Słuch a realizacja dźwięku.pdf

Słuch i realizacja dźwięku

mity i fakty

Zbigniew Jaśkiewicz

Artykuł ten powinien przeczytać każdy kto sądzi, że prawidłowe brzmienie to tylko kwestia jakości

sprzętu, klasy realizatora i ceny za godzinę pracy studia. We wszystkich dywagacjach na temat

brzmienia pomijamy zazwyczaj czynnik najważniejszy - właściwości naszego słuchu!

Zjawisko słyszenia to skomplikowane i nie do końca jeszcze poznane zagadnienie. Coraz większa

liczba badaczy zaczyna zauważać, że proces słyszenia jest w bardzo dużym stopniu zależny od

chwilowego stanu umysłu lub - jak twierdzą niektórzy - podświadomości.

Ucho może słyszeć bardzo cichy szept i blisko 10 bilionów (!) razy głośniejszy ryk odrzutowca z

bliskiej odległości. Może rozróżnić i sklasyfikować do 400.000 różnych dźwięków. Rozróżnia

przemieszczanie się dźwięku o 2-3 stopnie kątowe, na podstawie analizy opóźnienia nawet o

wartości jednej dziesięciomilionowej sekundy. W wielkiej orkiestrze lub chórze wychwyci choćby

jeden fałszywy ton. Każdy zapamiętany dźwięk i jego właściwości mózg porównuje w ułamku

sekundy i przyporządkowuje do niego wrażenia mentalne lub bodźce zachowawcze.

Zmysł słuchu pracuje nawet gdy śpimy. Wszystkie dane zapamiętuje podświadomość - nasz

"twardy dysk". Stąd też każdy usłyszany dźwięk wywołuje w nas automatyczne skojarzenia,

wywołując reakcje innych skojarzeń i odczuć. Każdy wyizolowany dźwięk, choćby z najlepszej

piosenki świata, przyjmiemy jako prawie obojętny, jeszcze jeden do zapamiętania. Ale już kilka

kolejnych dźwięków powoduje rozpoznanie i reakcję różnych wrażeń i uczuć, które są bliższymi i

dalszymi wspomnieniami związanymi z tą gdzieś słyszaną frazą czy riffem. I tu zaczyna się pewien

problem, ponieważ niektórzy badacze wskazują, że wtedy zaczynamy inaczej słyszeć. Nie znaczy

to, że gorzej - po prostu inaczej lub mniej "obiektywnie". Wspomniałem o tym, ponieważ łączy się

to nierozerwalnie z pracą realizatora dźwięku.

Mity i fakty. Można wstępnie założyć, że z uwagi na bogate w emocje życie każdego człowieka

tzw. obiektywne słyszenie nie istnieje i właściwie słyszymy bardzo różnie, w dużym stopniu

niezależnie od fizycznych cech naszego słuchu. Mam tu na myśli np. zakres słyszanych

częstotliwości. Funkcjonuje powszechny pogląd, iż szeroki zakres jest jednoznaczny ze

znakomitym słuchem. Czy tak jest w rzeczywistości?

Mit 1. Zakres słyszanych częstotliwości wynosi 20Hz-20kHz.

Fakty: dotyczy to zazwyczaj osób do wieku 15-20 lat, pomijając pewne osobnicze predyspozycje.

Potem następuje spadek czułości słyszenia, zazwyczaj od góry, chociaż coraz większy odsetek

populacji wykazuje też brak możliwości oceny wysokości dźwięku w zakresie 16-60Hz. Średni

próg słyszalnych górnych częstotliwości oscyluje wokół wartości 15-17kHz, ale jest to zależne od

natężenia tych dźwięków czy tonów. Np. dźwięki o niskich częstotliwościach słyszymy

subiektywnie jako niższe, gdy wzrasta ich intensywność. Z dźwiękami wysokimi (powyżej

4000Hz) jest dokładnie odwrotnie.

Mit 2. Uszy nie odczuwają zmęczenia.

Fakty: jest zupełnie odwrotnie. Nigdy przedtem ludzkość nie miała do czynienia z tak ogromną

różnorodnością i natężeniem wrażeń słuchowych jak w ciągu ostatnich 30 lat. Średni poziom

dźwięku w środowisku, w którym przyszło nam żyć, jest dużo wyższy niż powinien. Nasze uszy

"zostały w tyle" w procesie ewolucji. Możemy tylko zgadywać, czy z powodu przymusu słuchania

tak bogatych struktur akustyczno-dźwiękowych nasze uszy bardziej się rozwiną czy też nie.

Powinniśmy zatem coraz częściej myśleć o higienie słuchu. Czy każdy z Was wie, na czym to

polega?

Mit 3. Zjawisko maskowania dźwięków o tych samych częstotliwościach jest zjawiskiem

obiektywnym.

Fakty: już niewielki poziom szumów potrafi zdekoncentrować słuchacza nawet w obszarze mowy,

czyniąc ją dla różnych słuchaczy mniej lub bardziej zrozumiałą. Różne tło akustyczne wywołuje w

słuchaczu różne emocje, powodując zgoła zjawisko niesłyszenia lub nierozumienia zwykłego

słownego przekazu! Dopiero ponawiany przekaz pozwala słuchającemu na "dostrojenie" układu

słyszenia do panujących warunków. To dostrojenie to nic innego jak skierowanie uwagi i większa

koncentracja. Z tego wniosek, że słyszymy zwykle to, co chcemy słyszeć. Przykład? Jeśli w jednej

chwili pojawi się w nagraniu dźwięk o częstotliwości 400Hz i natężeniu 80dB i dźwięk 2000Hz, to

ten drugi będzie słyszalny (nie zagłuszony) dopiero przy natężeniu co najmniej 50dB, chociaż

czułość słuchu przy częstotliwości ok. 2000-3000Hz jest najwyższa. Wielu muzyków i nie tylko

może stwierdzić, że w różnych sytuacjach - nie grając i nie śpiewając - potrafią ją słyszeć "gdzieś w

głowie" ze wszystkimi szczegółami, chociaż na zewnątrz panuje cisza muzyczna. Proces słyszenia

zależny jest zatem od funkcjonowania podświadomości przy współpracy z naszą świadomością, a

uszy są tylko przekaźnikiem.

Mit 4. Zakres "ultradźwiękowy" powyżej 18-20kHz nie jest istotny w procesie słyszenia, więc

pomijamy go standardowo w procesie nagrywania.

Fakty: wyższe harmoniczne (często wykraczające poza zakres słyszalny) mają duży wpływ na

barwy i brzmienie wszystkich dźwięków oraz możliwość łatwego ich rozróżniania. Dźwięki o

znacznej zawartości pierwszych 4-6 harmonicznych brzmią przyjemnie i robią wrażenie pełnych.

Te o większej zawartości wysokich harmonicznych brzmią ostro, a te, które mają znaczny udział

przytonów nieharmonicznych brzmią chrapliwie.

Ton podstawowy, zawartość harmonicznych, nieharmonicznych i ich wzajemne oddziaływanie plus

czasy nabrzmiewania, trwania i wybrzmiewania to cegiełki składające się na charakter dźwięku

złożonego. Potem jeszcze dzieje się wiele innych zdarzeń; powstają interferencje, zdudnienia,

podbarwienia, dyfrakcje i wiele innych wzajemnych oddziaływań, co właśnie jest budulcem

brzmienia - podstawowego identyfikatora źródła dźwięku czyli docelowo instrumentu. To wszystko

analizowane jest przez ucho i prawie żadnym sposobem nie da się powtórzyć podczas nagrania i

odtwarzania.

Powód? Membrany mikrofonów nie są wystarczająco podatne na słabe fizycznie zaburzenia

pochodzące od wyższych już "nie słyszanych" harmonicznych i nie przekazują na wejścia

rejestratorów właściwej barwy. Jest to jeden z ważniejszych powodów warunkujących większą lub

mniejszą naturalność mikrofonów o tym samym paśmie przenoszenia i podobnej czułości. Możemy

z pełnym przekonaniem mówić, że tym sposobem nigdy nie nagramy dźwięku w jego identycznej

naturalnej barwie, a tym bardziej go nie odtworzymy. Nie mówiąc już o operacjach

masteringowych typu "a teraz przesuniemy troszkę fazę" itd. Przecież naturalne dźwięki mają

czasem jedyną i niepowtarzalną grę przesunięć fazowych! Niektórzy o tym dawno zapomnieli.

Mit 5. Do basu (chodzi o źródła najniższych dźwięków) czy bębnów możemy dać mikrofony,

których górny zakres kończy się najwyżej przy 10kHz. Przecież bas się kończy na 500-800Hz

(pasmo podstawowe) więc po co nam więcej? Wzmacniacze gitarowe mają głośniki przenoszące do

5-7kHz, to może też wystarczy mikrofon do 10-12kHz? O nie! - oburzają się wszyscy. Tu dajemy

"sitka" na zakres np. 18kHz, bo tak jest najlepiej!

Fakty: każdy zestaw gitara + wzmacniacz + głośnik emituje dużo większe częstotliwości niż nam

się wydaje (lub podaje producent) - również ultradźwięki - co nadaje im charakterystyczną,

niepowtarzalną barwę. Z tym faktem zgodzą się wszyscy. Każdy też wie, że gitarę nagrywamy np.

mikrofonem o zakresie 18-20kHz. Ale bas (kontrabas) czy bęben? Obniżając pasmo przenoszenia

zabieramy z definicji część barwy. Trzeba to ocieplić, potem dodać lampowe czy inne barwy,

potem kompresy i inne cuda - żeby przypominało to, co słyszymy na żywo.

A wszystko dlatego, że tak duże ciśnienia akustyczne wprowadzają na membrany rozmaitych

mikrofonów zupełnie inne podziały i drgania, które jako szkodliwe usiłujemy na różne sposoby

usunąć, żeby wrócić do barwy "identycznej z naturalną".

Sporo dźwięków w muzyce (lub ich istotne składowe) ma charakter impulsowy. Z analizy

widmowej wynika, że takie dźwięki wymagają jak najszerszego pasma przenoszenia, często daleko

wykraczającego poza granice słyszalności. Nasze uszy reagują i rejestrują to jako konkretną barwę,

której nie odda żaden mikrofon. Musimy się zatem posiłkować odpowiednim sprzętem i zabiegami,

pozwalającymi przybliżyć to brzmienie.

Mit 6. Każdy, kto ma tzw. dobry słuch muzyczny, słyszy dobrze i może być autorytetem dla innych.

Fakty: już dawno stwierdzono wielką zależność jakości słuchu od emocji. Każdy będąc

zakochanym miał "swoją" piosenkę, i był to dla niego cud dźwiękowo-muzyczny. Kiedy to mija

często zauważa, że ów wspaniały utwór brzmi jakoś inaczej... Nawet mimo odtwarzania w tych

samych warunkach akustycznych. Co się zatem zmieniło? Słuch jest dużo lepszy? Bardziej

analityczny i wnikliwy? A może uszy słyszą to samo, tylko percepcja i ocena tego co słyszymy

uległa zmianie?

Jeśli tak, to sprawcą były emocje, stan ducha. Niejeden audiofil bawił się świetnie przy muzyce z

"jamnika" na imprezie, chociaż na co dzień ta jakość dźwięku go zabija.

Każdy pojedynczy dźwięk jest dobrze słyszany i klasyfikowany przez nasze uszy. Dźwięki złożone

słyszane są selektywnie i bardzo indywidualnie. Określenia typu: słuch muzyczny, słuch absolutny,

słuch harmoniczny, dźwiękosłuch, słuch tonalny, rytmiczny itd. były próbami określenia typu

wrażliwości słuchowej kandydatów na muzyków i realizatorów. Znałem osoby, które potrafiły

bezbłędnie zapamiętywać długie sekwencje zagrań solowych czy riffów, ale tylko w myślach. O

powtórzeniu ich na instrumencie nie było mowy. Inni przez wiele dni potrafili pamiętać tonacje i

złożone następstwo akordów, a jeszcze inni uparcie słyszeli, grali lub śpiewali np. tercją w dół od

podstawowej tonacji i byli święcie przekonani, że jest wszystko w porządku... Niektórzy stroiciele

fortepianów czy dyrygenci nie są instrumentalistami, ale niczym generatory noszą w sobie "wzorce

częstotliwości". Są precyzyjni niczym tunery, ale zakres słyszalności ich uszu to średnia krajowa.

Co zatem decyduje o tym jak słyszymy? Proste testy wykazują subiektywność zjawiska słyszenia:

podając zestaw częstotliwości harmonicznych bez częstotliwości podstawowej i tak wywołamy

wrażenie słyszenia tej podstawowej. Istnieje cały szereg różnych częstotliwości, które

współbrzmiąc wywołują wrażenie słyszenia zupełnie innej - trzeciej częstotliwości. Czasem wydaje

się nam, że trzeba ją usunąć z materiału dźwiękowego, ale ona tam nie istnieje!

Czy każdy z Was wie jakim rodzajem słuchu dysponuje? Ma to decydujący wpływ na styl i

brzmienie materiału dźwiękowego. Czy wiesz jakie rzeczy i sekwencje mogą zwyczajnie umknąć

Twojej uwadze (np. delikatne zdudnienia spowodowane niezbyt dokładnym zestrojeniem dwóch

gitar)? Jeśli o tym zapomnisz, możesz np. szukać winowajcy w sprzęcie.

Mit 6. Jeśli słyszę w zakresie 20Hz-20KHz to jest super.

Fakty: badania słuchu można sobie zafundować za darmo w przychodniach. Podaje się tam sygnał

sinusoidalny (tzw. czysty ton kalibrowany - najczęściej w zakresie 500Hz-8000Hz) z narastającym

poziomem dźwięku w warunkach najczęściej urągających wszelkim zasadom. Słyszymy oprócz

tego szum i drgania przejeżdżających tramwajów, szum wentylatorów i plotki pielęgniarek. Ale

może się przypadkiem okazać, że po wielu głośnych koncertach i długotrwałym ostrym używaniu

słuchawek, na niektórych podstawowych częstotliwościach mamy obniżoną czułość o kilka-

kilkanaście decybeli! I nawet o tym nie wiemy. Nie dysponujemy po prostu żadnym punktem

odniesienia!

Dźwięki o czystym przebiegu sinusoidalnym występują w muzyce raczej sporadycznie. Znacznie

więcej jest tu złożonej "piły" czy "prostokąta". Dźwięki o przebiegu piłokształtnym słyszymy jako

znacznie głośniejsze - zawierają większy udział nieparzystych harmonicznych i niosą ze sobą

większą energię. Podobnie z prostokątami czy innymi złożonymi przebiegami. Dźwięki nagrywane

w technice cyfrowej siłą rzeczy posiadają pewną chropowatość, bo podczas próbkowania nawet

czystą sinusoidę wyposażą w dodatkowe "prostokąciki". Na tej zasadzie są oparte niektóre aparaty

dla słabosłyszących, w których cyfryzacja powoduje lekką chropowatość dźwięku, a tym samym

lepszą słyszalność.

Wracając do testu słuchu. Gdyby zrobić podobny test z dźwiękami o złożonej strukturze, to szybko

okaże się, że zakres słyszenia nagle zacznie się poszerzać, a w wielu przypadkach zawężać. Co

więcej, "piszcząc" dłużej zauważymy szybkie "zmęczenie" uszu przy niektórych, akurat nie

najwyższych częstotliwościach. Objawia się to spadkiem czułości słuchu, choć na szczęście jest to

objaw czasowy. Ważne dla muzyków! Stwierdzono też, że w takiej sytuacji obniża się nieznacznie

także próg percepcji wzrokowej, ale przede wszystkim ruchowej! Wiele osób po bardzo głośnym

koncercie rockowym może zauważyć lekkie zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej, i

ustawiczny pisk w uszach na częstotliwości 4-8kHz. Niektórzy myślą, że ten "czad" to magia

muzyki...

Ucho może słyszeć

bardzo cichy szept i blisko 10 bilionów (!) razy głośniejszy ryk odrzutowca z bliskiej odległości.

Na temat słuchu można pisać bardzo dużo. Choć dla niektórych osób temat ten nie ma specjalnego

znaczenia, to ci, którzy "zarabiają uszami", powinni na opisane wyżej problemy zwrócić szczególną

uwagę. W pracy muzyka czy realizatora dźwięku słuch jest tematem o kluczowym znaczeniu.

Załóżmy, że przyszło Ci realizować muzykę za którą nie przepadasz lub wręcz jej nie lubisz. Inne

są wtedy odczucia, nastawienie. Właśnie wtedy najprawdopodobniej "słyszysz inaczej".

Podświadomy brak akceptacji muzyki lub muzyków ma duży wpływ na to co i jak wtedy słyszysz.

Nie można tego zmienić, ale należy o tym pamiętać. Słuch można i należy ćwiczyć (uczyć). Stałe

porównywanie do wzorców naturalnych zawsze przyniesie korzyść w postaci wzbogacenia naszego

"banku brzmień i zjawisk akustycznych". Jest jeszcze wiele barw i brzmień do odkrycia, a ilość

możliwych fraz czy loopów jest właściwie nieskończona.

To jak słyszymy,

zależy nie tylko od "sprawności technicznej" naszego zmysłu słuchu, ale również (kto wie, czy nie

bardziej...) od naszego stanu emocjonalnego i przygotowania do odbioru danego typu dźwięku.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: