opracowane pyt.doc

Pyt. 25: Zaciężne wojsko, wojsko organizowane na podstawie zaciągu, przeprowadzonego przez oficerów z upoważnienia władcy państwa, magnata lub rady miejskiej. Żołnierze wojska zaciężnego służyli za żołd, przez ściśle określony czas.

Wojska zaciężne w Polsce zaczęto tworzyć od wojny trzynastoletniej (1454-1466) z Zakonem Krzyżackim, wobec utraty możliwości prowadzenia skutecznych działań wojennych wyłącznie przy pomocy pospolitego ruszenia. Od czasów Zygmunta I Starego utrzymywano stałe wojsko zaciężne, tzw. obronę potoczną, przeznaczoną do strzeżenia południowo-wschodnich granic państwa (ok. 3-4 tys. żołnierzy).

Od 1563 na utrzymanie obrony potocznej przeznaczono 1/4 dochodów z dóbr królewskich (kwartę), stąd ówczesna nazwa stałych oddziałów wojska zaciężnego - wojsko kwarciane. Od 1625 do wojska zaciężnego zaliczano także Kozaków zaporoskich objętych rejestrem. Ich liczba wahała się w różnych okresach od 1 tys. do maksymalnie 40 tys. w 1649.

1632 wprowadzono nową kwartę (duplę) na utrzymanie artylerii koronnej. Na czas wojny ogłoszone nowe podatki i ogłaszano dodatkowe zaciągi. Pozyskane w drodze dodatkowego zaciągu oddziały nazywano wojskiem komputowym. Od 1652 jako wojsko komputowe określano całość wojska zaciężnego, zarówno oddziały stałe (kwarciane), jak i niestałe, werbowane na czas wojny. Wielkość komputu (etat) była ustalana oddzielnie na czas pokojowy i wojenny, osobno dla Korony i Litwy.

Wojska zaciężne przetrwały praktycznie do końca I Rzeczpospolitej (1795). Dopiero w Księstwie Warszawskim (1807-1815) wprowadzono obowiązkową służbę wojskową (pobór rekruta).

Pyt. 50: Cystersi (łac. Cistercenses, pełna łacińska nazwa Ordo Cisterciensis, skrót OCist.) – zakon katolicki, wywodzący się z benedyktynów i posługujący się regułą benedyktyńską, założony w 1098 przez Roberta z Molesme, pierwszego opata z Cîteaux (obecnie Saint-Nicolas-lès-Cîteaux) we Francji. Nazwa zakonu pochodzi od łacińskiej nazwy tego właśnie miejsca (Cistertium). Pierwsze klasztory powstały w La Ferte (1113), Pontigny (1114), Clairvaux (1115) i Morimond (1115).

Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem. Zakon wydał około 850 świętych i błogosławionych (najbardziej znanym był św. Bernard z Clairvaux), a także administratorów. Opactwa i klasztory cysterskie były w średniowieczu ważnymi ośrodkami kultywującymi kulturę, nauki, medycynę, wprowadzającymi postęp w rzemiośle i rolnictwie.

Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku. Pierwsze klasztory na ziemiach Polskich zostały w Brzeźnicy (1149-1153, dzisiejsze miasto Jędrzejów) i w Łeknie w pobliżu Wągrowca (1143). W XII w. powstały ponadto opactwa w Lądzie (1153), Lubiążu (1163), Kołbaczu (1174), Sulejowie (1176), Wąchocku (1179), Koprzywnicy (1185) i Oliwie (1186). W XIII w. założono klasztory w podkrakowskiej wówczas Mogile (1222), Kamieńcu Ząbkowickim (1222), Henrykowie (1227), Obrze (1231), Bledzewie (1232), Szczyrzycu (1234), Paradyżu (1234), Koronowie (1254), Rudach (1255), Pelplinie (1276), Przemęcie (1278), Bierzwniku (1286) i Krzeszowie (1292), a w XIV w. w Jemielnicy.

Obecnie zakon ten nie jest tak znaczący jak dawniej; upadek nastąpił w okresie zaborów. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiła kasata zakonu we wszystkich trzech zaborach. Nadal jednak są czynne opactwa w Krakowie Mogile, Jędrzejowie, Szczyrzycu, Wąchocku oraz parafie w Oliwie, Henrykowie, Krzeszowie i Sulejowie prowadzone przez cystersów.

Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubóstwa, wszystko to miało prowadzić do naśladowania Chrystusa. Mnisi musieli wyrzec się wszelkiego bogactwa, duży nacisk był położony na surowość obyczajów. Cysters miał być pokutnikiem, który odsuwa się od świata doczesnego, żyje w samotności i ciszy. Mnisi osiedlali się przeważnie na pustkowiach, w lasach lub w bagnistych dolinach, w miejscach bardzo oddalonych od osad, dlatego też musieli być samowystarczalni. Prowadzili własne gospodarstwa, uprawiali ziemie. Architektura kościołów i klasztorów cystersów w średniowieczu była bardzo prosta. Później, gdy zakon posiadał olbrzymie bogactwa, stał się mecenasem sztuki. Obecnie wiele pocysterskich budowli, głównie barokowych, należy do wybitnych dzieł sztuki.

W 1664 z cystersów wyodrębnił się zakon trapistów, który został zatwierdzony przez Stolicę Apostoską w 1894 r. Obecnie na świecie żyje ok. 3 tys. cystersów i cysterek.

W 1990 r. Rada Europy zadecydowała o powstaniu szlaku turystycznego łączącego dawne i obecne ośrodki cysterskie. Jedno z odgałęzień szlaku prowadzi przez Polskę (mapka obok).

Opactwa i klasztory

·         Opactwo Cysterskie w Lubiążu

·         opactwo w Henrykowie

·         opactwo w Krzeszowie

·         Opactwo Cysterskie w Sulejowie

Pyt. 24: Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej. Wykonywane z ciosów kamiennych w kształcie klińca przewiązanych z zasadą mijania spoin. Kolebka sklepienia oparta jest na ścianach podłużnych (ustawionych wzdłuż osi sklepienia). Ściany przejmują obciążenie pionowe i poziome (ciężar i rozpór).

Sklepienie krzyżowe - sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch, przenikających się sklepień kolebkowych, z których pozostawiono górne części sklepień. Podparte jest na czterech filarach lub słupach usytuowanych w wierzchołkach kwadratu (planu pomieszczenia). Podpory znajdują się pod przekątnymi powstającymi przez przecięcie się kolebek. Wzdłuż nich przenoszone są obciążenia

Sklepienie krzyżowo-żebrowe - sklepienie krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych łękach przez wymurowanie żeber w miejscu przenikania kolebek.

Pyt. 11: Kord średniowieczny był bronią przypominającą duży nóż. Był bronią popularną wśród stanów niższych, choć używała go czasem również szlachta. Głownia korda była prosta lub lekko wygięta, często z ukośnie ściętym sztychem. Rękojeść najczęściej kształtem nawiązywała do rękojeści nożów. Jelec najczęściej był prosty i długi, ale zdarzały się wyjątki - takie jak na rysunku poniżej. Przedstawia on dwa typy kordów - prosty i o głowni asymetrycznej.
Na polu walki kordy pojawiały się najczęściej na wyposażeniu piechoty. Były zazwyczaj sporo tańsze od mieczy.

Miecz – biała broń sieczna, charakteryzująca się prostą głownią, zwykle obosieczną i otwartą rękojeścią. W zależności od typu, miecz trzymany był jedną ręką (większość mieczy) lub dwiema rękami. Do mieczy zalicza się też japońską broń sieczną typu katana, z zakrzywioną jednosieczną głownią

"Wyspa Władców. Ostrów Lednicki, siedziba pierwszych Piastów”

W X wieku formowały się tu początki władzy państwowej i chrześcijaństwa, kiedy to Polska weszła w krąg chrześcijańskiej cywilizacji europejskiej.

Zabytki archeologiczne, pochodzące z X-XIII w: duża kolekcja militariów (ponad 300 egzemplarzy), a także przedmioty codziennego użytku, liczne ozdoby i przedmioty ze złota, brązu, skarb monet oraz bogate przedmioty chrześcijańskiego kultu. Wśród nich wyjątkowo cenne są:
- bizantyjski relikwiarz - stauroteka, w którym przechowywano fragment Drzewa Świętego Krzyża,
- skrzynka na relikwie,
- replika kielicha św. Wojciecha.

Ostrów Lednicki pełnił funkcje:
1/ czasowej siedziby panującego

2/ jednego z najstarszych ośrodków sakralnych państwa

3/ miejsca chrztu władców Polski

4/ ośrodka militarnego państwa

Był także miejscem kultu świętych relikwii oraz pochówków wewnątrz kościoła członków panującej dynastii.

Były tu takie założenia architektoniczne jak: preromańskiego palatium (o funkcji pałacowo-sakralnej) z basenem chrzcielnym, jednonawowego kościoła z pochówkami pierwszych Piastów, wały obronne i szczątki dwóch drewnianych mostów, łączących wyspę z lądem.
Zespół grodowy na Lednicy został uznany za Pomnik Historii Narodowej.