Rozdz. 11. Giełda papierów wartościowych.pdf

Rozdzial 11

GIELDA PAPIERÓW WARTOSCIOWYCH

11.1. Pojecie i funkcje gieldy

Gielda papierów wartosciowych stanowi instytucjonalna forme

wtórnego rynku kapitalowego, na którym przedmiotem obrotu sa papie-

ry wartosciowe.

Oprócz gieldy papierów wartosciowych, w gospodarce rynkowej mamy tez

gieldy towarowe oraz gieldy uslug. Sa to szczególne rodzaje rynków formal-

nych, a wiec regulowanych okreslonymi przepisami, takimi jak: regulamin, sta~

tut, ustawa itp.

Istotnymi cechami gieldy papierów wartosciowych sa:

- istnienie wewnetrznej organizacji, opierajacej sie na odpowiednich nor-

mach prawnych i zarzadzeniach jej organów,

- stale miejsce i czas spotkan osób dopuszczonych do handlu gieldowego,

- oparcie obrotu gieldowego na stalych zasadach, okreslonych regulaminem

gieldy,

- zasada, ze przedmiotem obrotu moga byc tylko papiery wartosciowe do-

puszczone na gielde,

- dopuszczenie do handlu gieldowego scisle okreslonej grupy osób, zwa-

nych uczestnikami gieldy,

- jednorodnosc, a co za tym idzie, zamiennosc przedmiotu transakcji, czyli

papierów wartosciowych.

W gospodarce rynkowej gielda papierów wartosciowych spelnia

nastepujace funkcje:

- ulatwia mobilizacje kapitalu (z wielu drobnych indywidualnych

oszczednosci powstaje duzy kapital),

- dzieki plynnosci walorów pozwala na transformacje kapitalu

{zamia.l!e formy ulokowanegokapitalu),

219

- stanowi mechanizm ulatwiajacy spólkom akcyjnym pozyskiwanie

kapitalu na fmansowanie przedsiewziec gospodarczych poprzez emisje

nowych akcji,

- jest mechanizmem, za posrednictwem którego ksztaltowane sa

ceny rynkowe papierów wartosciowych,

- umozliwia dokonywanie wyceny wartosci majatku spólek noto-

wanych na gieldzie,

- jest swoistym "barometrem" odzwierciedlajacym wahania ko-

niunktury gospodarczej oraz oceniajacym sytuacje fmansowa emitentów.

11.2. Gieldy papierów wartosciowych na swiecie

Rozkwit gield papierów wartosciowych na swiecie datuje sie od polowy

ubieglego stulecia. Od tego okresu gieldy te odgrywaja niezmiernie istotna role

w gospodarce wolnorynkowej (szczególnie krajów wysoko rozwinietych).

Chociaz jest wiele gield papierów wartosciowych na swiecie, to jednak tylko

nieliczne z nich wywieraja znaczacy wplyw na miedzynarodowy rynek kapita-

lowy.

Przy ocenie rangi gieldy papierów wartosciowych bierze sie pod uwage takie

podstawowe wielkosci jak:

- wartosc obrotów gieldy w danym roku obrachunkowym,

- wartosc zaangazowanych kapitalów,

- wartosc papierów wartosciowych oraz ich liczbe w obrocie gieldowym.

Uwzgledniajac te kryteria mozna wskazac na siedem gield papierów warto-

sciowych, które zasluguja na miano najwiekszych gield na swiecie, a miano-

WICIe:

- w Nowym Jorku (New York Stock Exchange - NYSE),

- w Londynie (London Stock Exchange),

- w Tokio (Tokyo Stock Exchange),

- w Zurychu (Ziircher EffektenbOrse),

- w Paryzu (Bourse des Valeurs de Paris),

- we Frankfurcie nad Menem (Frankfurter WertpapierbOrse),

- w Amsterdamie (Amsterdamse Effectenbeurs).

Trzeba tez podkreslic, ze na 13 gield papierów wartosciowych funkcjonuja-

cych w USA, trzy sposród nich maja znaczenie miedzynarodowe:

- NYSE (New York Stock Exchange) - w Nowym Jorku,

- NASDAQ-AMEX MARKET GROUP - tez w Nowym Jorku,

- MSE (Midwest Stock Exchange) - w Chicago.

- n . ~_".n_-."-

...~._.'. -.,. n_.-O-=

. __n ..'_'n-n---"

220

Postepujaca integracja gospodarcza w Europie oraz wprowadzenie wspólnej

waluty w panstwach czlonkowskich Unii Europejskiej nasilily dzialania prowa-

dzace do scalenia europejskiego rynku kapitalowego, których celem jest

usprawnienie operacji gieldowych i zwiazanych z nimi rozliczen, jak równiez

znaczna redukcja kosztów. Do europejskich gield o zasiegu miedzynarodowym,

powstalych w ostatnich latach, zaliczyc nalezy: EURONEXT, EUREX, NE-

WEX, NOREX, EASDAQ oraz NASDAQ EUROPE.

EURONEXT - pierwsza paneuropejska gielda, rozpoczela dzialalnosc we

wrzesniu 2000 r., grupuje gieldy w Amsterdamie, Brukseli i Paryzu.

EUREX - niemiecko-szwajcarska gielda (funkcjonuje od wrzesnia 1998 r.),

jest czolowym rynkiem finansowym instrumentów pochodnych nie tylko w Eu-

ropie, ale takze w skali swiatowej.

NEWEX - rynek dla spólek srodkowoeuropejskich (równiez dla spólek

z Polski, Czech, Rosji i Wegier). NEWEX to spólka joint-venture, w której po

50% udzialów maja gieldy niemiecka i wiedenska, funkcjonuje od listopada

1999 r.

NOREX - sojusz skandynawskiego rynku kapitalowego, rozpoczal dzialal-

nosc w czerwcu 1999 r. W jego sklad weszly gieldy w Sztokholmie i Kopenha-

dze. Równiez gielda w Oslo prowadzi negocjacje o,przystapieniu do tego soju-

szu. Niedawno w struktury NOREX wszedl parkiet islandzki. Kolejnymi

kandydatami do czlonkostwa w tym sojuszu sa gieldy z krajów nadbaltyckich

(Litwa, Lotwa i Estonia).

EASDAQ - paneuropejski rynek z siedziba w Brukseli (powstal w listopa-

dzie 1996 r.), to nowoczesna platforma handlu akcjami spólek o duzym poten-

cjale rozwojowym, charakteryzujacych sie nowoczesna technologia. Wzorowa-

ny jest on na nowojorskim rynku NASDAQ.

NASDAQ EUROPE - nowy europejski rynek akcji (funkcjonuje od czerwca

2001 r.), który bazujac na brukselskim rynku EASDAQ, uruchomil platforme,

na której inwestorzy maja mozliwosc obrotu, poza walorami spólek z Europy,

takze papierami firm z USA, notowanych na NASDAQ.

Gieldy swiatowe sa w pewnym sensie systemem naczyn polaczonych. Lacz-

nikiem jest przede wszystkim "pieniadz inwestycyjny", który dynamicznie

przemieszcza sie miedzy spólkami, grupami spólek, sektorami i wreszcie - kraja-

mi, a nawet kontynentami. Poszczególne kraje, choc moga znajdowac sie w róz-

nych fazach koniunktury gospodarczej, mimo wszystko wplywaja na siebie.

Gieldy papierów wartosciowych na swiecie zorganizowane sa glównie

w oparciu o dwa modele regulacyjne: amerykanski (stosowany w USA, Kana-

dzie, Australii, Nowej Zelandii, Singapurze, Hongkongu, w Ameryce Poludnio-

wej, a takze w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii i Holandii) i niemiecki (wystepuja-

cy w wiekszosci panstw europejskich).

221

W modelu amerykanskim gielda jest instytucja prywatno-prawna, przyj-

mujacanajczesciej forme spólki akcyjnej. Jej dzialalnosc oparta jest na ogólnych

normach prawa handlowego i cywilnego. Dochody gieldy nie sa dzielone mie-

dzy udzialowców, lecz sluza finansowaniu rozwoju gieldy lub sa kumulowane.

Udzialowcy gieldy sa uprawnieni do zawierania transakcji na gieldzie. Organi-

zacja, zasady funkcjonowania oraz zarzadzania gielda w modelu amerykanskim

nie zaleza od czlonków-udzialowców gieldy, gdyz gielda jest organizacja samo-

regulujaca sie. Rola panstwa jest tutaj ograniczona, sprowadza sie do sprawdza-

nia i zapewnienia zgodnosci dzialania gieldy z ustawami dotyczacymi obrotu

gieldowego.

W modelu niemieckim gielda jest instytucja publiczno-prawna, której po-

wstanie jest uzaleznione od zgody wlasciwego organu administracji panstwowej.

Jest ona na biezaco kontrolowana przez instytucje panstwowa, a wiec rola pan-

stwa w regulacji i nadzorze obrotu gieldowego jest tutaj stosunkowo duza.

Oprócz wydawania zezwolen na powolanie gieldy, panstwo decyduje o dopusz-

czeniu do obrotu gieldowego nowych walorów. Ma ono takze prawo do uloko-

wania komisarza panstwowego we wladzach gieldy. Podobnie jak w modelu

amerykanskim, równiez i w tym gielda przyjmuje najczesciej forme niezarob-

kowej spólki akcyjnej.

Konkludujac, gielda "niemiecka" bardziej kojarzy sie ze sluzba publiczna,

natomiast "amerykanska" - z dzialalnoscia handlowa.

i JE

! JE

11.3. Historia gieldy papierów wartosciowych.:w Polsce

Gielda papierów wartosciowych w Warszawie S.A. nawiazuje do swoich

poprzedniczek, poczynajac od Gieldy Kupieckiej w Warszawie, zalozonej

w 1817 r., noszacej od 1872 r. nazwe Gieldy Warszawskiej, a od 1921 r. Gieldy

Pienieznej w Warszawie. Poczatkowo przedmiotem obrotu gieldowego byly

przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozpoczal sie na szersza

skale dopiero w drugiej polowie XIX wieku.

W okresie miedzywojennym funkcjonowalo siedem gield papierów warto-

sciowych w Polsce: w Warszawie, Katowicach, Krakowie, Lwowie, Lodzi, Po-

znaniu oraz w Wilnie. Podstawowe znaczenie miala jednak gielda papierów

wartosciowych w Warszawie, na której koncentrowalo sie 90% obrotów wszyst-

....

,....

222

kich polskich gield. W 1938 r. na warszawskiej gieldzie notowano 130 róznych

rodzajów papierów wartosciowych: obligacje (panstwowe, bankowe i municy-

palne), listy zastawne oraz akcje.

Z chwila wybuchu II wojny swiatowej polskie gieldy zostaly zamkniete. Po

wojnie gielda nie miescila sie w ramach istniejacego systemu gospodarki cen-

tralnie planowanej. Odtwarzanie rynku kapitalowego w Polsce rozpoczeto do-

piero w 1989 r., po zmianie starego ladu politycznego oraz gospodarczego i wej-

scie na tory gospodarki rynkowej. Ustawa o publicznym obrocie papierami

wartosciowymi i funduszach powierniczych, która zostala uchwalona przez

Sejm 22 marca 1991 r., umozliwila ponowne zorganizowanie gieldy w Warsza-

wie, jak równiez stworzenie calego rynku kapitalowego w Polsce.

Pierwsza sesja gieldowa miala miejsce 16 kwietnia 1991 r. Notowano na niej

akcje tylko pieciu spólek. W pierwszym roku dzialania gieldy sesje odbywaly

sie jeden raz w tygodniu.

W tworzeniu podstaw polskiego rynku papierów wartosciowych znaczaca

role odegrali francuscy eksperci. Dzieki pomocy merytorycznej i finansowej

Francji, na powstajacym polskim rynku gieldowym zastosowano najbardziej

nowoczesne w swiecie rozwiazania. Z kolei nasze doswiadczenia zostaly wyko-

rzystane przy organizacji nowo powstalych gield w Pradze, Kijowie i Wilnie,

gdzie zasady zawierania transakcji gieldowych i system komputerowy zostaly

opracowane na podstawie rozwiazan sprawdzonych na gieldzie warszawskiej.

Duzym krokiem naprzód, pozwalajacym na bardziej sprawna i niezawodna

obsluge inwestorów gieldowych stal sie - wprowadzony od 17 listopada 2000 r.

- nowy system gieldowy WARSET (oparty na francuskim systemie obrotu),

zmieniajacy w znacznym stopniu dotychczas obowiazujace zasady funkcjono-

wania gieldy w Warszawie. Uruchomienie WARSETU stalo sie waznym eta-

pem na drodze do integracji gield w swiecie. O zmianach towarzyszacych

wprowadzeniu tego systemu jest mowa w dalszej czesci rozdzialu.

W 2001 r. na GPW notowano ponad 230 akcji spólek krajowych i ponad

czterdziesci róznych obligacji Skarbu Panstwa. Sesje odbywaja sie codziennie,

od poniedzialku do piatku.

Akcje spólek dopuszczonych do obrotu gieldowego notowane sa na

trzech róznych rynkach: podstawowym, równoleglym i wolnym, w za-

leznosci od szczególowych kryteriów okreslonych przez regulamin

gieldy.

Rynek podstawowy przeznaczony jest dla spólek o wiekszym kapitale,

wiekszej liczbie akcjonariuszy i duzej plynnosci akcji. Na rynku równoleglym

notowane sa akcje spólek mniejszych, o mniejszym kapitale zakladowym i o krót-

----

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: