Rynek pracy i bezrobocie

v Popyt na pracę i podaż pracy

Rynek pracy – to proces wzajemnego oddziaływania podaży pracy i popytu na pracę. To zespół transakcji polegających na najmowaniu ludzi do pracy z jednej strony oraz sprzedaż pracy z drugiej strony.

Podaż pracy – to  ta  część zasobów siły roboczej, która poszukuje aktywnie zatrudnienia za pośrednictwem organów pośrednictwa pracy oraz poza nimi.

Popyt na pracę – można określić jako zapotrzebowanie przedsiębiorstw i innych instytucji funkcjonujących w gospodarce danego kraju (regionu) na kapitał ludzki. Popyt na pracę można wyrazić liczbą stanowisk pracy oraz oferowanym na nich czasem pracy.

Bezrobocie w ujęciu przedmiotowym, to niezrealizowana podaż pracy, efekt nierównowagi między podażą  pracy a popytem na pracę. W tym znaczeniu bezrobocie jawi się jako problem ekonomiczny.

Bezrobocie w ujęciu podmiotowym, oznacza stan przymusowej bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia. W tym znaczeniu bezrobocie rozpatrywane jest od strony osób dotkniętych bezrobociem i jawi się jako problem społeczny.

v Rodzaje bezrobocia

W zależności od warunków na jakich osoby poszukujące pracy są gotowe ją podjąć, rozróżnia się:

·       Bezrobocie dobrowolne

·       Bezrobocie przymusowe

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie przyczyn bezrobocia, wyróżnia się:

·       Bezrobocie frykcyjne – wynika z krótkookresowej niezgodności między podażą i popytem na rynku pracy. Związane jest z naturalną płynnością na rynku pracy, ze zmianami miejsc pracy. Ma charakter dobrowolny.

·       Bezrobocie koniunkturalne – wiąże się z fluktuacjami w gospodarce, w wyniku których spada popyt na pracę. Poprawa koniunktury powoduje „wchłonięcie” pobawionych pracy w czasie recesji.

·       Bezrobocie strukturalne – jest rezultatem przekształceń w strukturze gospodarki. Ma miejsce w wyniku niedopasowania struktury podaży pracy i popytu na pracę, m.in. ze względu na rodzaj kwalifikacji, wykształcenie, niedostosowane do zmian w procesach produkcyjnych.

·       Bezrobocie sezonowe – związane jest z „sezonowością” niektórych dziedzin produkcji, na przykład w rolnictwie czy w  budownictwie, gdzie występuje znaczne natężenie prac w okresie wiosenno-letnim, czy w jesieni, po czym następuje sezon „martwy”.

Wyróżnia się także bezrobocie utajone. Może to być bezrobocie  nazywane niekiedy bezrobociem wśród zatrudnionych, jak również bezrobocie nie zarejestrowane w urzędach pracy. Ten rodzaj bezrobocia nie jest ujęty w statystykach .

Z punktu widzenia klasycznej i keynesowskiej teorii bezrobocia wyróżnia się:

·       Bezrobocie klasyczne – pojawia się wówczas, gdy płaca utrzymywana jest powyżej poziomu przecięcia się krzywej podaży  i popytu na pracę. Może to być spowodowane siłą związków zawodowych, albo może wynikać z ustawodawstwa określającego płacę minimalną, na poziomie wyższym od poziomu równowagi.

·       Bezrobocie keynesowskie – wiąże się z istnieniem niedostatecznego popytu, a ceny i płace nie zdążyły się dopasować, pozostają powyżej pewnego poziomu równowagi.

v    Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U. nr 6, poz. 56 z 2001 r.)

Bezrobotny  to osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole  systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania powiatowym urzędzie pracy.

Osoba bezrobotna , to osoba, która:

o     ukończyła18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

o     kobieta, która nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

o     nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,

o     nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni użytkowej przekraczającej 2 ha i nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu,

o     jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie  zatrudnienia,

o     nie jest osobą tymczasowo aresztowaną, czy odbywającą karę pozbawienia wolności,

o     nie pobiera zasiłku stałego,

o     jest absolwentem, który do 12 miesięcy nie znalazł pracy.

Wg BAEL,

Bezrobotni , to osoby w wieku 15 -77 lat, które spełniły jednocześnie 3 warunki:

o     w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,

o     aktywnie poszukiwały pracy,

o     były gotowe podjąć pracę w ciągu 2 tygodni po tygodniu badanym

Ludność aktywna zawodowo (zasoby siły roboczej) obejmuje wszystkie osoby, uznane za pracujące lub bezrobotne, czyli wszystkich, którzy wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako poszukujący pracy.

Stopa aktywności zawodowej, to odsetek ludzi wieku produkcyjnym, którzy podjęli decyzję o wejściu w skład zasobów siły roboczej.

Stopa bezrobocia - odsetek bezrobotnych w stosunku do zasobów siły roboczej

Naturalna stopa bezrobocia (M. Freedman, E.S. Phelps)– stopa bezrobocia występująca w warunkach równowagi na rynku pracy

v Przyczyny bezrobocia w Polsce, to m.in.:

·       recesja gospodarcza, spadek produkcji przemysłowej w 1990 roku o około 25% i redukcja zatrudnienia,

·       zahamowanie eksportu do krajów  byłej RWPG,

·       konkurencja towarów importowanych,

·       restrukturyzacja gospodarki,

·       zmniejszenie rozmiarów „zatrudnienia socjalnego”,

·       wyż demograficzny,

·       nałożenie się nowych stosunków rynkowych na starą strukturę gospodarczą.

Ø    Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu kwietnia 2007 r. wyniosła 2103,1 tys. osób (w tym 1193,9 tys. kobiet).

Ø    Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu kwietnia 2007 r. stanowili 13,7% cywilnej ludności aktywnej zawodowo (w marcu 2007 r. - 14,4%; w kwietniu 2006 r. - 17,2%).

Ø    Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w województwach:

o      warmińsko-mazurskim - 21,5%

o      zachodniopomorskim - 19,8%

o      kujawsko-pomorskim -  17,7%

o      lubuskim -  17,5%

Ø    Najniższą stopą bezrobocia charakteryzowały się województwa:

o      małopolskie -  10,4%,

o      wielkopolskie - 10,5%

o      mazowieckie - 11,0%

Stopy bezrobocia w województwach (grudzień 2005)

Liczba bezrobotnych w kraju – 2773 osoby

Stopa bezrobocia  - 17,6%

v Koszty bezrobocia

Z makroekonomicznego punktu widzenia można je podzielić na:

·       Koszty utraconych możliwości, wyrażające się powstaniem tzw. „luki PKB”, czyli różnicy pomiędzy potencjalną wielkością PKB a rzeczywistym PKB, osiąganym przy danym poziomie zatrudnienia. Stosunek pomiędzy bezrobociem a rzeczywistym PKB wyraża prawo Okuna (Artur Okun 1928-1980 - amerykański polityk gospodarczy).

Prawo Okuna brzmi: na każde 2,5% spadku PKB rzeczywistego w stosunku do PKB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt

Lub

Wzrost bezrobocia o 1procent ponad stopę bezrobocia naturalnego powoduje powstanie 2,5 procentowej luki PKB.

·       Koszty fiskalne bezrobocia, wynikają ze zmniejszonych dochodów i zwiększonych wydatków budżetowych z powodu bezrobocia. Kosztem fiskalnym są więc podatki oraz rozmaite składki liczone od wynagrodzeń, które nie wpłynęły do budżetu państwa, a także wydatki z budżetu poniesione na zasiłki i zapomogi dla bezrobotnych.

·       Koszty społeczne bezrobocia – to koszty ponoszone przez całe społeczeństwo, trudne do oszacowania. Są one tym wyższe, im bardziej długotrwałe jest bezrobocie. Wiążą się one z degradacją społeczną i moralną bezrobotnych. Rozwijają się środowiska kryminogenne. 

Z punktu widzenia osoby bezrobotnej i jej rodziny powstają koszty:

·       Natury psychospołecznej: stres związany z degradacją pozycji społecznej, konflikty z rodziną i otoczeniem, apatia, frustracja i inn.

·       Obniżenie budżetu domowego i spadek konsumpcji.

·       W przypadku długotrwałego bezrobocia –spadek kwalifikacji, odejście od wykonywanego zawodu. Przejście do zawodu „przyuczonego” wiąże się zazwyczaj z niższymi zarobkami.

Zjawisko histerezy – długookresowa równowaga zależy od ścieżki , po której porusza się gospodarka w krótkim okresie.

v Metody oddziaływania na podaż pracy i popyt na pracę (rola państwa)

·       Metody aktywne:

o     pośrednictwo pracy

o     szkolenia bezrobotnych

o     poradnictwo zawodowe

o     subsydiowanie zatrudnienia

·       Metody pasywne

o     zasiłki dla bezrobotnych

o     odprawy dla zwalnianych z pracy

o     wcześniejsze emerytury

Struktura bezrobocia w Polsce (wg zawodów)