WYŻYNA ZACHODNIOAUSTRALIJSKA
Wyżyna Zachodnioaustralijska rozciąga się od wybrzeży zachodnichaż po Nizinę Środkową. Jej podłoże stanowi prekambryjska tarcza, po-kryta osadami paleozoicznymi, mezozoicznymi i kenozoicznymi. Rozpoczy-nający się od wybrzeży zachodnich i w rejonie Broome łuk fałdowychstruktur kaledonskich jedynie w paśmie gór Flindersa wyraźniej uwidacz-nia się w rzeźbie powierzchni. Wyżyna urozmaicona jest na powierzchniszeregiem płaskowyżów i basenów pokrytych pustyniami. Na nizinie wy-różnia się szereg mniejszych jednostek.
Pob rzężę Południowo-Zachodnie, zwane Swaniand, wy-różnia się ciepłym, wilgotnym klimatem. Jest to niedawno wynurzona ni-zina nadbrzeżna, rozciągająca się wąskim pasem wzdłuż wybrzeża. Po-brzeże zbudowane jest na powierzchni z glin i piasków, głównie pochodze-nia rzecznego. Na terenach piaszczystych występują wydmy. Pobrzeżerozciąga się od okolic Geraldton na zachodzie po rejon Esperance na po-łudniu. Od części wyżynnej oddzielone jest stromym progiem uskoko-wym, obcinającym tarczę krystaliczną. Próg rozcinają rzeki i głębokiesuche doliny. Rzeki stałe po wypłynięciu na nizinę swobodnie meandrująi wpadają do oceanu lejkowatymi ujściami. Najdłuższa w tym rejoniejest rzeka Swan o długości 360 km. Na północ od Perth brak jest rzekstałych, występują jedynie rzeki epizodyczne, płynące co kilka lat. Nakrawędzi południowej, w okolicy Albany wznosi się drobne pasmo kwar-cytowe gór Stirling (1109 m n.p.m.). Góry są silnie rozcięte erozyjniei nie porośnięte roślinnością. Południowe stoki progu porośnięte są gęsty-mi lasami eukaliptusowymi.
Obszar wyżyny Kimberley, Ziemi Arnhema i wybrzeża zatoki Kar-pentaria określany jest nazwą Subekwatorialnego RegionuPółnocnego. Obszary te są pod wpływem monsunu letniego, przy-noszącego obfite deszcze od grudnia do lutego, z maksimum opadowymw miesiącu styczniu. Kimberley jest obszarem wyżynnym, zbudowanymze skał paleozoicznych. Rzeźba uwarunkowana jest odpornością skał. Wy-stępują tu drobne grzbiety o kierunku południowo-wschodnim, którychwysokość dochodzi do 700 m, a w Górach Króla Leopolda do 936 m n.p.m.Znacznie niższy płaskowyż tworzy rozcięta erozyjnie Ziemia Arnhema.Niziny nadbrzeżne są podmokłe. Wybrzeża mają charakter riasowy, sąstosunkowo mocno rozczłonkowane. Przypływy i odpływy dochodzą tudo 7 m. Na wybrzeżach rozwija się roślinność lasów malajskich z namo-rzynami i palmą kokosową. W miarę osuszania się klimatu, idąc w głąblądu, pojawia się trawiasta sawanna i step. Rzeki wypływające z obszarówwyżej wyniesionych mają charakter okresowy, na nizinach nadbrzeżnych'mają wodę przez cały rok, lecz stany wód w okresie podlegają silnymwahaniom.
Jako osobną jednostkę fizycznogeograficzną wyróżnia się suche obsza-ry tarczy australijskiej, zajmujące łącznie powierzchnię 2,5 mln km2.
Charakterystyczną cechą tych obszarów jest mała ilość opa-dów atmosferycznych, brak wody i występowanie roślinności kserofilnej.W części zachodniej znajduje się wyżyna Hamersiey, odcięta 'od północyprogiem uskokowym, u stóp którego płynie okresowa rzeka Fortescue,a od zachodu krawędzią rozciętą dolinami epizodycznych rzek Ashburton i
Gascoyne. Ku wschodowi wyżyna łagodnie obniża się w stronę PustymGibsona. Powierzchnia wyżyny jest falista, urozmaicona połogimi pasma-mi o kierunku południowo-wschodnim. Najwyższe pasmo Mt. Bruce(1226 m n.p.m.) wznosi się na północnej krawędzi wyżyny Hamersiey.Obszar tej wyżyny położony jest na granicy opadów letnich i zimowych.Średnie opady roczne wynoszą około 250 mm. Na wybrzeżu rosną namo-rzyny, w głębi lądu cieniste zarośla mulgi (Acacm aneura).
Na południu rozciąga się obszar słonych jezior. Jeziora wypełniająobniżenia granitowej prawierówni. Mają one wydłużony kształt i tworząłańcuchy, wzdłuż których w czasie wyjątkowo dużych opadów przelewa-ją się wody w stronę oceanu. W latach normalnych jeziora są suche, po-kryte grubą warstwą soli. Kształt jezior i ich układ świadczy o pozosta-łości starej sieci rzecznej zniszczonej przez młode ruchy wypiętrzającei procesy eoliczne. W rejonie jezior przeważają zarośla akacjowe z udziałem
łobody i mietelnika. Z drzew spotykane są eukaliptusy i rzewnia(Casuarina) oraz rodzima sosna.
Środkową część Wyżyny Zachodnioaustralijskłej zajmuje rozległe ob-niżenie 'opadające w kierunku półnoono-zachodnim i ku południowi, wstronę Wielkiej Zatoki Australijskiej. Na północy obniżenie nosi nazwęWielkiej Pustyni Piaszczystej, w części środkowej Pustyni Gibsona, napołudniu Wielkiej Pustyni Wiktorii. Wielka Pustynia Piaszczysta pokrytajest wałami wydmowymi usypanymi przez pasat. Wały wydmowe ciągnąsię w kierunku południowo-wschodnim i przeważnie są to wydmy utrwa-lone. Wysokość wydm sięga 10 - 20 m, szerokość 300 m. Wydmy ciągnąsię na przestrzeni dziesiątków kilometrów. Na wydmach rosną krzewyi trawa Spinifer, tworzące kępy. Podobne wydmy występują na PustyniWiktorii, jednakże układ ich jest mniej regularny ze względu na zmiennekierunki wiatrów. Na Pustyni Gibsona natomiast przeważają nagie skałyi pustynne żwirowiska, noszące nazwę gibber. Są one odpowiednikiemafrykańskich serirów. Pokrycie pustyni roślinnością jest zależne od opa-dów. W okresach suszy pustynie pozbawione są roślinności, gdy jednakzdarzy się większy deszcz szybko pojawia się zieleń z kolorowymi kwia-tami. Na obszarze pustyń brak jest rzek.
Wschodnia część Wyżyny Zachodnioaustralijskiej jest nieco wyżejwzniesiiona i tworzy powierzchnię wyrównaną, ścinającą serie granitów,gnejsów i skał osadowych. Ponad powierzchnią zrównania wznoszą sięniskie grzbiety górskie, składające się z ciągów ułożonych równoleżniko-wo. Na północy rozpoczynają je bardzo drobne grzbiety Murchisona, De-venport (600 m n.p.m.), zbudowany z kwarcytów, i Góra Strzeleckiego(700 m n.p.m.), bardziej na południe położony jest masyw Gór Macdonellaz najwyższym szczytem Ziel (1510 m n.p.m.). Zbudowany on jest z kwar-cytów. Masyw rozcięty jest dolinami okresowych rzek, dopływami rzekiFinkę. W dolinach utrzymuje się dłużej wilgoć, stąd obok traw i krzewów,typowych dla wyżyn, nośną figowce, palmy i sosiny.
Dalej na południe leży masyw Gór Musgrave z najwyższym szczytemWoodroffe (1515 m n.p.m.), rozczłonkowany w kierunku wschodnim. Po-dobnie jak poprzednie masywy jest on formą ostańcową, uwarunkowanąodpornością skał.
Między górami Macdonella i Musgrave znajduje się obniżenie wydłu-żone równoleżnikowo, na dnie którego leży jezioro Amadeus. Jest to je-zioro słone o długości 120 km, szerokości 3-25 km, otoczone wydmami.
Na południu od masywu Musgrave tarcza krystaliczna opada w stro-nę Wielkiej Zatoki Australijskiej. Na tarczy zalegają płytowo skały kre-dowe i trzeciorzędowe, które na południu tworzą klif o wysokości 60 m.Cały obszar jest równiną pozbawioną drzew, stąd nosi nazwę Nullarbor.Wapienie są silnie skrasowiałe, dlatego brak jest tu wód powierzchnio-wych. Na równinie rosną słonorośla, w obniżeniach akacje. Opady wy-stępują zimą, osiągając sumę roczną około 250 mm. Po wschodniej stronie
Wielkiej Zatoki Australijskiej leży półwysepEyre, zbudowany z granitów łupków metamorficznych, wapieni i porfi-rów. W północnej części półwyspu występuje grupa jezior tektonicznych,wśród których największą powierzchnię mają jeziora Gairdner, Torrensa,Everard. Na południe od jezior wznosi się pasmo Gawler, zbudowanez porfirów. Obszar półwyspu w północnej części porośnięty jest słono-rośiami. Na południu opady dochodzą do 635 mm.
Północno-wschodnią część Wyżyny Zachodnioaustralijskiej zajmujeobszerny basen zajęty przez Pustynię Tenami, otoczoną obszarami wy-żynnymi. Dno basenu leży poniżej 200 m n.p.m. Zarówno zachodnie wy-żyny, jak i dno basenu pokrywają wały wydmowe o kierunku południo-wo-wschodnim. Między basenem a wybrzeżem Zatoki Karpentaria roz-ciąga się wyżyna Harkley o wyrównanej powierzchni. Północnozachodniaczęść wyżyny rozcięta jest licznymi rzekami okresowymi i stałymi. Nawyżynie przeważają widne sawanny, a bliżej zatoki lasy eukaliptusowe.
Maciejka2761