M.Łobocki- ABC Wychowania.pdf

(723 KB) Pobierz
Rvvrr
ABC
WYCHOWANIA
Mieczysław Łobocki
170743175.003.png 170743175.004.png
Redakcja TERESA DUNIN
Spis treści
Projekt okładki i stron tytułowych ZOFIA KOPEL-SZULC
Skład „BEZ ERRATY" JOANNA DYSZCZYK
WYDANIE
Wstęp................................................................................................................ 7
I. Podstawowe problemy wychowania ......................................................... 11
1.Pojęcie wychowania i jego cechy .......................................................... 11
2.Związek między wychowaniem a opieką............................................... 20
3.Cele i zadania wychowania..................................................................... 24
4.Wychowanie w świetle teorii osobowości................................................ 33
II. Środowiska społeczne i ich znaczenie dla wychowania............................. 43
1.Środowiska naturalne.................. '........................................................... 43
2.Środowiska intencjonalne ..................................................................... 51
III. Koncepcje pedagogiczne źródłem innowacji w wychowaniu................. 57
1. Koncepcja Janusza Korczaka................................................................... 57
2. Koncepcja Aleksandra Kamińskiego ...................................................... 61
3. Koncepcja Celestyna Freineta ................................................................. 66
4. Koncepcja Aleksandra S. Neilla ............................................................ 70
5. Koncepcja Wasyla A. Suchomlińskiego................................................... 74
IV. Warunki skuteczności wychowania ....................................................... 78
1. Humanistyczne podejście do wychowanków ....................................... 78
2. Eksponowanie metod oddziaływań pośrednich ................................... 82
3. Umiejętność porozumiewania się z wychowankami ............................. 84
4. Poznawanie dzieci i młodzieży............................................................... 86
5. Unowocześnienie kształcenia pedagogicznego ....................................... 90
V. Wybrane formy pracy wychowawczej ...................................................... 93
1.Formy organizowania współżycia i współdziałania................................ 93
2.Formy organizowania czasu wolnego.................................................. .. 98
3.Formy organizowania procesu uczenia się............................................ 103
4.Formy wzmacniania pozytywnego i negatywnego................................ 106
5.Formy współdziałania z rodzicami ..................................................... 112
WYDAWNICTWO UMCS, LUBLIN 1999
ISBN 83-227-1364-9
WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ
Pl. Marii Curie-Skłodowskiej S, 20-031 Lublin
Tel. (0-81) 537-53-02, 537-53-04, faks 537-53-02
Internet: http://press.umcs.lublin.pl
170743175.005.png
6
Spis treści
VI. Samorządność i samorząd w procesie wychowania................................ 118
1.Pojęcie samorządności i jej znaczenie wychowawcze............................ 118
2.Warunki rozwijania samorządności...................................................... 120
3.Samorząd jako zinstytucjonalizowana samorządność .......................... 123
4.Przejawy samorządnej działalności wychowanków.............................. 126
5.Niebezpieczeństwa zagrażające samorządności wychowanków .......... 130
VII. Współzawodnictwo i współdziałanie w procesie wychowania............. 135
1.Określenie współzawodnictwa i współdziałania.................................... 135
2.Współzawodnictwo indywidualne a współdziałanie............................ 137
3.Współzawodnictwo grupowe a współdziałanie .................................. 139
4.Współzawodnictwo i współdziałanie w świetle badań ........................ 141
5.Ocena współzawodnictwa i współdziałania.......................................... 144
Zakończenie.................................................................................................. 147
Bibliografia ................................................................................................. 151
Wstęp
Dzieci i młodzież - niezależnie od wieku i stopnia swej dojrzałości
-przedstawiają sobą wielorakie wartości, dzięki którym zasługują w pełni
na akceptację. Reprezentowanych przez nich wartości nie są w stanie
przesłonić ani rzucające się niekiedy w oczy ich wady rozwojowe, ani
trudności, jakie często sprawiają nam swym zachowaniem.
Wychowywane przez nas dzieci i młodzież dzielą przecież z nami
wspólny los na dobre i złe. W tym znaczeniu wszyscy jesteśmy partnera-
mi i jesteśmy sobie potrzebni. Nie ma" tu osób bardziej znaczących ani
gorszych czy złych w sensie egzystencjalnym. Wszystkim przysługują te
same prawa do szacunku i poszanowania godności osobistej. W szcze-
gólny zaś sposób przysługują one najmłodszym i słabszym, ponieważ
sami nie są oni w stanie stawać w swej obronie i skutecznie przeciwsta-
wiać się złu.
Zajmując się wychowaniem, warto pamiętać, iż życie nasze bez dzieci
i młodzieży byłoby inne i na pewno uboższe. Należy więc cieszyć się, że
to przedziwny zbieg okoliczności dał nam, jako wychowawcom lub na-
uczycielom, szansę bycia z nimi razem, a przez to wzajemnego oddzia-
ływania na siebie. Oznacza to, iż w poprawnie zorganizowanym proce-
sie wychowania doskonaleniu podlegają zarówno wychowankowie, jak
i wychowawcy czy nauczyciele. Kto nie jest w stanie zrozumieć tej pod-
stawowej prawdy, ten nie będzie mógł zasłużyć sobie na miano mistrza
w działalności wychowawczej.
Każde dziecko, jako istota ludzka, ma nam do zaoferowania dużo
więcej, niż można by się po nim spodziewać. Przede wszystkim są
w nim niewyczerpane wręcz pokłady dobra; charakteryzuje je nadzwy-
czajna ciekawość otaczającego świata i gotowość do współbrzmienia
z innymi. Toteż jego zachowanie, myślenie i odczuwanie są nierzadko
170743175.006.png
8
Wstęp
Wstęp
9
wynikiem tego, co postrzega wokół siebie oraz czyni przedmiotem włas
nych doświadczeń i przeżyć. Pełna uroku i zarazem tajemniczości jest
również jego osobowość i niepowtarzalność.
Wspomniana gotowość dzieci i młodzieży do współbrzmienia z inny-
mi nie oznacza, bynajmniej, posłusznego podporządkowania się wycho-
wawcom czy nauczycielom. Większość wychowanków stara się wypoś-
rodkować pomiędzy własnymi potrzebami i dążeniami a oddziaływa-
niami wychowawców. Fakt ten wskazuje na wyraźne ograniczenia moż-
liwości bezpośredniego wpływania osób dorosłych na dzieci i młodzież.
Dlatego nie sposób nie zawierzyć w procesie wychowania również
samorozwojowi i samorealizacji młodych ludzi. Dysponują oni - wbrew
licznym załamaniom - niezłomną siłą przetrwania i świadomą wolą
przezwyciężania przeszkód utrudniających normalny rozwój. Tak więc
nawet w przypadku niekorzystnych wychowawczo warunków życia
i popełniania kardynalnych błędów wychowawczych chłopcy i dziew-
częta wyrastają nierzadko na ludzi dzielnych, uczciwych i społecznie
użytecznych.
Młodzi wiele zawdzięczają swym wychowawcom i nauczycielom.
Z pewnością żywiliby wobec nich jeszcze większą wdzięczność, gdyby
w procesie wychowania liczono się także z własnym zdaniem wycho-
wanków i umożliwiano im znaczny współudział w organizowaniu tego
procesu. W sytuacji takiej konstruktywnym zmianom podlegaliby rów-
nież wychowawcy i nauczyciele, bo po prostu wiele można się nauczyć
od swych podopiecznych.
Biorąc pod uwagę te i inne aspekty oddziaływań wychowawczych,
nie ulega wątpliwości, iż wychowawcom i nauczycielom potrzebna jest
nie tylko wiedza stricte pedagogiczna, lecz także duży zasób wiadomości
z zakresu psychologii, socjologii, filozofii, etyki. Niech spróbują wycho-
wawcy i nauczyciele odpowiedzieć na pytania: Kim jest dziecko jako
osoba ludzka? O jakie szczególne cechy charakteru warto zabiegać, aby
z ich pomocą wychowanek mógł urzeczywistniać odwieczne wartości
człowieczeństwa? Na czym polegają owe wartości oraz co uzasadnia po-
nowne ich odkrywanie i zabieganie o nie w procesie wychowania? Co
oznacza być wiernym dziedzictwu duchowemu i kulturowemu naszych
przodków, a równocześnie otwartym na współtworzenie coraz lepszej
i bezpieczniejszej przyszłości - bez wojen, zagrożeń ekologicznych, nało-
gów, uprzedzeń rasowych, światopoglądowych czy religijnych? Na te
i inne pytania Czytelnik nie znajdzie w pełni odpowiedzi w tym opraco-
waniu.
Książka składa się z siedmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy jest po-
traktowany głównie jako wprowadzenie do problematyki wychowania.
Są tu scharakteryzowane kolejno: pojęcie wychowania i jego powiązania
z opieką, cele i zadania, jakie przyświecają lub powinny przyświecać
wychowawcom i nauczycielom, niektóre aspekty wychowania w świetle
wybranych teorii osobowości.
Rozdział drugi stanowi próbę charakterystyki niektórych środowisk
społecznych, zwanych także instytucjami opieki i wychowania. Każde
z tych środowisk jest przedstawione z punktu widzenia jego osobliwoś-
ci, jako istotnie ważnego w życiu dzieci i młodzieży środowiska wycho-
wawczego. Opisuję środowiska naturalne i intencjonalne. Spośród śro-
dowisk naturalnych uwzględniam rodzinę i grupy rówieśnicze, a spoś-
ród środowisk intencjonalnych - szkołę, internat, świetlicę szkolną i dom
dziecka.
Rozdział trzeci dotyczy podstawowych założeń kilku koncepcji peda-
gogicznych. Są one przeglądem znanych w pedagogice działań innowa-
cyjnych, które jednocześnie traktuję jako źródło inspiracji do dalszych
pomysłów metodycznych. Są to koncepcje pedagogiczne J. Korczaka,
A. Kamińskiego, C. Freineta, A. S. Neilla i W. Suchomlińskiego.
Rozdział czwarty zawiera opisy niektórych uwarunkowań skutecz-
ności pracy wychowawczej, i to zarówno w środowisku naturalnym, jak
i intencjonalnym. Szczególną uwagę zwracam na humanistyczne podejś-
cie nauczycieli i wychowawców do dzieci i młodzieży, okazywanie im
postawy demokratycznej, akceptację i rozumienie empatyczne, a także
niezatracanie swej autentyczności. Ponadto podkreślam konieczność
eksponowania w wychowaniu metod pośredniego oddziaływania wy-
chowawczego, kształtowania umiejętności porozumiewania się z wy-
chowankami, ich poznania i zmodernizowanego kształcenia pedagogi-
cznego.
Rozdział piąty jest przeglądem wybranych form pracy wychowaw-
czej, możliwych do praktycznego wykorzystania w szkołach i placó-
wkach opiekuńczo-wychowawczych. Omawiam formy oddziaływań
sprzyjających bądź lepszemu współżyciu i współdziałaniu dzieci i mło-
dzieży, bądź organizowaniu ich czasu wolnego i procesu uczenia się
w ramach odrabiania lekcji. Omawiam także formy wzmacniania pozy-
170743175.001.png
10
Wstęp
tywnego i negatywnego, zalecane zwłaszcza w stosunku do wychowan-
ków sprawiających trudności wychowawcze, oraz formy współpracy
nauczycieli i wychowawców z rodzicami.
Dwa kolejne rozdziały są przede wszystkim kontynuacją opisu jesz-
cze innych sposobów oddziaływań wychowawczych niż te, które zasyg-
nalizowano w rozdziale piątym, a jednocześnie dalszych uwarunkowań
efektywności wychowania, przedstawionych w rozdziale czwartym. Za-
równo bowiem samorządność i samorząd, jak i współzawodnictwo
i współdziałanie są rozumiane z jednej strony jako możliwe do wykorzy-
stania w procesie wychowania sposoby oddziaływań na dzieci i mło-
dzież, z drugiej zaś jako ważne czynniki warunkujące skuteczne zastoso-
wanie różnych form lub metod pracy wychowawczej.
Rozdział szósty prezentuje rozumienie pojęcia samorządności dzieci
i młodzieży oraz niektóre warunki jej rozwijania. Podaję tu przykłady
funkcjonowania samorządów, przedstawiam różne przejawy samorząd-
nej działalności wychowanków oraz sygnalizuję pewne niebezpieczeń-
stwa zagrażające poprawnemu rozwojowi samorządności w szkołach
i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Rozdział siódmy jest próbą przedstawienia współzawodnictwa
i współdziałania w procesie wychowania, zwłaszcza jako dwóch przeci-
wstawnych form aktywizowania dzieci i młodzieży, z podkreśleniem
wychowawczego znaczenia współdziałania w porównaniu ze współza-
wodnictwem. Omawiam kolejno pojęcia współzawodnictwa i współ-
działania oraz dwa typy współzawodnictwa, tj. współzawodnictwo
indywidualne i grupowe, na tle współdziałania, łącznie z wynikami ba-
dań na ten temat. W zakończeniu rozdziału poddaję ogólnej ocenie
współdziałanie i współzawodnictwo dzieci i młodzieży.
Książkę adresuję zarówno do nauczycieli szkół podstawowych, jak
i wychowawców zatrudnionych w takich placówkach opiekuńczo-wy-
chowawczych, jak: domy dziecka, internaty szkolne, pogotowia opie-
kuńcze, sanatoria dla dzieci i młodzieży oraz specjalne zakłady wycho-
wawcze. Mogą z niej także korzystać studenci pedagogiki i psychologii
oraz kierunków nauczycielskich.
I. Podstawowe problemy wychowania
1. Pojęcie wychowania i jego cechy
Bliższe rozumienie problematyki wychowawczej, a zwłaszcza zna-
nych współcześnie zaleceń w zakresie oddziaływań pedagogicznych, nie
jest z pewnością możliwe bez wyjaśnienia tego, czym w istocie rzeczy
jest wychowanie jako jedno z podstawowych pojęć pedagogiki. Wpraw-
dzie nie ma tutaj jednomyślności nawet wśród wybitnych teoretyków
wychowania, warto jednak zapoznać się z niektórymi próbami definio-
wania tego pojęcia w literaturze pedagogicznej i psychologicznej.
Na ogół wychowanie jest rozpatrywane jako proces, czyli swoisty ro-
dzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wy-
chowawczych. Nas interesować będzie wychowanie wyłącznie jako pro-
ces, i to w wąskim rozumieniu, tj. odnoszącym się przede wszystkim do
sfery emocjonalno-motywacyjnej dzieci i młodzieży, w mniejszym nato-
miast stopniu do rozwijania ich pod względem intelektualnym.
Wychowanie jako proces - zgodnie z większością definicji - jest utoż-
samiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy
czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpły-
wu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłasz-
cza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi,
samych siebie i wartości. O tym, iż wychowanie jest przede wszystkim
dokonywaniem zmian w osobowości człowieka lub - najogólniej mó-
wiąc - w jego rozwoju (przez wywieranie na niego wpływu z zewnątrz),
można dowiedzieć się z wielu definicji tego pojęcia. Mówi się m.in., że
wychowanie to:
- „[...] dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych [..:] wy-
wołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom pod-
dawanego" (A. Gurycka, 1979, s. 55);
170743175.002.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin