Rys historyczny
1454/55 – wynalezienie druku przez Gutenberga
1605-09 – początek prasy niemieckiej, pojawia się pierwszy tygodnik Johanna Carolusa
1 lipca 1650 – pierwszy dziennik na świecie – „Einkommende Zeitung” w Lipsku
Uwarunkowania polityczne:
Historia XX wieku w Niemczech obfitowała w wiele przełomowych wydarzeń, co za każdym razem nadawało nowego kolorytu prasie.
[Republika Weimerska, III Rzesza, okupacja, RFN, NRD]
My skoncentrujemy się na tym, co działo się w Niemczech po roku 1989 r.
Obecny rynek prasowy Niemczech to hybryda systemów dwóch państw, RFN i NRD. Połączenie przebiegało w sposób raczej jednostronny; zdecydowaną przewagę miało RFN, które rozpoczęło dziką ekspansję. W początkowym okresie (rok 1991) w Niemczech wydawano aż 8 tysięcy czasopism i ponad 500 gazet!
Cechy rynku prasowego
1) Świetnie rozwinięty rynek prasowy, wysokie czytelnictwo
· ponad 70 % obywateli czyta prasę codziennie
· rekordzistą Bild (Bild Zeintug) z nakładem sięgajacym 3,5 miliona egzemplarzy (najlepiej sprzedająca się gazeta w Europie i siódma na świecie; aktualny nakład – 3,345 468)
· ogromna liczba dzienników – 353 tytuły (stan na rok 2006)
· liczba tygodników w Niemczech sięga 700 tytułów (stan na rok 1996); czytelnictwo utrzymuje się na poziomie 2. milionów
· rekordzistą Der Spiegel, którego tygodniowo ukazuje się ponad milion egzemplarzy
· znaczenie prenumeraty (2/3 egzemplarzy), sprzedaż na ulicach
2) Landyzacja prasy
· Wielka popularność prasy lokalnej; sprzedaż dzienników wynosi 21 milionów egzemplarzy, z czego niemal 15 milionów to prasa lokalna (dziennie; 2006)
· Spośród 353 tytułów dzienników, 334 to dzienniki o charakterze lokalnym bądź regionalnym
· Tylko 8 dzienników ma charakter ponadregionalny
· Przyczyny: związkowy charakter państwa, struktura administracyjna i prywatna własność
3) Koncentracja i monopolizacja rynku
· najwyższy stopień koncentracji; gwałtowna ekspansja w latach 60., zahamowana w 1976 roku przez ustawę przeciwko ograniczeniu konkurencyjności
· największe koncerny niemieckie: Axel Springer, Gruppe WAZ, Heinrich Bauer Verlag, Burda – Gruppe oraz Grunner und Jahr (Bartelsmann)
· o potędze konernów niech świadczy przykład Axel Springera AG, koncernu, który wydaje 150 dzienników i magazynów w trzydziestu krajach Europy; udział w rynku reklam gazetowych Axela Springera sięga 40%.
· wpływ na media obrazuje przykład Bartelsmanna, koncernu, który nie tylko ma wpływ na prasę za sprawą Grunner und Jahr, ale także telewizję (RTL Group) i książki (wydawca Random House)
· w Niemczech obowiązuje zasada ograniczenia tzw. Dominującej mocy opiniotwórczej – nie może ona przekraczać 30%. Jeśli jakiś koncern medialny zbliża się do tej granicy, interweniuje Komisja ds. Koncentracji Mediów. Zobowiązuje ona wtedy do koncern do zbycia części udziałów.
4) Brak kontroli i cenzury
· gwarantem artykuł 5 Ustawy Zasadniczej, który mówi:
„każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania (…) poglądów w słowie, piśmie i obrazie (…). Zapewnia się wolność prasy (…) Cenzura nie istnieje.”
· 1956 rok, RFN – rozporządzenie Trybunału Konstytucyjnego, mówiące, że nie może być własności rządowej w mediach
· ustawa antykartelowa z 1976 roku, znowelizowana w 1992 r.
· ustawy poszczególnych krajów związkowych – cechy wspólne: wolność słowa, zakaz zniesławiania, tajemnica źródła i informacji, obowiązek umieszczania stopki redakcyjnej, obowiązek prostowania nieprawdziwych informacji)
· organ samokontroli – Niemiecka Rada Prasowa
· większość prasy w Niemczech jest ponadpartyjna i niezależna (tylko kilka procent tytułów związanych jest z partiami politycznymi – głównie na wschodzie)
PRASA CODZIENNA
Prasę codzienną w Niemczech możemy podzielić na dwie kategorie – opiniotwórczą i bulwarową.
Prasa codzienna opiniotwórcza
· Do najpoczytniejszych dzienników opiniotwórczych w Niemczech należą: Suddeutsche Zeitung, Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) i Die Welt.
· O znaczeniu prasy lokalnej niech świadczy fakt, że sprzedaż ponadregionalnego Suddeutsche Zeitung (457 tysięcy) jest niewiele większa niż regionalnego dziennika Rheinische Post (398 tysięcy).
Süddeutsche Zeitung (SZ; 457,353)
Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ; 406,279)
Die Welt (251,515)
Frankfurter Rundschau (FR; 186,942)
Der Tagesspiegel (148,000)
die tageszeitung (taz; 68,414)
Suddeutche Zeitung
* największy dzienik typu broadsheet w Niemczech
* wydawany w Monachium, jedyny dodatek lokalny to monachijski
* pierwszy numer ukazał się 6 października 1945 roku
* to pierwsza gazeta, która otrzymała licencję od administracji USA w Bawarii; po otrzymaniu licencji pierwszy numer ukazał się tego samego dnia
* linię programową gazety określa się jako liberalną
* nowoczesna szata graficzna; zdjęcie na pierwszej stronie
* wydawca to Süddeutscher Verlag
* od 2006 roku gazeta ukazuje się także w niedzielę
* cztery sekcje gazety: Polityka, Kultura, Ekonomia i Sport
* w poniedziałek w gazecie pojawia się ośmiostronnicowy dodatek z przedrukami artykułów z New York Times
Frankfurter Allgemeine Zeitung
· pierwszy numer ukazał się 1 listopada 1949 roku
· najpopularniejsza gazeta niemiecka za granicą; każdego dnia FAZ dostarczana jest do 148 krajów świata; 10% sprzedaży dziennika to sprzedaż za granicą
· 80% nakładu to prenumerata; głównymi czytelnikami FAZ-u są ludzie dobrze wykształceni
· Największym udziałowcem FAZ-u jest fundacja FAZIT (1959), która stoi na straży niezależności dziennika i niezmienności jego polityki redakcyjnej
· Profil gazety określa się jako liberalny
· Ascetyczny layout; zwykle na pierwszej stronie gazety nie ma zdjęcia; czarno-biała estetyka; powoli layout ulega modernizacji
· Trzy sekcje: polityczna, gospodarcza i kulturalna
· Od 2001 roku ukazuje się w niedzielę Frankfuurter Allgemeine Sonntagzeitung (taka sama struktura, co FAZ – tylko kolorowa)
Die Welt
· gazeta powstała 2 kwietnia 1946 roku; założona przez Brytyjczyków
· wydawcą Axel Springer AG, przejęcie w 1952 roku [cele: walka z komunizmem, popieranie liberalizmu politycznego i gospodarczego, działanie na rzecz zjednoczenia Niemiec, na rzecz pojednania z Żydami, poparcie Izraela]
· nakład – 279 tysięcy; przynosi straty
· dziennik ukazuje się w formacie breedsheat i kompakt – ten drugi przeznaczony jest dla młodszych odbiorców
· profil gazety określa się jako umiarkowanie konserwatywny i prawicowy
· gazetę charakteryzuje dużo kolorowych zdjęć
· sekcje: polityczna, gospodarcza, finansowa i kulturalna
Prasa codzienna bulwarowa
Najpopularniejsze tabloidy w Niemczech to Bild-Zeitung, Express oraz Hamburger Morgenpost. Niekwestionowanym liderem pozostaje oczywiście Bild – i jemu poświęcę tu największą uwagę.
Bild
· niesamowity nakład sięgający 3,5 miliona egzemplarzy – najlepiej sprzedający się dziennik w Europie i siódmy na świecie
· Bild to typowy tabloid, choć ukazuje się w formacie breedsheat
· Wydawcą jest Axel Springer
· Gazeta ukazuje się codziennie od poniedziałku do soboty, w niedzielę pojawia się Bild Am Sonntag
· Pierwszy numer ukazuje się 24 czerwca 1952 roku (założony przez Axela Springera)
· Bild to tabloid, poniekąd inspirowany brytyjskim Daily Mirror; przewaga zdjęć, proste teksty odwołujące się od emocji, epatowanie sensacją, krzyżówki, horoskopy
· Grupa odbiorców od robotników do intelektualistów
· Zaangażowanie w politykę (od momentu zamknięcia granic przez NRD)
· Drukowana w 32 wersjach regionalnych i kilku zagranicznych – hiszpańskim, włoskim, tureckim i greckim
· Linia pisma jest raczej konserwatywna, z naciskiem na populizm
TYGODNIKI
Sprzedaż tygodników w Niemczech wynosi około 2 miliona egzemplarzy. Podzielić je możemy na cztery kategorie:
a) redagowane wg formuły gazety codziennej – Die Zeit
b) magazyny informacyjno-polityczne – Der Spiegel, Focus
c) magazyny ogólno-informacyjne o tematyczne społecznej, kulturalnej i gospodarczej – Der Stern
d) ekonomiczne – WirtschaftsWoche
Najpopularniejszym tygodnikiem w Niemczech jest Der Spiegel z nakładem przekraczającym milion egzemplarzy. Zaraz za nim plasuje się Der Stern. Wielką trójkę zamyka Focus z nakładem 791 tysięcy egzemplarzy.
Der Spiegel – 1,113,000
Der Stern – 995.994
Focus – 751.625
Der Spiegel
· nakład przekracza milion egzemplarzy; najpoczytniejszy tygodnik w Europie
· tygodnik informacyjno-polityczny o orientacji liberalnej; opiniotwórczy
· gazeta powstała 4 stycznia 1947 roku, wydaje ją spółka Spiegel-Verlag
· inspirację do powstania gazety stanowił amerykański Time
· przez pół wieku właścicielem gazety, aż do swojej śmierci w 2002 roku był Rudolf Augstein
· dosyć długie artykuły, cover story każdego numeru ok. 10 stron, stosunkowo trudny język – typowy odbiorca to człowiek wykształcony, zajmujący wysokie stanowisko i zamożny
· sprzedaż głównie w kioskach (80%)
· od ’97 roku tygodnik ukazuje się w pełnym kolorze
Der Stern
· gazeta powstała w 1948, wydaje ją koncern Gruner + Jahr
· w porównaniu z pozostałymi wiodącymi tygodnikami, Der Stern ma lżejszą formułę i bardziej rozrywkowy charakter;
· krótsze artykuły, prosty język, znaczenie zdjęć, bardzo obszerne pismo, wiele reklam
· linia programowa pisma lewicowo-liberalna
· gazeta wywołała międzynarodową sensację publikując w 1983 roku pamiętniki Adolfa Hitlera; na pismo spadły gromy krytyki, gdy naukowcy udowodnili, że nie są to autentyczne zapiski Hitlera
· w gazecie tematy związane z polityką i gospodarką przeplatają się z mniej poważnymi kwestiami jak humor, krzyżówki, horoskopy czy gotowanie
Focus
· magazyn informacyjny i polityczny; traktowany jako główny konkurent Der Spiegla
· gazeta powstała dopiero 18 stycznia 1993, ale szybko zjednała sobie czytelników; dziś jej nakład wynosi ponad 750 tysięcy egzemplarzy
· wydawcą Focusa jest koncern Hubert Burda Media, drugi co do wielkości koncern w Niemczech
· choć z założenia miał być konkurencją dla Der Spiegel, pisma zdecydowanie się różnią – artykuły w Focusie są krótsze i wzbogacone wieloma elementami graficznymi
· gazeta podejmuje tematy polityczne, gospodarcze, ekonomiczne i naukowe
Afera "Spiegla" była politycznym skandalem wywołanym wywieraniem nacisku przez władze Niemiec na tygodnik informacyjny Der Spiegel w związku z publikacją przez tenże tygodnik artykułu krytykującego rząd. Z dzisiejszej perspektywy jest uznawana za wzmocnienie wolności prasy w Niemczech.
W wydaniu 41/1962 czasopisma Der Spiegel Conrad Ahlers w artykule pt. Warunkowo bezpieczni poinformował opinię publiczną o złej sytuacji Bundeswehry. Tekst mówił, powołując się na kontrolę NATO, że Republika Federalna nie byłaby w stanie obronić się przed inwazją Układu Warszawskiego i, że atak można by odeprzeć tylko z pomocą zachodnich sił nuklearnych. Według Federalnego Ministerstwa Obrony artykuł o Fallex 62[1] bazował na ściśle tajnych wewnętrznych dokumentach.
Würzburski konstytucjonalista i ówczesny pułkownik rezerwy Friedrich baron von der Heydte złożył 11 października 1962 roku doniesienie o zdradzie państwa dokonanej przez redakcję Spiegla. 23 października został wydany nakaz aresztowania kilku redaktorów, m.in. Conrada Ahlersa jak i wydawcy oraz redaktora naczelnego Rudolfa Augsteina.
26 października biura Spiegela w Hamburgu, a...
AsiaxD