HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ,
to nauka o społecznych aspektach gospodarowania. Wyjaśnia kształtowanie się i rozwijanie koncepcji, teorii i poglądów dotyczących życia gospodarczego, stosunków międzyludzkich w zakresie produkcji, podziału i wymiany na przestrzeni całych dziejów ludzkości. Dokonuje krytycznej analizy stosowanych metod dociekań, wykrywanie roli danej teorii do rozwoju rozumowania ekonomicznego.
HME rozwijała się w starożytności i średniowieczu. W tych okresach myśl ekonomiczna miała charakter fragmentaryczny. Rozwijała się na marginesie innych nauk o charakterze filozoficznym, prawnym, organizacyjnym. HME nie była samodzielną dyscypliną wiedzy. Ówcześni ludzie interesowali się przede wszystkim stosunkiem jednostki do państwa, później jednostki i kościoła. Uważano, że państwo i kościół to główne regulatory życia gospodarczego i dlatego nie starano się wgłębić w prawa rządzące życiem gospodarczym. Ze wspólnego pnia nauk ekonomiczno – prawnych HE wyzwoliła się wraz z rozwojem kapitalizmu. Burzliwy rozwój stosunków handlowo – pieniężnych w kapitalizmie, bogactwo zjawisk gospodarczych i skomplikowane życie gospodarcze skłoniło pisarzy – ekonomistów do podjęcia badań nad życiem gospodarczym.
HME, to przede wszystkim historia ekonomii politycznej, która stała się dyscypliną wiedzy dzięki temu, że poprzez całe wieki rozwijała się myśl ekonomiczna.
Twórcy nauki ekonomii Adam Smith i David Ricardo stworzyli pierwsze zwarte całościowo systemy ekonomiczne, obejmujące całość problematyki ekonomicznej związanej z produkcją, podziałem i wymianą.
HME wyjaśnia również rozwiązania innych dyscyplin ekonomicznych, które wyrosły albo obok ekonomii politycznej albo w związku z nią – np. ekonometria, planowanie. Wyjaśnia też powstanie dyscyplin ekonomii, które wyodrębniły się z ekonomii w formie ekonomik branżowych. Zajmuje się nie tylko akademicką myślą ekonomiczną, ale też innymi przejawami rozumowania społecznego jak publicystyka ekonomiczna, programy partii politycznych (główną ich treść stanowią programy ekonomiczne) efektywną, rzeczywistą polityką ekonomii państwa.
Teorie powstają zawsze w powiązaniu z bazą społeczno – gospodarczą na tle której się ukształtowały. Są odpowiedzią na zapotrzebowanie jakie zgłasza życie gospodarcze. Takie ujęcie teorii jest niezbędne, bo pozwala zrozumieć genezę danej teorii, funkcję którą ta teoria miała spełnić, logikę rozumowania przedstawiciela danego nurtu. HME stara się ocenić która teoria zawiera obiektywne oceny, która ocena jest prawidłowa. Dochodzi się do tego poprzez porównanie poszczególnych teorii oraz na podstawie konfrontacji ich z rzeczywistością.
Metoda indukcji badań empirycznych
Metoda dedukcji – abstrakcyjna (od ogółu do szczegółu w oparciu o założenia hipotezy)
Ujmowanie zjawisk nie statycznie ale i dynamicznie (w długim okresie czasu)
Kolebką europejskiej myśli ekonomicznej była starożytna Grecja
Ksenofon, Platon, Arystoteles
Ksenofon – V-VI w p.n.e. – wódz i polityk ateński , autor „Oikonomikos” .Po raz pierwszy użyto tego terminu – oznaczał naukę o zarządzaniu majątkiem, domem oparta na pracy niewolników.
Platon – filozof grecki V-VI w – zagadnienia ekonomiczne „Rzeczpospolita” - koncepcja państwa idealnego. „Prawa” – porzucił myśl podziału społecznego na 3 klasy. Postulat wspólnoty dóbr i usług, równego podziału ziemi między wolnych obywateli. Nie wliczał niewolników do żadnej klasy.
Arystoteles – IV w p.n.e. – „Polityka” – podwaliny pod wszystkie niemal nauki, w tym ekonomiczne. Duchowe doskonalenie się obywateli (możnych, wolnych). Pieniężna forma towarowa jest dalej rozwiniętą postacią prostej formy wartości. Różnica między wartością użytkową a wymienną. Zwolennik gospodarki naturalnej (rolnej) opartej na niewolnictwie.
Grecja wchodziła w skład imperium rzymskiego. Rzym był monarchią, republiką i cesarstwem (I w p.n.e.)
Neron – pisma Kolumei – w traktacie o rolnictwie analizował przyczyny upadku systemu niewolniczego. Postulował wprowadzenie kolonatu co prowadziło do powstania ustroju feudalnego.
Rozważania o charakterze religijnym. Współczesne chrześcijaństwo I – III w.n.e. – św. Tomasz z Akwinu – zalecenia wprowadzenia uwłaszczenia chrześcijan, umiarkowanego życia.
Tomizm – podstawa filozofii chrześcijańskiej
XV – XVI w – pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej – merkantylizm. Dominował w europie zachodniej do XVII w. W europie środkowo – wsch. nawet do XVII w. Rozważania o charakterze praktycznym. Oswobodzili rozważania ekonomiczne z rozważań o charakterze religijnym, nadali im charakter świecki. Była to ideologia pierwszej akumulacji kapitału – tworzenie podstaw finansowych kapitalizmu,
Akumulacja pierwotna – oddzielenie dotychczasowych drobnych wytwórców od środkó produkcji i skupienie tych środków w rękach nowej klasy – kapitalistów.
To okres powstawania nowego kapitalistycznego okresu ingerencji państwa w życie gospodarcze. Przy pomocy państwa powstaje kapitalistyczny przemysł drogą wyzysku robotników i grabieży kolonialnej.
Była to pierwsza próba teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków produkcji. Merkantyliści skupili uwagę nie na produkcji ale na handlu. Prawdziwym bogactwem wg. nich jest pieniądz kruszcowy. Żądali od państwa aktywnej polityki, która ograniczałaby wywóz pieniądza z kraju.
2 etapy merkantylizmu:
1. wczesny – tzw. bolionizm – zasada dodatniego bilansu pieniężnego. Państwo za pomocą administracyjnych środków ograniczało import towarów do kraju.
2. rozwinięty – właściwy manofakturowy – zasada dodatniego bilansu handlowego nie ogranicza się do importu. Starano się aby export przewyższał import. Okres silnego rozwoju manufaktur o charakterze proeksportowym.(najpierw manufaktury rozproszone).
Ideologia burżuazji kupieckiej, która dążyła do pomnażania majątku. Najwcześniej rozwinął się we Włoszech w XIII w. następnie po opanowaniu przez Turków w Hiszpanii i Portugalii. W XV i XVI w. w Portugalii i Hiszpanii dokonują się liczne odkrycia geograficzne. Brazylia – kolonia Hiszpańska. W 1583 w bitwie morskiej została rozbita flota hiszpańska („niezwyciężona armada”) przez zjednoczone floty Anglii i Holandii.
Geneza:
Rozwój sił wytwórczych pod wpływem wynalazków technicznych (napęd wodny do maszyn, kompas, proch)
Różne cechy merkantylizmu w różnych krajach:
merkantylizm francuski: kolbertyzm (Kolbert) – rozwój manufaktur królewskich – produkcja na potrzeby armii i dworu. Rozwój przemysłu kosztem rolnictwa (opodatkowanie rolnictwa)
merkantylizm angielski: wszechstronny rozwój wszystkich dziedzin gospodarki . Manufaktury – praca najemna ludzi wolnych (rewolucja burżuazyjna najwcześniej) – wyższa wydajność pracy. Rozkwit manufaktur za panowania Elżbiety I. Minister Gonwell – akt nawigacyjny zabezpiecza korzyści płynące z handlu morskiego.
merkantylizm holenderski: handlowo – morski – korzyści z handlu międzynarodowego.
Ideologia merkantylizmu przeżyła się w anglii w XVII w. – okres pierwotnej akumulacji kapitału, rozpoczyna się okres produkcji kapitalistycznej. Produkcja rozszerzona. Burżuazja zaczęła przeszkadzać ingerencji państwa w życie gospodarcze. Sfery gospodarcze domagają się liberalizacji stosunków gospodarczych i swobody działania.
Merkantylizm nastawiony na zdobywanie rynków zagranicznych. Zyski z wymiany z zagranicą. W dobie rozpadu merkantylizmu – rynek krajowy. Zmienia się pogląd na istotę bogactwa – źródło jego powstaje w produkcji – praca, ziemia, produkcja.
William Patty – czołowy ekonomista tego okresu – 1862r. „Coś niecoś o monecie” – prekursor myśli ekonomicznej, jako pierwszy na gruncie europejskim dostrzegał powiązania przyczynowo – skutkowe pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi –bogactwo powstaje w produkcji a nie w handlu. Nie stworzył zwartej teorii. Poddał analizie ważniejsze teorie ekonomiczne – płaca, renta, pieniądz, cena.
Teoria ceny – cena naturalna – wartość (kategoria produkcji) – o jej pozimmie decyduje nakład pracy niezbędny do wytworzenia towaru.
cena rynkowa – zależy od gry podaży i popytu.
cena polityczna – cena ustalona przez państwo
Ideolog nowej (klasycznej) ery (?) kapitalistycznej. Płaca robocza, popierał system ówczesnej Anglii, ostatecznego określania jedynie płac maksymalnych, Mierzył zależne od gry na rynku pracy.
Dostrzegał rentę różniczkową – wysokość zależna od różnej urodzajności gleby, od korzyści płynących z położenia działki w stosunku do rynku zbytu. Zysk od kapitału tłumaczył za pomocą renty. Każdy kapitał jest odpowiednikiem kawałka ziemi, który przynosi rentę. Kapitał zatrudniony w przemyśle powinien dawać zysk. Podważał pogląd, że ilość pieniądza w kraju decyduje o bogactwie kraju – o tym decyduje szybkość jego obrotu. Podważał pogląd że zyski jednego kraju łączą sięze stratą innego kraju. Zysk jest wynikiem wymiany nieekwiwalentnej. Zyski kraju wynikają z tego, że wytwarza on produkty na eksport przy niższych nakładach kosztów niż inne kraje.
Kierunek ten powstał we Francji w poł. XVII w. Pierwsza szkoła ekonomii politycznej – fizjokraci dostrzegali, że źródłem bogactwa jest produkcja, stwierdzili istnienie obiektywnych praw ekonomii (dane przez naturę)
Fizjokratyzm – panowanie praw natury. Naturalne – dane przez przyrodę prawa społeczeństwa ludzkiego, trzeba odkryć i stosować się do nich.
Francis Quenay – lekarz nadworny na dworze Ludwika XV – twórca kierunku, autor pracy pt. „Tablica ekonomiczna” 1758r.
Francja w I poł. XVIIw – gospodarcza dominacja stosunków feudalnych, wolny rozwój przemysłu. Operacje finansowe J. Lawa (szkoła) – pierwszy bank emisyjny we Francji.
Nadmierna emisja – wielkie bankructwo finansowe. Właściciele kapitału zaczęli lokować pieniądze we własności ziemskie (które ulegały mniejszym przeobrażeniom niż przemysł) Nowe formy produkcji kapitalistycznej na wsiach (własność prywatna, praca najemna)
Produkcyjna jest jedynie praca w rolnictwie. Rolnictwo wytwarza produkt czysty, nadwyżka ponad koszty produkcji
Produkcyjne są tylko gospodarstwa nowoczesne. Gospodarstwa drobne nie tworzą produktu czystego a w wyniku swojej działalności przyczyniają się do wyjałowienia ziemi.
Uczniowie Quenay’a – traktowali jego nauki jako pewien rodzaj filozofii społecznej, która obejmuje ekonomię społeczną i polityczną stronę działalności ludzi. Uważali za system teoretyczny, ascetyczny, który wymaga popularyzacji drogą powszechnej oświaty.
Quenay – opisywał to co powinno być a nie to co jest. Przekształcił naukę ekonomii w naukę normatywną. (która wytyczała normy i zasady postępowania) Stworzył koncepcje ustroju naturalnego – opartego na prawach naturalnych, które odkryte przez rozum umożliwiają osiągnięcie dobrobytu przez całe społeczeństwo. Do podstawowych praw naturalnych zaliczył:
- prawo do gromadzenia własności prywatnej
- prawo do wolności gospodarowania
Quenay twierdził, że motywem działalności gospodarczej ludzi jest interes osobisty. Jednostki gospodarcze w swej działalności kierują się egoizmem, dążeniem do maksymalizacji zysku, korzyści osobistych.
Działalność jednego człowieka nie może naruszać praw drugiego człowieka i dlatego na straży porządku publicznego powinien stać rząd i prawo – porządek pozytywny. Uważał że nie ma gwarancji dobrego rządu, stąd też pewniejszą rękojmą przestrzegania praw jest powszechna oświata. Ludzie którzy na drodze oświaty poznają zasady porządku naturalnego będą go realizować bez przymusu. Ustrój naturalny przeciwstawiali ustrojowi sztucznemu, który jest realizowany drogą przymusu na drodze umowy społecznej.
Fizjokraci – rzecznicy upowszechnienia oświaty, również fizjokraci z innych krajów w tym z Polski (działalność Komisji Edukacji Narodowej – Kołątaj, Staszic – 1780 – reforma nauczania na UJ, w wyniku której wprowadzono ekonomię jako przedmiot wykładowy – umiejętności polityczne).
Ks. Stanisław Staszic, A. Popławski, Staynowscy – rozwój szkolnictwa podstawowego na wsiach polskich – 3,4 lata – szkoły parafialne (krytykowali system feudalny, walczyli o podniesienie godności zawodu rolnika)
„Tablica Ekonomiczna”
stanowi ważny etap w rozwoju nauki ekonomii. Zawarł w tej pracy obieg wytwarzanego produktu społ. pomiędzy klasami (przepływy międzygałęziowe). Podzielił społeczeństwo na 3 klasy:
1. Klasa właścicieli ziemskich: król, właściciele świeccy i duchowni (klasa ta posiada tylko ziemię i oddaje ją w dzierżawy za otrzymany czynsz dzierżawny)
2. Klasa produkcyjna – rolników dzierżawców – jedynie ta klasa wytwarza produkt czysty
3. Klasa jałowa – przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy – nie przyczyniają się do pomnażania bogactwa społecznego, a jedynie dodaje i przetwarza wytworzone już bogactwa. Ta klasa przynosi ekwiwalent z użytych środków konsumpcji.
Oprócz trzech podstawowych klas występuje jeszcze klasa bierna – klasa ludzi ubogich, bezrobotnych, proletariat, jej egzystencja zależy od sytuacji trzech podstawowych klas.
„TE” opisuje obieg wytworzonego bogactwa społecznego pomiędzy klasami. Wyróżnia obieg duży (pomiędzy klasami) i mały (wewnątrz klas)
„Tablica Ekonomiczna” analizuje prawa rządzące gospodarką, stara się określić warunki procesu reprodukcji prostej (powtarzania procesu produkcji z okresu na okres w tych samych rozmiarach)
Klasa rolników – dzierżawców – dokonuje na początku niezbędnych nakładów kapitałowych w wysokości 3 mld. liwrów – w wyniku uprawiania ziemi oraz w wyniku swojej działalności uzyskuje produkt społeczny w wartości 5 mld. liwrów. Produkt czysty – 2 mld. liwrów przekazuje w formie czynszu dzierżawnego klasie właścicieli ziemskich (1 mld.) i kupuje u klasy jałowej art. przemysłowe i narzędzia niezbędne do produkcji rolnej (1 mld.)
Klasa właścicieli ziemskich – otrzymane 2 mld. przeznacza na zakup za 1mld. liwrów art. spożywczych, a za 1 mld nabywa art. przemysłowe od klasy jałowej.
Klasa jałowa – przeznacza otrzymane 2 mld. liwrów na zakup za 1 mld. liwrów art. spożywczych u rolników, a za 1 mld. surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej również od rolników.
Do klasy rolników wracają wydane na początku okresu 3 mld., które po ponownym zainwestowaniu w rolnictwo przyczyniają się do wznowienia procesu produkcji.
W „Tablicach Ekonomicznych” przedstawiono warunki procesu reprodukcji prostej w sposób ilościowy. Przedstawia też warunki osiągnięcia stanu równowagi w gospodarce.
Ouenay pragnął realizacji swoich zasad w życiu gospodarczym. Uważał, ze umożliwi to wyciągnięcie kraju z trudności ekonomicznych. Dostrzegał, że rzeczywistość odbiega od tego ideału, bowiem klasa właścicieli ziemskich przeznacza więcej niż połowę swoich dochodów na zakup art. przemysłowych, a także klasa jałowa kupuje część surowców za granicą a nie u rodzimych rolników. Do klasy rolników wraca mniej środków, aniżeli te, które są niezbędne do wznowienia procesu produkcji. Pragnął wprowadzić nowy – kapitalistyczny porządek gospodarczy w miejsce starego – feudalnego. Nie brał pod uwagę faktu, że wprowadzenie nowego ładu wymaga zmiany ustroju politycznego.
Podstawowy postulat – zasada leseferyzmu – wolnej konkurencji, swobody działania. Koncepcja liberalizmu fizj. przyjęta przez ekonomię zachodnią – klasyczną i postklasyczną – kierunek marginalny aż do lat 30-tych XX w.
Koncepcja interesu osobistego, którym kierują się jednostki gospodarujące – podjęta przez klasyków – A. Smitha w postaci koncepcji homoekonomikus - człowieka pracującego.
Twórcy nauki ekonomii – Adam Smith, David Ricardo
Ekonomia stała się nauką w XVIII w. wraz z rozwojem stosunków kapitalistycznych.
Nawiązują do dorobku myśli starożytnej. Rozwiązania miały charakter pragmatyczny. Połowa XVIII w. – pierwsza szkoła myśli ekonomicznej – fizjokratyzm.
A Smith – teoretyk systemu manufakturowego
Ricardo – pół wieku później w okresie rewolucji przemysłowej.
Studiował matematykę i filozofię na Uniwersytecie w Glasgow, gdzie potem został wykładowcą filozofii naturalnej.
1759 – opublikował pracę pt. „Teoria uczuć moralnych”. Analizuje motywy działalności ludzi, w tym także działalności gospodarczej. Jako guwerner młodego arystokraty wraz z nim podróżował po Europie. We Francji zapoznał się z teorią fizjokratów. Te koncepcje stały się inspiracją do podjęcia badań nad gospodarczym życiem społeczeństwa. Przez 10 lat pisał dzieło swego życia – 1776 „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” – przyniosło mu ono miano wybitnego ekonomisty swojej epoki. Przedmiot badań ekonomii wg. Smitha – analiza czynników które przyczyniają się do wzrostu bogactwa społeczeństwa. Badał zarówno czynniki przyspieszające jak i hamujące wzrost bogactwa społecznego – czynniki wzrostu gospodarczego – dochodu narodowego.
Jeżeli dochód kształtuje się na wysokim poziomie – korzystna sytuacja danego kraju – miernik sytuacji ekonomicznej całego społeczeństwa.
Główny czynnik wzrostu gospodarczego to praca ludzka. O jej roli w społeczeństwie decydują ilość osób zatrudnionych w sferze produkcji i wydajność pracy, Konieczną przesłanką wzrostu wydajności pracy, jest postęp techniczny i podział pracy – wzrost specjalizacji.
Postęp techniczny i podział pracy uwarunkowane są akumulacją kapitału – przeznaczeniem części zysku z produkcji do powiększenia kapitału, a tym samym na wzrost produkcji. Tempo akumulacji zależy od wysokości stopy zysku, siły konkurencji. Pod naciskiem konkurencji przedsiębiorstwa akumulują i inwestują – wprowadzają nowe metody produkcji aby utrzymać się na rynku.
Smith – rzecznik wolnej konkurencji postulował swobodę działania, przeciwny był ingerencji państwa w życie gospodarcze. Dowodził że w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna alokacja sił i środków pomiędzy poszczególnymi gałęziami produkcji i gospodarka rozwija się zgodnie z potrzebami społeczeństwa. W warunkach wolnej konkurencji kapitał przepływa z gałęzi mniej rentownych do gałęzi bardziej rentownych (na wyroby na który jest niski popyt ceny spadają) do bardziej rentownych (duży popyt – rosną ceny i rosną dochody przedsiębiorców) W ramach swobody działania następuje dostosowanie struktury podaży do struktury popytu, a zatem występują żywiołowe procesy – mechanizmy rynkowe równoważące popyt z podażą.
Metoda badań Smitha.
Posługując się metodą jakościową, która szuka istotnych powiązań przyczynowo skutkowych pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi w drodze ekstrakcji – metoda endoteryczna.
Metoda ilościowa – spis rzeczywistości społ. – gosp. na rejestracji faktów – metoda egzoteryczna.
Rozważania Smitha na temat poszczególnych zjawisk nie są jednorodne. Ricardo posługiwał się metodą dedukcji.
Smith, podobnie jak fizjokraci doszukiwał się obiektywnych praw ekonomicznych, których działanie powoduje że staje się zbędna ingerencja państwa w stosunki gospodarcze. Idzie naprzód w wyjaśnianiu istoty działania praw ekonomicznych.
Wg. fizjokratów prawa ekonomiczne były prawami natury – abstrakcyjnymi. U Smitha tracą charakter abstrakcyjny, stają się prawami działającymi przez masowe działanie podmiotów ekonomicznych, a zatem występują jako prawa splotu działań ludzkich. Metodę działań Smitha cechuje ahistorycyzm. Uwiecznia on stosunki wymienne. Wg. niego społeczeństwo jest sumą jednostek gospodarujących, a interes społeczny jest sumą interesów indywidualnych. Punktem wyjścia analizy jest jednostka gospodarująca – podmiot ekonomiczny. Uważa on, że wzrost bogactwa jednostki gospodarczej oznacza wzrost bogactwa całego społeczeństwa. Należy stworzyć warunki aby podmioty gospodarcze bogaciły się, a te warunki tworzy tylko wolna konkurencja. Smith nawiązuje so koncepcji interesu osobistego fizjokratów. Rozwinął koncepcję homoekonomikus – człowieka ekonomicznego – człowieka który w działalności gospodarczej jest egoistą i kieruje się .maksymalizacją własnych korzyści. Takie działanie jest właściwe, jest podstawą przejawiania się praw ekonomicznych. Homoekonokikus – kategoria historyczna, pojawił sięw gospodarce towarowo-pieniężnej. Tym czym u fizjokratów była opatrzność, tym u Smitha jest mechanizm rynkowy – rynek wolnokonkurencyjny, który jak niewidzialna ręka kieruje życiem gospodarczym.
Odróżniał wartość użytkową od wartości wymiennej (ilościowy stosunek wymienny jednego towaru na inny) Skupił uwagę nie na wartości ale na jej rynkowej postaci – wartości wymiennej.
Wartość użytkowa to zdolność do zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Wartość wymienna – najwyższą jej jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.
Trzy koncepcje wartości wymiennej:
1. O wartości wymiennej towaru decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia.
2. Podstawą wartości wymiennej jest ilość pracy, którą możemy uzyskać w wymianie za swój towar.
3. O wartości wymiennej towaru decydują koszty produkcji, które ujął jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji – pracy, kapitału, ziemi ( suma płacy, zysku i renty).
Wyróżnił społeczeństwo drobnotowarowe: kapitalistyczne.
W gospodarce drobnotowarowej podstawą wartości jest nakład pracy a w kapitalistycznej koszty produkcji.
Z trzecią koncepcją wiąże się wiąże się dogmat Smitha – twierdzenie, że cena każdego towaru składa się i rozpada na dochody, a więc jest sumą płacy, zysku i renty. To twierdzenie nie jest słuszne, produkt globalny składałby się z samych dochodów a tak nie jest.
Gdyby towary po ich sprzedaży zamienione były tylko na dochody przeznaczone na konsumpcję, to nie byłoby środków na ponowienie procesów produkcji. To ujęcie przeszkodziło Smithowi w kontynuowaniu rozważań fizjokratów na temat reprodukcji.
Smith później zmienił swoje poglądy, wprowadził dwa nowe pojęcia:
- dochód brutto – to roczny dochód
- dochód netto – to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcje bez naruszeń kapitału potrzebnego na ponowienie produkcji.
Te rozważania przeczą dogmatowi. Wynika z nich że cena każdego towaru wynika nie tylko z dochodów ale również części stanowiącej wartość.
Teoria kapitału
Dwie definicje – rzeczowa
- wartościowa
Ujął kapitał jako część zapasów przeznaczoną do dolnej produkcji.
Definiował kapitał jako źródło przynoszenia i pomnażania wartości – jako określoną sumę wartości.
Dzielił kapitał na trwały i obrotowy.
Za kryterium podziału przyjął sposób w jaki te części przynoszą zysk:
- kapitał obrotowy – na skutek cyrkulacji – obrotu.
- kapitał trwały – przynosi zysk nie biorąc udziału w cyrkulacji ale musi współdziałać z kapitałem obrotowym.
Kapitał obrotowy zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym przenosi wartość w nim zawartą na produkt wytworzony.
Do kapitału obrotowego Smith zalicza: pieniądze, zapasy konsumpcyjne, znajdujące się w rękach producentów, kupców, zapasy gotowych zmagazynowanych produktów.
Kapitał trwały to maszyny i narzędzia pracy, budynki do celów produkcyjnych i handlowych, nakłady podnoszące urodzajność gleby, umiejętności, kwalifikacje bezpośrednich wytwórców.
Obrót kapitału ujmował w sposób mechaniczny jako fizyczne przemieszczanie się dóbr w których kapitał jest uprzedmiotowiony. Nie analizował ruchu wartości, ani zmian form kapitału.
Teoria pracy produkcyjnej.
Do czasów Smitha produkcyjność pracy łączono z jakąś określoną dziedziną produkcji.
- merkantyliści – praca w handlu
- fizjokraci – praca w rolnictwie w gospodarstwach nowoczesnych.
Smith nie łączy produkcyjności z tym gdzie ona została wydatkowana ale z tym co i w jaki sposób wytwarzana. Wskazuje że istnieje praca która pomnaża wartość np. praca robotnika przy maszynie – pomnażanie wartości, istnieje tez praca która nie wywołuje tych skutków np. praca sprzątaczki.
I. kryterium pracy produkcyjnej – to praca która pomnaża wartość, która tworzy nową wartość będącą źródłem zysku.
II. Kryterium pracy produkcyjnej – praca w wyniku której powstaje dobro materialne – kryterium rzeczowe. Nie jest to kryterium słuszne ponieważ mówiąc o pracy produkcyjnej bierzemy pod uwagę tworzenie wartości a nie rzeczy np. praca w transporcie też jest pracą produkcyjną chociaż nie tworzy nowych rzeczy ale pomnaża wartość przewożonych towarów.
Pomimo braku konsekwencji w teorii Smitha tkwi element postępowy mówiąc o pracy produkcyjnej mówi o różnego rodzaju pracy społecznej.
Przedstawiciel ekonomii klasycznej. Jego działalność naukowa – pół wieku po Smithcie. Teoretyk systemu fabrycznego – okres I – szej rewolucji przemysłowej – zjawisko bezrobocia.
Podział społeczeństwa angielskiego na klasy, jego polaryzacja.
3 podstawowe klasy społeczne:
- klasa właścicieli ziemskich ( landlordów )
...
mensi