Nieszpory I.doc

ROZDZIAŁ II:

NIESZPORY W ŚWIETLE DOKUMENTÓW ODNOWY LITURGICZNEJ SOBORU WATYKAŃSKIEGO II.

WSTĘP

              Jezus Chrystus Najwyższy Kapłan Nowego i Wiecznego Testamentu przyjmując ludzką naturę, wzniósł w to ziemskie wygnanie ów hymn, który w niebiańskich przybytkach rozbrzmiewa po wszystkie wieki[1].

Ten ów hymn, został zadany Kościołowi, jako kapłańskie zadanie, które wielbi Pana i wstawia się za zbawienie całego świata nie tylko przez celebrację Eucharystii, lecz także innymi sposobami, zwłaszcza przez modlitwę godzin[2].

Ni mniejszy rozdział ma na celu ukazać miejsce i znaczenie Nieszporów dla całego Kościoła. Nieszpory bowiem, są obok Jutrzni filarem całej publicznej modlitwy Kościoła. Ową modlitwę można naświetlić z różnych punktów widzenia czy poprzez teologię duchowości, czy też przez charakterystyczny element tej modlitwy: błagalny, wieczorny, wstawienniczy czy też wspomnienia odkupienia i zbawienia. Z spośród wielu aspektów wybrałem dwa najistotniejsze, według mego uznania. Pierwszy aspekt to teologia Nieszporów, drugi to charakter dziękczynny wieczornej modlitwy. Owe dwa zagadnienia łączą się miedzy sobą oraz z innymi zagadnieniami. Pokrótce je omówie w kolejnych paragrafach. Ostatnią częścią tego rozdziału będzie omówienie poszczególnych elementów z jakich składa się wieczorna modlitwa Kościoła.

2.1 TEOLOGIA WIECZORNEJ MODLITWY

              Podstawowym dokumentem odnowy liturgicznej Soboru Watykańskiego II jest Konstytucja o Liturgii Świętej – Sacro Sanctum Concilium, ogłoszona 04.12.1963 roku. W tym dokumencie poświęconym naturze i roli Liturgii w życiu Kościoła, nie mogło zabraknąć uwag i odnowy publicznej modlitwy Kościoła, jaką jest Liturgia Godzin.

Jezus Chrystus, Najwyższy Kapłan nowego i wiecznego Testamentu, przyjmując ludzką naturę, wniósł w to ziemskie wygnanie ów hymn, który w niebiańskich przybytkach rozbrzmiewa po wszystkie wieki[3].  Ten ów hymn, został zadany Kościołowi, jako kapłańskie zadanie, które wielbi Pana i wstawia się za zbawienie całego świata nie tylko przez celebrowanie Eucharystii, lecz także innymi sposobami, zwłaszcza przez modlitwę godzin[4].

              W tym uświęcaniu dnia, zgodnie ze starożytną  i czcigodną tradycją Kościoła za główne części codziennej Liturgii Godzin należy uznawać Jutrznię jako modlitwę poranną i Nieszpory jako modlitwę wieczorną, i tak należy je sprawować[5].

Można  więc zauważyć że Jutrznia i Nieszpory są filarami codziennej modlitwy Kościoła. Wyznaczają oś i miejsce poszczególny godzin kanonicznych.

              Nieszpory jako filar charakteryzują się tym że owa modlitwa, jest modlitwą podsumowująca cały dzień, zbiera ona przeżycia całego dnia i wielbi Pana. Nie jest ona jak zauważa Konstytucja modlitwą na zakończenie dnia, bowiem ową modlitwą, która kończy dzień i wychwala noc jest Kompleta. Zatem idąc myślą i po linii Ojców Soborowych należy stwierdzić że Nieszpory są modlitwą, która zamyka dzień. Sprawowana modlitwa tuż po zachodzie słońca lub w trakcie jego trwania pozwala nam uzmysłowić i wznieś myśl ku Słońcu, które nie zna zachodu a którym jest Jezus Chrystus. Stają się one wielką pieśnią dziękczynną dzięki psalmom, kantykom z Nowego Testamentu wraz z kantykiem Magnificat, krótkim czytaniom i hymnom[6]. Owocem odnowy stała się księga publicznej modlitwy Kościoła, którą Konstytucją Apostolską Laudis Canticum ogłosił papież Paweł VI. W tej konstytucji papież pisze: „ podkreślono natomiast znaczenie Jutrzni i Nieszporów jako modlitwy porannej i wieczornej, na tych bowiem dwóch godzinach, jakby na zawiasach, opiera się całe oficjum”[7].

Nieszpory są zatem w świetle tej konstytucji jak i całego Ogólnego wprowadzenia do Liturgii Godzin filarem na którym opiera się całe oficjum wraz Jutrznią. Nieszpory odmawia się w porze wieczornej, gdy dzień się już kończy, dzięki składając za to co w tym dniu zostało nam dane, i za dobro, które przez nas było dokonane.

              Ta modlitwa wznosząca się jak kadzidło przed obliczem Pana i wzniesienie rąk naszych w wieczornej ofierze jest również pamiątką odkupienia. Można ją również rozumieć w głębszym jeszcze znaczeniu jako rzeczywistą ofiarę wieczorną: tę przekazaną nam przez Pana i Zbawiciela naszego i przez Niego złożoną podczas Ostatniej Wieczerzy z Apostołami, na której dał początek sakramentom Kościoła. Można ją też pojmować jako ofiarę wieczorną, którą złożył następnego dnia, to znaczy przy końców wieków, kiedy rozpostarł swe ręce dla zbawienia całego świata i ofiarował się Ojcu. Mamy się więc wtedy zwracać z nadzieją ku światłu, które nie zna zachodu; modlić się i prosić, by Chrystus powrócił i przyniósł nam łaskę wiekuistej światłości. W końcu w tej wieczornej porze łączymy nasze głosy z Kościołami wschodnimi i razem z nimi wzywamy radosnej światłości świętej chwały przedwiecznego Ojca w niebie – Błogosławionego Jezusa Chrystusa. Doczekawszy się zachodu Słońca i oglądając wieczorne światło, sławimy Boga Ojca i Syna, i Ducha Świętego[8].

Nieszpory poprzez psalmy i czytania stają się wielką szkołą modlitwy, tak dla osób duchownych, konsekrowanych jak i świeckich. Bowiem przez rozważanie psalmów, utożsamiamy się z Izraelem, który oczekiwał przyjścia Mesjasza. Przez Księgę Psalmów człowiek poznaje siebie samego, swoje boleści, smutki, radości. Przez psalmy każdy modlący się nimi poznaje swoje człowieczeństwo. Oprócz tego psalmy ukazują nam ducha człowieka i jego tęsknotę za Bogiem. W Psalmach chrześcijanie modlą się z i do Chrystusa. Modlą z Chrystusem do Boga Ojca i do Chrystusa jako swego Oblubieńca.

2.2 CHARAKTER DZIĘKCZYNNY WIECZORNEJ MODLITWY

              Wieczorna modlitwa Ludu Bożego, to przede wszystkim dziękczynnie składane Bogu, na zakończenie dnia[9]. Są one poprzez swój charakter dziękczynienia bliskie Eucharystii. Święty Bazyli Wielki zaznacza w swym dziele Reguła obszerniejsza, że w Nieszporach powinniśmy składać dzięki „ za to, co w tym dniu zostało nam dane, i za dobro, które przez nas było dokonane”[10].

              W swej budowie Nieszpory ukazują że są wielką Pieśnią Dziękczynną – Kantykiem Mojżesza, poprzez psalmy o charakterze dziękczynnym oraz pieśni z Nowego Testamentu, które wraz z Magnificat nabierają charakteru chrystologicznego.

              Poprzez Nieszpory każdy chrześcijanin dziękuje Stwórcy że został odkupiony, wyzwolony z niewoli Szatana. Zwycięstwo chrześcijanina nad Szatanem, dokonało się w Chrystusie. W Nim nie tylko zwyciężył, ale został obsypany stokroć większymi darami od najbardziej nawet bliskiego Bogu człowieka w Starym Testamencie[11].

O charakterze dziękczynnym Nieszporów, prócz Psalmów typowo dziękczynnych(por. Ps 138; Ps 126; Ps 131; Ps 125) mówią nam pieśni z Nowego Testamentu wraz z kantykiem Maryi. Hymny te mówią przede wszystkim o dziele odkupienia i zbawienia człowieka. W pierwszej kolejności będą one  wyrażać dziękczynienie Bogu Wszechmogącemu że objął wielką władzę i zaczął królować[12].

Nastał bowiem czas łaski od Pana – czas zbawienia, w którym główny oskarżyciel i przeciwnik człowieka – Diabeł, został pokonany. Każdy chrześcijanin, który żyje w tym czasie może odnieść zwycięstwo nad Szatanem „dzięki Krwi Baranka”(Ap).

              Szczególny charakter dziękczynienia, nabierają śpiewane pieśni z księgi Objawienia Świętego Jana Apostoła (por. wtorek I i III tyg.; czwartek I i III tyg.; piątek I i III tyg.) Gody Baranka(por. Ap 19, 1c – 2a. 5b. 7 w Nieszporach Niedzielnych I i III tyg.), za które składamy dziękczynienie Bogu – to zaślubiny Boga ze swoim Ludem (w Starym Testamencie Oblubieńcem był JHWH a Oblubienicą – Izrael; w Nowym Testamencie Oblubieńcem jest Jezus Chrystus a Oblubienicą – Kościół), to najgłębsze i nie rozerwalne połączenie Chrystusa ze społecznością , którą nabył swoją krwią[13].

              Również i pozostałe pieśni z Nowego Testamentu, jakie się pojawiają w poszczególne dni mają charakter dziękczynienia. Są one najstarszymi hymnami na cześć Boga Jezusa Chrystusa, używane w Liturgii Pierwotnego Kościoła. Na znaczący odnotowania fakt zwracają uwagę zwłaszcza hymny chrystologiczne z listów świętego Pawła(por. poniedziałek I i III tyg., Ef 1, 3 – 6; Kol 1, 11c – 20, środa I i III tyg.), w których  to Paweł zawarł całą naukę pierwotnego Kościoła  o Bóstwie Chrystusa, a którą do dnia dzisiejszego cały lud chrześcijański wyznaje w Credo.

              Z pozostałych elementów, które zasługują na wspomnienie zasługują krótkie czytania występujące po psalmodii. Są to czytania zaczerpnięte z listów Apostołów. Motywem przewodnim tych czytań jest dziękczynienie(por. Oficjum za zmarłych 1 Kor 15, 55 – 57) oraz pouczających(Jk 3,17 – 18; teksty wspólne o Doktorach Kościoła; 1 Kor 7 32b. 34a. teksty wspólne o Dziewicach I Nieszpory).

              Szczególnym charakterem dziękczynienia ma Niedziela – Dzień Pański, dzień Zmartwychwstania Pana. Przez wspólne wyśpiewanie w ten dzień uroczyście Magnificat; jak  i w pozostałe dni, Lud Boży wraz z Maryją dziękuje Bogu za kończący się dzień. Ten hymn ku czci Matki Kościoła jest zasadniczym kultem maryjnym w całym chrześcijaństwie. Mając ten kantyk na ustach, trzeba nam pamiętać o Tej, której  Bóg uczynił naprawdę „wielkie rzeczy”, czyniąc Ją Matką Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Ten kantyk stanowi zarazem klucz do zrozumienia wszystkich innych wydarzeń z życia Maryi: wydarzeń radosnych, bolesnych i chwalebnych[14].

2.3 BUDOWA WIECZORNEJ MODLITWY

Budowa Nieszporów:

Do omówienia poszczególnych elementów Nieszporów zastosuję taki oto układ:

→ HYMN

→ ANTYFONA

→ PSALMY I PIEŚNI

→ KANTYKI BIBLIJNE I EWANGELICZNE

→ CZYTANIE BIBLIJNE

→ RESPONSORIUM

→ PROŚBY I MODLITWA PAŃSKA

→ MODLITWA KOŃCOWA  I OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA

→POZOSTAŁE ELEMENTY NIEZBYWALNE W JUTRZNI I NIESZPORÓW

· ŚWIĘTE MILCZENIE

· KOLEKTY PSALMICZNE JAKO ZAKOŃCZENIE POSZCZEGÓLNYCH PSALMÓW

2.3.1 PODSTAWOWE ELEMENTY NIESZPORÓW

2.3.1.1 HYMN

       Hymn rozpoczyna wszystkie Godziny wchodzące w skład Liturgii Godzin. Ma on formę poetyckiej pochwały Boga.

           Słowo hymn wywodzi się z języka greckiego hymnos – pieśń, hymn;hymnein oznacza oddać cześć oraz śpiewać.

Hymn należy do tekstów, które nie są tekstami natchnionymi tzn. nie pochodzą z Pisma Świętego tak jak psalmy, pieśni, czytania. Są one stworzone jako przedłużenie śpiewów biblijnych(psalmów, kantyków). Zrodziły się one jako wyraz wiary Ludu Bożego do Boga. Utwory te, są określane jako „psalmy własnej twórczości” i nadajemy ogólną im nazwę hymnografia.

Tak jak już na wstępie zostało powiedziane hymny są pochwałą Boga, są liryczną ekspresją tego co dzieje się w sercu człowieka. Wyrażają one wewnętrzną postawę człowieka wobec Stwórcy, a równocześnie pogłębiają więź między człowiekiem a Bogiem. Bardzo charakterystyczną cechą hymnów jest ich związek z czasem. Jest to na początek związek o charakterze kosmologicznym, gdy dany hymn godzin jest śpiewany[15] o określonej porze dnia(zauważamy to chociażby na przykładzie Modlitwy w ciągu dnia). Jednakże głównym związkiem, jest związek soteriologiczny, w którym czas nie jest określany ziemskim pojmowaniem lecz kariosem czyli czasem poświęconym dla Boga przez człowieka. Każda pora jest czasem zbawienia, jest czasem historii od początku stworzenia świata aż po paruzję[16] – czyli powtórne przyjście Jezusa. Wyrazem tego związku soteriologicznego w poszczególnych hymnach, jest czas w jakim je się odmawia. Bardzo wyraźnie ujawnia się w to okresach liturgicznych: Okres Paschy – Wielkanoc i Wielki Post, Okres Adwentu, ale także w okresie „w ciągu roku”. Hymny natomiast we Wspomnienia, Święta czy Uroczystości Świętych wywodzą się od postaci świętych, czy też charakterystycznych zjawisk w ich życiu.

Hymny zostały ułożone przez znanych jak i nie znanych autorów. Najwięcej hymnów wiąże się z osobą Św. Ambrożego, dalej za autorów hymnów mamy Piotra Damiana czy też Prudenencjusza.

Dziedzictwo hymnów pierwotny Kościół przejął z Starego Testamentu. Choć dziś teoria ta jest ostrożnie przyjmowana przez egzegetów, to widzimy potwierdzenie tej teorii chociażby u Św. Pawła(Flp 2, 6 – 11; 1 Tm 3, 16; Ef 5 9 – 20; czy też w Hbr 1,3).

2.3.1.2  ANTYFONA

Antyfona z greckiego antifonos(odpowiadający) ma formę refrenu, będącego nieraz aklamacją. Przeznaczona jest do śpiewania przed psalmem lub po nim, niekiedy można antyfonę śpiewać po każdym wersecie(zwrotce) psalmu. Jest to werset, który modlącemu się człowiekowi pozwala na uwydatnienie rodzaju psalmu. Czyni z niego osobistą modlitwę, zwraca uwagę na jakieś zdanie, które mogło by być nie zauważone. Antyfony, poprzez swoją budowę i charakter wzbogacają psalmodię, poprzez nadanie tonu muzycznego. Pomagają również w interpretacji typologicznej lub odnoszącej się do danego świętego.(OWLG 113)

Antyfony jako krótkie wersety wpadające w ucho są chętnie śpiewane przez uczestników Liturgii. Podstawą takiego zachowania leży nie zawsze uświadomiona potrzeba przedłużenia psalmu, co dokonuje się właśnie w antyfonie[17].

         Spośród wielkiego bogactwa antyfon, na szczególne wyróżnienie zasługują antyfony tzw. „O”, są one zwane inaczej antyfonami wielkimi i są związane z drugą połową Adwentu tj. Od 17 – 23 grudnia. Są one tak nazwane ze względu na początek każdej z nich. Rozpoczynają się one od okrzyku „O”. Poniżej są podane wybrane antyfony wielkie w języku łacińskim i polskim. Antyfony te śpiewa się przed pieśnią Maryji, używa się ich też w Eucharystii(w dniach 17 – 24 grudnia) jako aklamacji przed Ewangelią, tylko w tym przypadku opuszcza się wezwanie „O”

Antyfony Wielkie:

18 GRUDZIEŃ:

O Adonái et Dux domus Israel, qui Móysi in igne flammæ rubi apparuísti, et ei in Sina legem dedísti: veni ad rediméndum nos in brácchio exténto.

Polskie tłumaczenie:

O Adonai, Wodzu Izraela, Tyś w krzaku gorejącym objawił się Mojżeszowi i na Synaju dałeś mu Prawo; przyjdź nas wyzwolic swym potężnym ramieniem.

21 GRUDZIEŃ:

O Oriens, splendor lucis ætérnæ et sol iustítiæ: veni, et illúmina sedéntes in ténebris et umbra mortis.

Polskie tłumaczenie:

O Wschodzie, blasku Światła wiecznego i Słońce sprawiedliwości, przyjdź i oświeć siedzących w mroku i cieniu śmierci.

23 GRUDZIEŃ:

O Emmanuel, rex et légifer noster, exspectátio géntium et salvátor eárum: veni ad salvándum nos, Dómine Deus noster[18].

Polskie tłumaczenie:

O Emmanuelu, nasz Królu i Prawodawco, oczekiwany Zbawicielu narodów, przyjdź, aby nas zbawić, nasz Panie i Boże[19].

2.3.1.3 PSALMY

Psalmy stanowią istotną część Oficjum. Nazwa „psalm” pochodzi z języka greckiego (psalmos łac. psalmus), co oznacza że jest to pieśń wykonywana na cytrze. Psalmy stanowią jedną z ksiąg Starego Testamentu. „Ze względu na pochodzenie unoszą one swoją mocą ducha ludzkiego ku Bogu, budzą w człowieku zbożne uczucia, w pomyślności skłaniają Go do dziękczynienia, a w przeciwnościach przynoszą pociechę i dodają otuchy”(OWLG 100).

...