwo, podmioty stają się efektywne – organizacje wielkiej grupy społecznej, czyli państwo; efekt działań, czyli to, w co się one organizują. Uczestnicy mogą być pośredni (organy organizacji wielkiej grupy społecznej – np. rząd, bo organizacją jest państwo, bo pośredniczy między państwem a innymi państwami, ciało kolegialne) i bezpośredni (reprezentanci organów organizacji wielkiej grupy społecznej, bezpośrednio wchodzą w kontakt, np. premier, prezydent, człowiek: potencjalne → efektywne → pośrednie → bezpośrednie. Od narodu do jednostki (żadnego z tych elementów nie można pomylić, ani tym bardziej pominąć). Państwo bez narodu nie przetrwa, naród bez państwa – owszem.
Przykład bilateralnych stosunków: POLSKA – WATYKAN:
Strona polska – podmioty (potencjalny – naród polski; efektywny – państwo); uczestnicy (pośredni – rząd; bezpośredni – minister spraw zagranicznych, szef dyplomacji)
Strona watykańska – podmioty (potencjalny – wyznawcy religii katolickiej na świecie; efektywny – instytucja - kościół katolicki na świecie); uczestnicy (pośredni – stolica apostolska; bezpośredni – szef dyplomacji, sekretarz stanu).
Najważniejsze etapy rozwoju społeczności międzynarodowej:
Średniowiecze – rodzina narodów katolickich, chrześcijańskich, wspólnota, w miarę jednolita (oprócz schizmy), ale nie było protestantyzmu.
1648 rok – pokój westfalski, kres zwierzchnictwa cesarza, potem uzależnienie od papieża; cesarz nie wymaga glejtu papieża, są dwie władze równe sobie.
1721 rok – do społeczności międzynarodowej przystępuje Rosja prawosławna; po wojnie północnej jako potężny podmiot.
II połowa XVII wieku – dochodzą USA; pierwszy pozaeuropejski kraj, społeczność transatlantycka, pojęcie globalne.
XIX wiek – dochodzą pierwsze organizacje międzynarodowe (1865 rok – przychodzi Światowy Związek Telegrafistów – GO; od tego roku stanowią podmiot); w wyniku rewolucji S. Bolivara kraje Ameryki Łacińskiej zdobywają niepodległość, dzięki czemu dochodzą do społeczności międzynarodowej – Boliwia, Argentyna, Chile, potem reszta.
1856 rok – dochodzi Turcja – pierwszy niechrześcijański kraj (muzułmanie po wojnie krymskiej, rewolucja) – społeczność międzynarodowa straciła typowo chrześcijański charakter.
Cechy społeczności międzynarodowej:
Otwartość – przyjmuje nowe jednostki, państwa, organizacje, rozwija się. 100 lat temu liczyła 100 jednostek, obecnie około 6.000.
Dynamiczność – rozwijająca się progresywnie, szybko, nie jest statyczna.
Heterogeniczna – zróżnicowana; różne kraje – protestanckie, islamskie, itp.
Skład elementarny: państwa, organizacje, narody.
Społeczność międzynarodowa = kraje ONZ + te spoza ONZ (np. Szwajcaria); to suma wspólnot regionalnych, subregionalnych, funkcjonalnych (gospodarka, sport, kultura), regionalnych.
Normy:
Uniwersalne – dla całej społeczności międzynarodowej, bez wyjątku, powszechne,
Regionalne – tylko w wąskim zasięgu dla wspólnot regionalnych, np. prawo wspólnoty UE, bo tylko 15 państw obowiązuje.
Uniwersalne i regionalne – normy prawa międzynarodowego; normy → cele (normy prowadzące do osiągnięcia celu i zadania instrumenty do czegoś); normy → dyrektywne (zastosowane w praktyce, implementacja, urzeczywistnienie).
Wykład 4 (terytorium państwa):
Terytorium może być lądowe, morskie, powietrzne.
Przedmiot władzy państwowej:
Dominium (integralność terytorialna): to nie kolonia, tu jest władza, posiadanie, bycie nad czymś, występuje własność. Integralność terytorialna jest przejawem zewnętrznym, całość, niepodzielność terytorialna.
Przejawy ograniczenia wykonywania integralności terytorialnej: asquistio originaria – nabycie pierwotne, jako pierwszy kraj, zasiedzenie, res nullius; asquistio derivativa – nabycie wtórne, po kimś.
Przykłady utraty terytorium – cesja, zasiedzenie, zmniejszenie w wyniku działalności natury (np. zalanie), porzucenie (derelikcja): res derelicta – rzecz porzucona, czasowo może być res nullius, ale w praktyce nikt nie chce porzucać terytorium – jeśli jednak tak się by stało, ktoś szybko by je zabrał. Terytorium porzuca się, gdy przynosi ono straty, są tam wojny, nie zarabia na siebie – np. Wielka Brytania w 1949 roku zrzekła się Indii (rewolty, powstania), co nie było korzystne dla Wielkiej Brytanii.
Imperium (zwierzchnictwo terytorialne) – suwerenność, samodzielne i suwerenne posiadanie władzy. Zewnętrzne przejawy suwerenności to zwierzchnictwo nad terytorium, suwerenność to władza niepodzielna.
Pozytywne zwierzchnictwo – państwo sprawuje je nad ludźmi, terytorium, zjawiskami, wydarzeniami i rzeczami.
Negatywne zwierzchnictwo – nikt inny nad państwem nie może mieć zwierzchnictwa.
Demilitaryzacja – wyłączenie spod obecności wojskowej danego terytorium, brak baz, zakaz produkcji broni wszelkiego rodzaju.
Neutralizacja – wyłączenie spod zwierzchności danego państwa, terytorium, niezaangażowanie się w sprawy zagraniczne (np. Zagłębie Saary).
Okupacja – zastąpienie władz, 0% suwerenności: ratione loci (terytorialne) – bazy wojskowe (bazy w innym kraju, państwo w państwie, np. baza wojskowa Guantanamo (baza wojskowa USA na terytorium Kuby); dzierżawa – np. Hongkong do 1999 roku należał do Wielkiej Brytanii, obecnie został oddany Chinom; ratione personae (osobowe) – okupacja (wymieniona władza, należąca teraz do zupełnie innych osób); unia personalna (jeden władca kieruje 2, 3 państwami, np. Królestwo Obojga Sycylii, Rzeczpospolita Obojga Narodów + Ruś za Jagiellonów.
Teorie państwa:
Przedmiotowa – terytorium to przedmiot władzy państwowej.
Podmiotowa – to przedmiot, ma ciało, terytorium jest ciałem państwa, żywym organizmem.
Kompetencyjna – kompetencja, elementy władzy – nad nimi rozpościera państwo, kompetencje państwa nad terytorium.
Nabycie (ograniczenie) integralności terytorialnej:
Cesja – transfer, scedowanie części terytorium na rzecz kogoś, wymiana, kupno lub sprzedaż (cedent oddaje, cesjonariusz bierze). Może wystąpić wymiana – oddać kawałek ziemi i wziąć kawałek ziemi – np. Bug (ZSRR i Polska) lub kupno (np. Alaska). Są tereny określane mianem res integra – jest to takie terytorium, które nie podlega transferowi, jest to ziemia integralna, nie do uszczuplenia.
Przyrost (alluvio) – a) ...
rafaloo