mentalnie-spakowani-polityka.pdf

Polityka - nr 32 (2768) z dnia 2010-08-07; s. 20-22

Kraj

Mariusz Janicki

Mało sfer życia jest tak zdeprawowanych przez polityków jak media publiczne. A

próby naprawy sytuacji jak dotąd tylko pogarszały stan pacjenta. Może teraz, dla

odmiany, będzie przyzwoicie. Choć pewności nie ma.

K ończy się właśnie kompletowanie składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a potem

ruszy personalna karuzela przy Woronicza. W gmachu telewizji pojawiły się nastroje

dekadenckie, nastrój oczekiwania na nieuchronne zmiany, a wielu funkcyjnych

pracowników czuje się już mentalnie spakowanych. W najbliższym czasie ma się też

rozstrzygnąć los nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji. Ustawa raczej przejdzie.

Platforma rozpoczęła kolejne podejście do mediów i próbuje doprowadzić je do finału. PiS

się piekli i ogłasza koniec wolnych mediów. Wolnych, czyli pisowskich. Czy to oznacza, że

teraz będą platformerskie czy ta logika znowu zadziała?

Problemem publicznych radia i telewizji jest to, że każda próba odpolitycznienia oznaczała

upolitycznienie. Tak zwane przywracanie obiektywnego charakteru mediów jakoś zawsze

kończyło się ulokowaniem własnej ekipy na wszelkich możliwych stanowiskach. Politycy

zapewne wiedzą, że postępują nieprzyzwoicie, może nawet wstydzą się tego, ale nie

potrafią się powstrzymać. Rozumują tak: narażamy się na krytykę, wychodzimy na

cyników, co innego mówimy, co innego robimy, ale co nasze, to nasze; moralne straty

trzeba wrzucić w koszt tego, że o 19.30 w milionach domów słychać propagandę naszą,

a nie przeciwników. Rzeczywiście, można się zastanawiać, czy Jarosław Kaczyński zdobyłby

aż tyle głosów, gdyby jego główny rywal nie był tygodniami ośmieszany we flagowym

programie TVP, a Grzegorz Napieralski stałby się gwiazdą pierwszej tury bez obecności

kamer o 5 rano przed fabryką, gdzie lider SLD rozdawał jabłka.

Ale okazuje się, że ta propaganda była na tyle „subtelna”, że aż 39 proc. respondentów

w badaniu CBOS uznało, że TVP w kampanii wyborczej nie popierała żadnego

z kandydatów, a tylko 20 proc. – że Jarosława Kaczyńskiego. Dla porównania, tylko 33

proc. stwierdziło wyborczą bezstronność TVN, a 25 proc. uważa, że stacja ta popierała

Bronisława Komorowskiego. Może wynika to z tego, że jakaś część odbiorców TVP uznaje

propisowość „Wiadomości” i kilku innych sztandarowych programów za rodzaj

obiektywizmu.

Ostateczna dewastacja

Wydawało się, że po prezesurze w TVP Piotra Farfała, kiedy telewizja lansowała

efemeryczny Libertas podczas kampanii do europarlamentu, trudno będzie wymyślić coś

bardziej cynicznego. Ale medialny sojusz PiS i SLD przebił wszystko, czego symbolem stał

się natrętny, propisowski głos z offu w „Wiadomościach” i takaż tyrada Joanny Lichockiej

podczas prezydenckiej debaty. „Wiadomości” od wielu miesięcy lansują PiS i zohydzają

rząd, Platformę i jej kandydata na prezydenta, stosując czasami wyrafinowane, a częściej

prostackie metody propagandy, insynuacji, retorycznych pytań i oskarżeń.

Ostatnio daje się zauważyć nowy trend, który można nazwać propaństwowym:

dziennikarze martwią się stanem finansów państwa i zagrożeniami płynącymi z obietnic

wyborczych Bronisława Komorowskiego, choć nawet życzliwa PiS „Rzeczpospolita”

wyliczyła, że „prospołeczne” plany Jarosława Kaczyńskiego, gdyby to on wygrał wybory,

kosztowałyby podatników znacznie więcej. Mechanizm się powtarza: news zaczyna się od

jakiegoś problemu, ostatnio choćby podręczników, a kończy się z reguły widokiem sali

sejmowej i stwierdzeniem, że rzecz popsuła jak zwykle Platforma.

Ruszyła też fala smoleńska: nagłaśnianie wypowiedzi Antoniego Macierewicza, podnoszenie

podawanych przez niego wątków do rangi głównych materiałów reporterskich, stawianie

tzw. trudnych pytań, epatowanie przeżyciami rodzin ofiar, powoływanie się na coraz to

nowych ekspertów. Do tego dochodzi używanie publicznej telewizji do swego rodzaju

samoobrony zarządu TVP przed państwową władzą i Platformą.

Ale źródeł zarówno Farfała, jak i śmiesznych czy strasznych „Wiadomości” należy szukać

w końcówce 2005 r., czyli uchwaleniu „przełomowej” nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie

Radiofonii i Telewizji przez PiS, Samoobronę i LPR. Nowelizacje w realiach polskiej polityki

z reguły przeprowadza się wówczas, kiedy nie ma innej możliwości usunięcia poprzedniej

ekipy i wprowadzenia własnej. Ale PiS jak zwykle wykazał wtedy dodatkową inwencję,

gdyż partia ta nigdy nie idzie na kompromisy, zawsze dociska do ściany. Po raz pierwszy

odkąd powstała KRRiT, czyli od demokratycznego przełomu, w jej składzie nie znalazł się

nikt z opozycji, a na jej czele postawiono posłankę PiS. Wcześniej różnie bywało z Krajową

Radą, z krytyką spotykał się każdy jej przewodniczący, ale była możliwa też taka sytuacja,

kiedy Rada pod przewodnictwem Danuty Waniek spowodowała, że szefem TVP został

człowiek z zupełnie innego politycznego nadania – Jan Dworak.

I tak, za sprawą wzmożenia moralnego, media publiczne, dotąd poniewierane, doznały

ostatecznego załamania. PiS zadał im najmocniejszy cios. Dzisiaj sam Jarosław Kaczyński,

wspierany przez polityków swojej partii, tłumaczy, że całkowita wymiana polityczna Rady

była konieczna, gdyż w mediach panował „przechył lewicowo-liberalny”. Nie widziano

niczego niestosownego w zagarnięciu telewizji, finansowanej z pieniędzy państwa

i obywateli, dla propagowania treści programowych jednego politycznego ugrupowania

z żałosnymi „przystawkami” w roli paprotek. W dodatku o tym, kto zostanie prezesem

TVP, decydował jednoosobowo, bez bawienia się w konkursy i pozory demokracji, szef

rządzącej partii. Media publiczne sięgnęły dna, wobec czego każda próba ich wydźwignięcia

już z zasady powinna być poważnie brana pod uwagę.

Odbicie od dna

Jeśli spełnią się zapowiedzi Platformy, w nowym składzie Krajowej Rady znajdzie się

opozycja, co już samo w sobie będzie krokiem ku normalności. Pytanie tylko, czy cała

opozycja? PO raczej nie zgodzi się na kandydatów PiS – Jarosława Sellina i Macieja

Iłowieckiego. Można próbować zrozumieć, że po ekscesach medialnych PiS pojawia się

pokusa, aby ludzi tej partii odseparować w całości od publicznych anten, zwłaszcza że Sellin

to współautor sławetnej nowelizacji ustawy o radiofonii z 2005 r. (dzisiaj mówi, że była

robiona pod PO-PiS, a nie LPR i Samoobronę). Ale takie odseparowanie będzie kontynuacją

tego samego trendu do zawłaszczania mediów, o jakie teraz Platforma oskarża partię

Kaczyńskiego.

Nie jest też już jasne, czy SLD dostanie dwa miejsca w Radzie, czy tylko jedno (Senat

wybrał już uzgodnionego kandydata PO i PSL prof. Stefana Pastuszkę). Platforma zaczęła

się obawiać, że po oddaniu dwóch straciłaby pewną większość w tym gremium,

a nowelizację ustawy o telewizji i radiofonii ma nadzieję przeprowadzić siłami koalicji przy

pomocy prezydenta. Politycy PO twierdzą, że nie chcą prostego podziału anten według

politycznego klucza; zapewne niezręcznie byłoby zastąpić w jawny sposób układ PiS-SLD

następnym – PO-SLD. Ale jednak dogadują się tylko z Sojuszem, chcąc pokazać, że

dopuszczą opozycję do głosu, choć nie muszą tego robić. Pojawiają się głosy, że chodzi

o budowanie dobrych relacji z Sojuszem na zapas, w sytuacji kiedy PSL nie jest

stuprocentowo pewnym koalicjantem. Głównymi negocjatorami układu są Rafał Grupiński

i Jerzy Wenderlich, a inni posłowie Platformy, wcześniej zaangażowani w prace nad

mediami, czują się nieco odsunięci od tych politycznych uzgodnień.

Nowelizacja, jaką proponuje Platforma, nie jest żadnym przełomem, ale zawiera

przynajmniej zapis, że członkowie rad nadzorczych mediów będą wybierani w jawnych

konkursach, a nie na nocnych, zamkniętych posiedzeniach KRRiT. A od rady nadzorczej

zależy choćby rozstrzygnięcie, kto ma być prezesem telewizji publicznej i kto zasiądzie

w zarządzie – przy czym tu także mają być rozpisane konkursy.

Podobne konkursy przewiduje tak zwany obywatelski projekt ustawy o mediach

publicznych. Tam na czele mediów ma stać Komitet Mediów Publicznych, wyłaniany przez

losowanie z „zasobu” osób wskazanych m.in. przez organizacje pozarządowe,

stowarzyszenia twórcze i środowiska akademickie. Kontrowersyjny jest natomiast

przewidziany w projekcie wysoki, sięgający wraz z dochodami z reklam 3,5 mld zł, budżet

i zasilający go quasi-podatek ściągany od każdego obywatela.

Gdyby wszystkie założenia projektu o odpolitycznieniu telewizji zostały idealnie

wypełnione, a TVP przybrała naprawdę misyjny charakter, może taki poziom finansowania

jakoś by się bronił, ale jeśliby te pieniądze, mimo wszelkich ustawowych zabezpieczeń,

miały wpaść w ręce jednej siły politycznej i służyć jej propagandzie, to mielibyśmy

powtórkę z rozrywki, tyle że już naprawdę wysokobudżetową. W Platformie słychać też

pytanie: dlaczego mamy oddawać media grupie, która się akurat ostatnio skrzyknęła.

Można też odnieść wrażenie, że obywatelski projekt pełni rolę specyficznego alibi dla

polityków walczących o utrzymanie status quo. Niedawno politycy PiS, zwalczający małą

nowelizację autorstwa Platformy, zaczęli głosić konieczność powrotu do projektu

obywatelskiego, choć stoi on w całkowitej sprzeczności z wizją i praktyką mediów, jaką PiS

do tej pory prezentował.

Wciąż jednak nie jest jasne, jaką długofalową wizję mediów publicznych ma Platforma i czy

w ogóle ją ma. Mówi się w tej partii o ograniczeniu liczby anten telewizyjnych i radiowych,

także o dwóch kanałach TVP, z których jeden byłby misyjny, bez reklam, a drugi

rozrywkowy, komercyjny. Są tam też wciąż zwolennicy prywatyzacji jednego kanału.

Bogdan Zdrojewski, minister kultury i dziedzictwa narodowego, powiedział ostatnio w radiu

TOK FM, że prace nad nową, kompleksową ustawą medialną rozpoczną się jesienią

i potrwają prawdopodobnie rok. Zdrojewski uważa, że ogólne założenia projektu twórców

są słuszne, ale jest to propozycja „przeregulowana”, a koncepcja dużego budżetu

publicznych mediów powinna być rozpatrywana dopiero po przeprowadzeniu gruntownej

reformy programowej. Minister uważa, że w każdym programie TVP powinny zaistnieć

„treści wysokie”. Ale nie bardzo wiadomo, jak uniknąć treści nachalnie politycznych.

Związki mniej oczywiste

W wielu krajach działają instytucje w rodzaju naszej KRRiT; ich członkowie wybierani są

przez parlamenty, a więc – z politycznego klucza. Chodzi jednak o to, aby styk polityki

z mediami odbył się tylko raz, na etapie wyboru Rady. Potem kolejne konkursy, do rad

nadzorczych i do zarządów mediów, powinny ten polityczny wpływ rozrzedzać, skłaniać do

personalnych kompromisów. Wprowadzać do treści programów – i zachowań

prowadzących te programy – polityczne umiarkowanie, powściągliwość, pożądaną

w przypadku publicznych, a więc utrzymywanych ze środków podatników, mediów.

Nie chodzi o to, aby mieć stuprocentową gwarancję, że na czele radia czy telewizji stanie

człowiek zupełnie apolityczny, wyprany z poglądów i ideologicznie sterylny, bo to

niemożliwe. Wystarczy, że nie będzie wprost posłusznym wykonawcą partyjnych poleceń,

nie będzie miał tej zaciętej determinacji, wewnętrznego przymusu kreowania jednej wizji

świata. Mała nowelizacja ustawy o radiofonii i telewizji daje jakąś szansę na to, że nowi

szefowie mediów nie będą wprost polityczni, że będą bardziej niezależni i odseparowani od

ośrodków decyzyjnych w rządzie czy na Wiejskiej.

Oczywiście, żadnej gwarancji niezależności nie ma. W radzie nadzorczej telewizji – według

nowelizacji – na siedmiu członków, trzech mają wyznaczyć ministrowie rządu Tuska. Jak

zwykle zadecyduje tu przyzwoitość. Grzegorz Schetyna deklaruje, że liczba „rządowych”

przedstawicieli jest do dyskusji i Platforma nie będzie się upierać, aby ich było trzech.

Prokuratoria Generalna z kolei w opinii do projektu nowelizacji zwraca uwagę na brak

sprecyzowania reguł konkursów, które są głównym novum ustawy i zaleca, aby je

umieścić „bezpośrednio w ustawie”. A konkursy to kolejne pole minowe. Trzeba się mocno

starać, aby przypadkowo nie wygrali partyjni koledzy.

Platforma proponuje więc projekt, który ma – jak można przy pewnej warunkowej

życzliwości sądzić – uruchomić nowe myślenie o publicznych mediach, chociaż Bronisław

Komorowski wskazał dwóch nowych członków KRRiT jeszcze niejako w starym rycie. Nie

chodzi nawet o to, że nie skonsultował swojej decyzji z Grzegorzem Schetyną, bo nie ma

takiego przepisu w konstytucji, ale o to, że mianował jednego swojego i drugiego bardzo

swojego. Nic nie zmusi polityków do tego, aby wysyłali do jakiejś instytucji swoich

wrogów, niemniej te związki nie muszą być takie oczywiste. Praktyka ostatnich lat

pokazuje, że więcej zależy od stylu, w jakim politycy obchodzą się z telewizją i radiem,

a mniej od szczegółowych zapisów ustawy, która zawsze może być zmieniona i nie

wyznacza sama z siebie żadnych stałych standardów.

Platforma rozpoczęła także wizerunkową grę o media, podczas której skompromitować się

nadzwyczaj łatwo. Co prawda, jest się w niezłym towarzystwie, bo w tej kwestii ośmieszyli

się już chyba wszyscy. Niemniej, ktoś musi pierwszy podjąć odważną decyzję o dalszym

niekompromitowaniu się. Może to będzie Platforma.

Mariusz Janicki

Polityka.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: