Beata Filipiak-Dylewska, Adam Szewczuk - Zarys finansów publicznych.doc

Zarys finansów publicznych

Praca zbiorowa pod redakcją

Beaty Filipiah-Dylewskiej
i Adama Szewczuka

Redakcja naukowa: prof, dr hab. Adam Szewczuk
dr Beata Filipiak-Dylewska

Recenzent: prof, dr hab. Stanisław Flejterski
Autorzy:   prof, dr hab. Adam Szewczuk - rozdz. 1

dr Marek Dylewski - rozdz. 4

dr Beata Filipiak-Dylewska - rozdz. 2, 3.1, 3.2, 3.5, 5.1, 5.3.1, 5.7

mgr Hanna Babis - rozdz. 3.3, 3.4

mgr Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj - rozdz. 6

mgr Agata Prochotta-Miłek - rozdz. 5.2, 5.3.2-5.6

ISBN 83-910641-9-0

Skład i opracowanie graficzne: Wiesława Mazurkiewicz

Druk: Zakład Poligraficzny, 71-046 SZCZECIN, uł. Ku Słońcu 97

Spis treści

Wstęp              7

Rozdział 1

PRZEDMIOT I ZAKRES NAUKI O FINANSACH PUBLICZNYCH

1.1.    Finanse publiczne - przedmiot i zakres zainteresowań              9

1.2.    Dobro publiczne i dobro społeczne

-mechanizmy alokacji i wyboru              17

1.3.              Funkcje finansów publicznych              26

Funkcja alokacyj na              26

Funkcja redystrybucyjna              28

Funkcja stabilizacyjna              31

1.4.              Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowań

różnych dyscyplin              35

1.5.              Proces transformacji systemu finansów publicznych w Polsce

- szanse i zagrożenia              40

Rozdział 2

SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

2.1.              Finanse publiczne jako podmiot oddziaływania

polityki gospodarczej państwa              46

2.2.              System finansowy państwa, istota i struktura              53

2.2.1.                                   Sektor państwowy w systemie finansów publicznych              53

2.2.2.                                   System finansowy państwa i jego struktura              57

2.3.              Podział zadań i kompetencji między sektor rządowy

i pozarządowy (komunalny)              62

2.3.1.                                   Zadania sektora publicznego              62

2.3.2.                                   Podział kompetencji między organy rządowe

a samorządowe              65

Zadania i kompetencje terenowych organów administracji

rządowej              65

Zadania i kompetencje terenowych organów

samorządowych              67

6

Rozdział 3

ORGANIZACJA SYSTEMU BUDŻETOWEGO

3.1.                   Podział podmiotów w systemie finansów publicznych              73

3.2.                   Podmioty samorządowe i ich rola w systemie

finansów publicznych              73

Samorząd wojewódzki              73

Samorząd powiatu              77

Samorząd gminy              80

3.3.                   Formy organizacyjne jednostek sektora publicznego              83

3.4.                   Instytucj a zamówień publicznych              88

3.5.                   Regionalne izby obrachunkowe              94

Rozdział 4

SYSTEM BUDŻETOWY I GOSPODARKA BUDŻETOWA

4.1.                   Cechy, funkcje oraz zasady budżetu państwa              98

4.2.                   Projektowanie budżetu państwa              105

4.2.1.                                   Projektowanie założeń do budżetu państwa              105

4.2.2.                                   Planowanie dochodów budżetowych              109

4.2.3.                                   Planowanie wydatków budżetowych              110

4.3.                   Uchwalanie budżetu państwa              112

4.4.                   Wykonywanie budżetu państwa              115

4.5.                   Dyscyplina finansów publicznych              119

Rozdział 5

DOCHODY PUBLICZNE

5.1.                   Przesłanki gromadzenia dochodów publicznych              122

5.2.                   Rodzaje dochodów publicznych              122

5.3.                   Podatki jako źródło dochodów publicznych              128

5.3.1.                                    Istota i klasyfikacja podatków              128

5.3.2.                                    Cechy i funkcje podatków              132

5.3.3.                                    Zasady podatkowe              136

5.3.4.                                    Ogólna charakterystyka polskiego system podatkowego              140

5.4.                   Dochody z majątku i działalności gospodarczej              149

5.5.                   Opłaty              151

5.6.                   Dług publiczny              152

5.7.                   Kierunki ewolucji dochodów państwa              155

Rozdział 6

WYDATKI PUBLICZNE

6.1.                   Istota wydatków publicznych              158

6.2.                   Rodzaje i systematyka wydatków publicznych              161

6.3.                   Metody racjonalizacji wydatków publicznych              166

6.4.                   Granice a przepływ wydatków publicznych              172

Załącznik 1              177

Załącznik 2              178

Bibliografia              200

Wstęp

Zmiana systemu społeczno-ekonomicznego w Polsce, jak również związa-
na z nią ciągła przebudowa systemu finansów publicznych powoduje potrzebę
coraz większego zainteresowania zjawiskami finansowymi, w tym finansami pu-
blicznymi. Biorąc pod uwagę, że finanse publiczne odgrywają coraz bardziej
znaczącą rolę w dziedzinie realizowania i organizowania procesu zaspokajania
potrzeb społecznych, celowym wydaje się poznanie procesów i problemów zwią-
zanych z gospodarowaniem publicznymi zasobami finansowymi.

Gospodarka publicznymi zasobami finansowymi oddziałuje na procesy za-
chodzące we wszystkich sferach życia publicznego i gospodarczego. Decyzje po-
dejmowane przez władzę państwową oddziałują na system gospodarczy całego
państwa. Dlatego też nie można zrozumieć gospodarki rynkowej bez należytego
wniknięcia w skomplikowane zjawiska i procesy zachodzące w zakresie finan-
sów publicznych.

Niniejszy podręcznik ma za zadanie zaprezentowanie elementarnej wiedzy
w zakresie finansów publicznych studentom i słuchaczom studiów doktoranc-
kich oraz studiów podyplomowych. Mamy również nadzieję, że będzie on służył
wszystkim zainteresowanym problematyką finansów publicznych, gdyż znajo-
mość zaprezentowanych w nim zagadnień pomoże zrozumieć podejmowane de-
cyzje, wybory społeczne a w dalszej kolejności pozwoli na zrozumienie nowej,
ukształtowanej na skutek reform rzeczywistości społeczno-gospodarczej.

W związku z tym, że system, finansów publicznych ulega ciągłym prze-
obrażeniom, koniecznym staje się dokonywanie zmian i korekt dotyczących roz-
wiązań systemowych. Mamy nadzieję, że przybliżając problematykę finansów
publicznych, sprawimy, że zachodzące zmiany w systemie finansów publicznych
staną się bardziej czytelne, a podejmowane decyzje przez liderów politycznych
oraz samorządy lokalne bardziej zrozumiałymi.

Szczecin, listopad 1999

Rozdział 1

PRZEDMIOT I ZAKRES NAUKI O FINANSACH PUBLICZNYCH

1.1. Finanse publiczne - przedmiot i zakres zainteresowań

Przy studiowaniu ściśle określonej dziedziny wiedzy, niezwykle ważnym
zagadnieniem metodologicznym jawi się precyzyjne określenie jej przedmiotu
zainteresowań, celów poznawczych, stosowanych metod badawczych, zacho-
dzących związków przyczynowo-skutkowych z praktyką gospodarczą, relacji
do pokrewnych dyscyplin naukowych itp. Spełnienie tak sformułowanych ocze-
kiwań jest bardzo utrudnione. Dynamiczny rozwój nauki, pogłębiająca się se-
lektywność w badaniach stosowanych sprawia, iż wiele dyscyplin jest bezpo-
średnio lub pośrednio zainteresowanych tym samym „przedmiotem badań". Tak
więc wiele zjawisk i procesów zaznaczających swoją obecność w otaczającej
nas rzeczywistości jest umieszczona w obszarach badawczych różnych dyscy-
plin naukowych. Fakt interdyscyplinarnego podejścia badawczego do zjawisk
i procesów identyfikowalnych w świecie przyrody oraz społeczeństwach go-
spodarujących, niewątpliwie umożliwia pełniejsze rozpoznanie ich istoty oraz
obiektywnie rządzących nimi praw.

Szczegółowe badania są realizowane przy wykorzystaniu dorobku różnych
dyscyplin grupowanych selektywnie. Szczególne miejsce w badaniach zjawisk
gospodarczych zajmuje ogólna nauka finansów (por. rys. 1.1) na którą składa
się wiele dyscyplin m.in. finanse publiczne, finanse banków, finanse przedsię-
biorstw itp. Dla nauki finansów główny obszar badawczy stanowią1:

1 Elementy bankowości i finansów publicznych. Red. A. Szewczuk, S. Flejterski. PTE, Szczecin
1998, s. 16.

-                      strumienie pieniądza. Badane są przepływy w układzie podmiotów go-
spodarczych i instytucji uczestniczących w procesach wytwarzania dóbr
i usług, podziału i wymiany oraz spożycia zbiorowego, indywidualne-
...