By KaT
Roch Sulima „Antropologia Codzienności”
Wstęp
Antropologia codzienności – pamiętnik rzeczy (XX w ), pisze ją działający w życiu (każdy może analizować codzienność)
Dla antropologa codzienności źródłem jest wszystko i wszystko jest dla niego terenem. Przez to zawsze jest na badaniach : w supermarkecie, przy obiedzie na ulicy.
Ideałem antropologii codzienności byłaby antropologia mówiona. Są to donosy z rzeczywistości, które stanowią swoiste raporty z rzeczywistości.
Dynamiki współczesnemu dyskursowi kulturowemu nadają rzeczy, które „przychodzą” (telefon komórkowy) i odchodzą (np. syrenka) oraz gwałtowna przemijalność rzeczy. Falowy odpływ lub napływ rzeczy rwie pasma tradycji. Świat przedmiotowy coraz bardziej zyskuje na znaczeniu. Raporty pokazują, że w perspektywie jednostkowego doświadczenia ważne jest co właśnie przeminęło lub właśnie przemija, a nie to jak jest, jak coś trwa.
Antropologia codzienności pokazuje co jest teraz i tu.
Nowożytna antropologia codzienności wywodzi się z gazety codziennej. Antropolog codzienności odnajduje w gazecie to co tradycyjna etnografia określiłaby jako źródło i teren badań.
Wydaje się, że gazeta silniej niż inne media konstytuuje pamięć społeczną, wiąże refleksyjnie z tradycją, interpretuje codzienność próbując się w niej doszukać głosu stuleci. Ma mniej impulsowy charakter.
„Antropologia codzienności” – książka o Warszawie i Saskiej Kępie
Między Rajem a Śmietnikiem
Działki jako wyraźna subkultura. Ikonosfera warzywnych ogródków. Historia domku działkowego pozwala prześledzić ewolucję:
lata 50 => Przybudówki, altanki, wartość miała sama działka jako użytkowanie kawałka gruntu (grządki, drzewka owocowe),
lata 60 => Styl daczowy (zamkowy, willowy)
lata 80 => Styl standardowy, domki fabryczne, trawniki, krzewy ozdobne
Postrzeganie działki z zewnątrz, a więc pewien dystans i towarzyszący mu namysł czyni z niej instrument ‘teraźniejszości’. Dla działkowicza natomiast jest to miejsce posiadające przeszłość zmysłową i łączy się z doświadczeniem zakorzenienia.
Przestrzeń działkowa:
· Centralna (wyróżniona): najbardziej reprezentatywna, tu wyeksponowane jest wszystko co da Się pokazać krzewy, krasnale, oczka wodne itp
· Intymna: osłonięta od wzroku ciekawskich, osłonięta krzewami, drzewami
· Zdegradowana: nieczysta, kompost, wc, czyli wszystko to co nie jest do pokazania, sfera przemiany materii z brudnego w czyste (kompost)
· Obojętna: narożniki, miejsca peryferyjne, brak charakterystycznych krzewów
Domek:
Zasada, że to co bogate, ładne „na zewnątrz”. Wnętrze domku reprezentuje to co jest na zewnątrz.
Działka to przestrzeń odtwarzana (rozmnożona w setkach egzemplarzy) i przestrzeń odtworzenia, w której są naśladowane różne przestrzenie kulturowe np. przestrzeń wiejskiego ogródka, przestrzeń górska i leśna, przestrzeń jarmarczna.
Działka to przestrzeń liminalna, nie utwierdza, ale raczej rozmywa granice między kulturą a naturą, czasem pracy i czasem wolnym, powszednim i świątecznym.
Istotą działkowego świata jest założona i pielęgnowana „inność”, znacząca „wyłączenie”, „przeniesienie”, fazę przejściowej separacji.
Działki to nie są miejsca zastane. Działka to miejsce cyklicznych czynności odtwarzających się: siewy, zbiory. Corocznie jest do skonstruowania od nowa.
Pracownicze ogródki działkowe można opisywać w różny sposób:
· jako zjawisko pobudzane i programowane przez politykę społeczną
· jako półgłos powrotu do natury (idea wzmacniana dziś przez ruchy ekologiczne)
· jako przejaw alternatywnych stylów życia (zrób to sam)
· jako wzorzec pozostawiony przez kulturę masową (niedzielna wiejskość)
Jednak jakbyśmy nie patrzyli to rzeczywistość działkowa zawsze jest dwuwartościowa i progowa.
Bieg spraw:
· logika rośnięcia: orka, ścinanie, ziarno, plon
· logika budowania: domek, altanka, ogród
Działki to sfera „oznaczająca jednostkę
· wszystko się przyda, wszystkie rzeczy można zakorzenić w nowym miejscu
· rzeczy szukają miejsca, działka służy neutralizowaniu kulturowej energii i poprzedniej funkcjonalności i standardowości
· zrób to sam, czyli kult prac ręcznych
· estetyka nieprzystawalnych tworzyw, pewne tworzywa posiadają ślady poprzedniej formy, której nie można już wykorzystać
· estetyka dziecięcego pokoju, praca to zabawa, a zabawa to czynienie czegoś użytecznego
· estetyka użytecznego piękna, dążenie do niepowtarzalności
Obecnie z obecnością na działce nie wiąże się żaden atrakcyjny model społecznego zachowania, jakiś pożądany publicznie typ aktywności nawet w sferze reakcji.
Wzór życia użytkowego działek (w większości emerytów, rencistów) znalazł się wśród wzorów gwałtowni się degradujących. Działki zaczynają stawać się polskim odpowiednikiem slumsów.
Wprowadzenie do semiotyki śmierci
Syrena:
· samochód, choć był to bardziej obiekt kultu
· Diagnozuje środowiska wiejskie, jest to znak awansu społecznego lat 60, 70 tych
· Ma charakter stacjonarny
· Obiekt kulturowy, który bardziej był niż funkcjonował, był to swoisty znak posiadania w PRLu
· Stawała się członkiem rodziny, była personifikowana i animizowana, pielęgnowana, dekorowana
· Stacjonarność Trwałość
· Rytualność
Niszczenie syren:
· Syrena matka: każda jest dawca potencjalnych części
· konserwowanie znaczeń: przekładanie części z samochodu do samochodu, niemożliwość uruchomienia
· rewolucja znaczeń: fenomen niszczenia rozpoczyna się od zostawienia otwartych drzwi, otwartej klasy bagażnika, silnika
· niszczenie to najbardziej spektakularny akt rozstawania się z rzeczami, które personifikowaliśmy, które miały status cudownych rupieci
· syrenki umierały w domu, pod blokiem na podwórku itp
Następca syrenki to maluch, samochód ‘europejski’ masowo produkowany, służący do jeżdżenia. Moda na to co niemodne. Malucha można przerabiać- kabriolet, samochód rajdowy.
O imionach widywanych na murach:
Funkcje graffiti:
· znaki działania (przezwiska, obelgi, inwektywy)
· znaki identyfikacji (nazwy zespołów muzycznych, sportowych, imiona idoli)
· znaki istnienia (spontaniczne ekspresje np. Lubię małe zwierzątka
Rytuał – naturalny model procesu społecznego rozumiany jako bezinteresowny w sensie ekonomiczno- technicznym sposób przezwyciężania napięć i konfliktów społecznych
communitas- wspólnota konkretnych, pozostających w stycznościach jednostek, które choć różnią się swoimi fizycznymi, intelektualnymi charakterystykami to czują się równymi przez poczucie przynależności do tej samej wspólnoty
- homogeniczna całość w ramach której same jednostki pozostają w stosunkach integralnych, więziach emocjonalnych nie wyznaczonych przez statusy i role
- bezpośrednia i potencjalna sieć spontanicznych zależności
- sfera mitów, symboli, które uobecniają się w rytuałach i obrzędzie
Struktura rodzi antystrukturę:
Struktura przez fazę liminalną (progową), czyli postać swoistej alternatywności przechodzi w communistas, która jest społeczną antystrukturą
Liminalność – stan dwurzeczywistości, ktoś lub coś nie jest już tu, ale nie jest jeszcze tam (brak włączenia)
Społeczeństwo w swej historii wykształciło określone typy osobowości liminalnych (ludzie progu) np. prorocy, artyści, filozofowie
Sytuacje liminalne np. rytuały podwyższania statusu np. 18 urodziny, studniówka, bal maturalny
Ideologie liminalności np. utopie, ruchy seksualne, kontrkultura, subkultury młodzieżowe
Communitas jako społeczna antystruktura może wyłaniać się w doświadczeniu liminalności (szczeliny w strukturze), marginalności (obrzeża, peryferie, struktury), przez doświadczenie niskiego statusu.
Zachowania proksemiczne młodzieży i ludzi starszych wciąż jeszcze wyznaczają istotne parametry lokalności, ustalają siatkę jej dyskretnych znaczeń. Można mówić o rytualizacji przestrzeni lokalnej związanej z tymi dwoma grupami wiekowymi.
Lokalne znaczenia i historie:
DOM – porządek pierwotny (elementarny), przymus struktury domu, rytuał izolacji (porzucenie domu), zastrzeżone przestrzenie rzeczy (to moje)
Teksty zachowaniowe przeniknięte liminalnością:
· władanie: podwórkiem, częścią ulicy, gry podwórkowe
· obchód: spotkania w pubach, przy sklepach, trawnikach
· balanga
· mecz
· koncert
· bójki miedzy grupami z różnych dzielnic
· odlot: spontaniczny wyjazd, podróż, ucieczka
Inwektywa, przekleństwa, wyzwiska to klasyczny język powodujący krótkotrwałe, dominujące głębokie akty przewagi i poniżenia.
Prócz tego to naturalne operatory kultury obsługującej rytuału progu (liminalności), to impulsy o dużej sile performatywnej, konstruujące dyskretne, oparte na więziach grupowymi emocjonalnych, określone typy wspólnot.
Obawa pustki nakazuje zapełnić każdą wolną przestrzeń figurami, przedmiotami lub ornamentami.
Najpierwotniejszą postacią świadectwa istnienia jest ślad stopy lub ręki
Inskrypcje, młodzieżowe grafitti, podobnie jak dziecięca bazgranina, mazani po murach, grafika zeszytów szkolnych to ślady obecności znakowe sposoby odniesienia się wobec miejsca. Zostawić ślad to znaczy działać czynnie wobec miejsca, cieleśnie i psychicznie zawłaszczać to miejsce, przemianowywać je.
Istnienie imion w kulturze.
· ujawnienie imienia (naruszenie tabu imion
· imię w rytuałach i ceremoniach przemiany statusów (wyniesienie, degradacja imion, hierarchizacja imion w kulturze)
· nominowanie i przemianowywanie, czyli niszczenie zastanego świata. Imienność jest przestrzenią elementarnych dialogów międzykulturowych.
· Powtarzanie imion, czyli symptom echolandii, czyli powtarzanie charakterystyczne dla zachowań dzieci. Powtarzanie hasła, gestu, symbolu
Semantyka libacji alkoholowej
Metoda naturalnego kontekstu: materiał są pozyskiwane i prezentowane są w ten sposób w jaki pojawiają się w określonym środowisku, konkretnej sytuacji wykonawczej np. u konkretnego lokalnego rejestratora rzeczy ciekawych – etnografa czy folklorysty amatora, a zarazem uczestnika życia towarzyskiego, który tworzy pochwytne fakty, kolekcje tekstów.
Istotna dal tej metody jest względna jednolitość i jednoczesność aktu wykonania, zbierania i notowania sporządzania zapisu kolekcji tekstów.
Folklorystyczna otoczka życia towarzyskiego:
· teksty spotkań alkoholowych
formuły słowne, porzekadła, toasty- wąskie istotne pasmo komunikacji wewnątrzgrupowej
żarty, anegdoty, opowieści o domu, pracy- destrukturalizacja grupy tworzącej podgrupy
· teksty dotyczące wiedzy o alkoholizmie
Spotkania alkoholowe:
· charakter rytualny, obrzędowy
· umacnia wspólne więzi
· zespala dozwolone i zakazane
· przekracza narosłe hierarchie i konwencje kulturowe
Libacje
· sformalizowane: okolicznościowe, nawiązujące do rytuałów i ceremoniałów cechowych i korporacyjnych np. biuro, zakładowa pakamera, znanym dla wtajemniczonych miejscu szkoły, zakładają obecność czynnika hierarchizującego (obecność dyrektora, lidera)
· niesformalizowane: zdarzenia dopraszające się fomy, po pracu, po szkole itp.
Typy spotkań alkoholowych:
· Zwyczajowo-obrzędowe (charakterystyczne dla funkcjonujących grup pierwotnych p rodzina)
· Wieńczące/otwierające (włączone we współczesne rytuały zmianu statusów społecznych. Sposób przełamywania przymusów i norm grupowych np. awans w pracy)
· Spotkaniowe (charakterystyczna jest stabilność miejsca, terytorialność np. restauracja, worki, skrzyżowanie dróg, pod sklepem)
· W drodze (na wyjazdach, przygodne picie w pociągu)
· Egzystencjalne (picie z samym sobą dotyczące doświadczania samotności, problemów)
Zespołowość picia, pojedynczy pijak to coś niestosownego. Obecność widzów działa izolująco co prowadzi do ‘zejścia z oczu’ osób pijących w bardziej ustronne miejsce.
Sekwencje zachowań grupy spotkaniowej:
1) czekanie, jako sposób bycia wyznacza status uczestników grup. Oczekiwanie na rentę, zapomogę itp.
2) Zawiadamianie się i zajęcie stałej pozycji, miejsca spotkań
3) Zbieranie się uczestników według ustalonych reguł
4) Składanie się, fundowanie. Składka projektuje pewien typ więzi.
5) Negocjacje: kto pójdzie do sklepu
6) Kupowanie/oczekiwanie wypełniane przypomnieniami z dnia wczorajszego
7) Otwieranie butelki. Otwiera ten kto ma odpowiedni sprzęt
8) Rozlewanie lub ustalanie kolejki. Dokonuje fundator lub lider grupy
9) Picie
Podział trunków:
· Oryginały (wódka, bimber)
· Wynalazki (dinksy- denaturat, bączki- spirytus salicylowy, metyowy itp, pyki- aerozole, kropełki- krople inziemcowe, autko- autovidol)
· Drinki (wyciskacz łez- spirytus z wodą, miotacz pawia- spirytus z aromatem do ciast, ognie Moskwy- spirytus z koniakiem)
· Zestawy (meduza i loreta- galaretka i dwie setki, białe wino z owocami- wódka i kiszone ogórki)
Grupy alkoholowe:
·...
klejarka