Socjoterapia
Ćwiczenia 2009/2010
Mgr Tomasz Kwoka
„SOCJOTERAPIA”- PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ KATARZYNY SAWICKIEJ.
1. Pojęcie socjoterapii:
a) wg psychiatrów i psychoterapeutów:
Socjoterapia to organizacja środowiska społecznego wspierającego proces leczenia osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego (włączają socjoterapię w zakres znaczeniowy terapii środowiskowej); wyodrębniają socjoterapię bierną i czynną
b) wg psychologów:
Socjoterapia to organizowanie środowiska społecznego pacjenta w tym kierunku, by w możliwie dużym stopniu sprzyjało wyzdrowieniu i utrzymaniu zdrowia psychicznego. Akcentuje się znaczenie kontaktu chorego z osobami z jego otoczenia (inni chorzy, personel medyczny, bliscy) dla przebiegu leczenia.
c) wg pedagogów:
Socjoterapia jest jednym ze sposobów łagodzenia lub eliminowania negatywnych norm i obyczajów w zachowaniu społecznym lub społecznie niepożądanym. (Wg psychologów eksponuje się kontakty chorego z otoczeniem jako służące wyzdrowieniu; wg pedagogów określa to pojęcie przez wskazanie charakteru zaburzenia).
d) wg medycyny:
Socjoterapia to zbiór metod socjotechnicznych, polegających na różnorodnych zabiegach korektywnych w stosunku do grupy. Socjoterapia zajmuje się przede wszystkim grupą nie zaś jednostką (jak psychoterapia).
e) wg Strzemiecznego:
Socjoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych o charakterze leczniczym, adresowaną do dzieci i młodzieży. Polega ona na celowym stwarzaniu dzieciom warunków (doświadczeń społecznych) umożliwiających zajście procesu socjoterapeutycznego (zmiana sądów o rzeczywistości, sposobów zachowań, odreagowanie emocjonalne).
f) wg Sobolewskiej:
Socjoterapia akcentuje grupową formę zajęć z dziećmi i młodzieżą ukierunkowaną na realizację celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych.
g) Socjoterapia:
Jest to metoda leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży w toku spotkań grupowych. Jest to forma pomocy psychologicznej dla dzieci i młodzieży, pośrednią między psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym.
h) Tomasz Kwoka:
Socjoterapia to metoda pomocy psychologiczno-pedagogicznej skierowana na dzieci i młodzież z zaburzeniami zachowania, polegającą na dostarczaniu doświadczeń o charakterze korekcyjnym, mającym wpływ na zmianę sądów poznawczych, zachowania oraz dających możliwość odreagowania doświadczeń urazowych.
2. Istota socjoterapii:
Do zajęć wchodzących w skład pomocy psychologicznej zaliczamy:
· Psychoterapię (wg Strojnowskiego) – to zamierzony, systematyczny proces interakcji rozwijany między pacjentem a terapeutą lub grupą terapeutyczną w celu usuwania u pacjenta zaburzeń komunikacji, nieprawidłowych procesów psychicznych lub dolegliwości somatycznych i uzyskiwania lepszego przystosowania społecznego. Celem może być też polepszenie struktury osobowości i stymulacja możliwości rozwojowych pacjenta.
Koncentruje się ona na osobistych problemach jednostki, zmierza do udzielenia jej pomocy w uświadomieniu i wyjaśnieniu przyczyn oraz źródeł odczuwanych dolegliwości psychicznych (terapia indywidualna lub psychoterapia grupowa).
· Trening interpersonalny – adresowany jest do osób względnie zdrowych psychicznie. Służy rozwijaniu tych właściwości psychicznych, które są niezbędne w podejmowaniu kontaktów z innymi ludźmi (empatia, otwartość na siebie i innych, autentyczność; umiejętność wyrażania uczuć).
· Psychoedukację – realizuje cele kreacyjne, formułowane zwykle jako zdobywanie nowej wiedzy, doświadczeń, umiejętności. Dotyczy sfery poznawczej i sfery umiejętności.
Podstawowym założeniem pomocy psychologicznej jest pojmowanie człowieka jako podmiotu i jednocześnie przedmiotu zmiany korekcyjnej, terapeutycznej i kreacyjnej- oznacza to, że sam zainteresowany dokonuje zmiany w sobie, tylko przy pomocy grupy i osoby prowadzącej.
W procesie psychoterapii i treningu interpersonalnego zmiany korekcyjne dotyczą głębszych warstw osobowości, zajęcia psychoedukacyjne dotyczą sfery poznawczej i sfery umiejętności.
Przesłanki psychologicznych form pomocy zdecydowanie je do siebie upodabniają, różnice dotyczą celów i sposobów ich realizacji lub procedur ich osiągnięcia.
· Socjoterapię – zaliczana jest do procesów psychokorekcyjnych, leczniczych, ukierunkowanych na eliminowanie lub na zmniejszanie zaburzeń, zwykle zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży. Jest formą pomocy skierowaną do dzieci, młodzieży w okresie dorastania, borykającą się z problemami osobistymi i trudnościami życiowymi. Istotną rolę odgrywa tu wzmocnienie osobowości młodych ludzi poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Docieranie do przeszłych doświadczeń i uświadamiania ich sobie oraz powiązanie z aktualnie występującymi wzorami zachowań schodzi na dalszy plan.
Socjoterapia jest procesem ukierunkowanym na leczenie występujących u dzieci zaburzeń, zwłaszcza zachowania, nadpobudliwości i zahamowania, niektórych zaburzeń emocjonalnych (tj. psychoterapii z tą różnicą, że kieruje się ją głównie do dzieci z psychozą, depresją itp.).
Zadaniem socjoterapii jest: Wspomaganie dzieci, w rozwoju i pojmowaniu rzeczywistości.
Socjoterapia realizuje cele:
· Cele edukacyjne w prowadzeniu grupy socjoterapeutycznej to:
- uczenie się rozpoznawania emocji
- poznawanie mechanizmów uzależnień
- zapoznanie się z chorobami społecznymi np. AIDS
Program może być także ukierunkowany na uczenie się wybranych technik pracy umysłowej, na zdobycie umiejętności przekazywania własnej wiedzy, uczenie się pełnienia określonych ról. Cele edukacyjne wspomagają proces nabywania wiedzy o samym sobie, o innych ludziach, proces rozumienia świata społecznego, ukierunkowują zmiany zachowań tak, by mogły one chronić dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.
· Cele rozwojowe – Korespondują z wiekiem uczestników (np. u dzieci w wieku wczesnoszkolnym dominuje potrzeba: zabawy, zdobywania wiedzy o świecie, twórczości; dorośli potrzebują towarzystwa rówieśników, wspólnej aktywności). Projektowanie zajęć socjoterapeutycznych uwzględnia rozwijanie indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zaspokajanie podstawowych dla danego wieku potrzeb, podejmowanie zagadnień ważnych dla określonej grupy wiekowej.
· Cele terapeutyczne – Terapeutyczny charakter postępowania polega na organizowaniu takich sytuacji społecznych podczas grupowych spotkań, które:
- dostarczą uczestnikom doświadczeń korekcyjnych, przeciwstawnych do treści doświadczeń urazowych oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprywacyjne, również hamujące rozwój emocjonalny i społeczny
- będą sprzyjać odreagowaniu napięć emocjonalnych
- posłużą aktywnemu uczniu się nowych umiejętności psychologicznych
Terapeutyczna rola zajęć grupowych polega na organizowaniu doświadczeń korektywnych. Gromadzenie nowych, pozytywnych doświadczeń może likwidować wpływ doświadczeń urazowych na funkcjonowanie młodego człowieka. Korektura urazów polega na odpowiednim dobraniu ćwiczeń, gier i zabaw, sytuacji grupowych, które dostarczają dziecku nowych doświadczeń, przeciwstawnych do doświadczeń urazowych. Źródłem korektywnych doświadczeń są też sytuacje, które umożliwiają budowanie obrazu samego siebie. Zajęcia socjoterapeutyczne powinny także stać się okazją do wypróbowania i wyćwiczenia nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności (np. interpersonalnych).
3. Struktura zajęć socjoterapeutycznych:
Mają one charakter ustrukturalizowanych spotkań grupowych, na które składają się odpowiednio dobrane gry, zabawy, ćwiczenia. Każde spotkanie ma swój cel szczegółowy, podporządkowany celowi ogólnemu oraz propozycję aktywności sprzyjającej osiągnięciu tych celów.
· Zasady:
- bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne uczestników
- każda osoba ma prawo zostać wysłuchana
- to, co się dzieje tutaj, pozostaje między nami
- spotykamy się regularnie, nie spóźniamy się
- w toku zajęć wypracowujemy normy dotyczące komunikowania się, zwracamy do siebie bezpośrednio, nie oceniamy itp.
· Etapy tworzenia i funkcjonowania grupy:
I okres powstawania grupy
II krystalizowanie się norm grupowych (związane z powitaniem, akceptacją zasad itp.).
III właściwy etap pracy z grupą (realizacja celów terapeutycznych, rozwojowych, edukacyjnych)
IV przygotowanie do zakończenia funkcjonowania grupy (wypracowanie sposobów kontaktowania się uczestników po zakończeniu, aktywne poszukiwanie wsparcia, zebranie informacji zwrotnych).
Zajęcia mają zawsze opracowany scenariusz (przynajmniej ramowy), który przygotowuje się pod kątem przyszłej grupy socjoterapeutycznej.
4. Metody pracy z grupą:
· praca w kręgu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami, emocjami, wrażeniami
· burza mózgów
· rysunki i prace plastyczne
· śpiew i muzykowanie
· inscenizacje, odgrywanie scenek
· zabawy, gry
5. Dynamika grupy socjoterapeutycznej:
I. Faza orientacji i zależności – kiedy uczestnicy się nie znają, czują się skrępowani, oczekują ukierunkowania)- może być ona powiązana z fazą buntu ( ze względu na młodzież sprawiającą trudności, niedostosowaną społecznie, z zaburzeniami itp.).
II. Tzw. „unia personalna” – w momencie, gdy uczestnicy zaczną przestrzegać normy, to co się dzieje w grupie, zostaje między nami.
III. Integracja – wzajemne zaufanie, otwartość, ujawnienie emocji, wzrost poczucia bezpieczeństwa).
IV. Zjawisko kryzysu – może wystąpić lecz nie musi; wówczas, gdy ujawniają się konflikty grupowe, związane jest również z kształtowaniem się ról i pozycji w grupie.
V. Dochodzenie do wspólnych rozwiązań i konstruktywnych wniosków i pracy. – Zachodzą zmiany:
- w sposobie komunikowania się (od komunikacji ukrytej, jednostronnej do dwustronnej, jawnej, otwartej)
- grupa bardziej koncentruje się na wydarzeniach „tu” i „teraz”, niż na tym, co „przedtem” i „tam”
- współdziałanie z kolegami i uczestnikami
- wzrost tolerancji wobec różności i odmienności
- większa samodzielność dzieci i ich większy wpływ na przebieg spotkań
„PROGRAM ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH DLA DZIECI ZE SZKÓŁ PODSTAWOWYCH” – JACEK STRZEMIECZNY
1. Zaburzenia zachowania
Cechami charakterystycznymi zaburzeń zachowania są:
· Nieadekwatność, Adekwatność reagowania jest jedną z podstawowych właściwości inteligencji ludzkiej. Polega ona na uwzględnieniu indywidualnych cech sytuacji i wyborze optymalnego zachowania. Z nieadekwatnością mamy do czynienia, gdy zachowana dziecka nie są racjonalnymi reakcjami na daną sytuację.
· Sztywność reakcji, Zachowania zaburzone mają stały przebieg, niezależnie od tego, w jaki sposób zmienia się sytuacja. Dzieci reagują według charakterystycznych dla siebie sztywnych wzorców, zaburzone zachowanie przypomina reakcję „automatyczną”. Pewne elementy sytuacji „uruchamiają” zawsze te same, określone zachowania np. w podobnych sytuacjach jedno dziecko zawsze bywa agresywne, inne zawsze wycofuje się z kontaktu.
· Szkodliwość dla podmiotu i otoczenia, Zaburzone zachowania są niekorzystne zarówno dla otoczenia, jak i dla samego dziecka. Nieadekwatność i sztywność pociągają za sobą niemożność konstruktywnego wykorzystania sytuacji, z której wynikają. „Odegranie” przez dziecko stereotypu pozbawia je m.in. możliwości budowania satysfakcjonującej sytuacji z otoczeniem, zdobycia nowej umiejętności, stworzenia czegoś nowego dla siebie i innych. Zachowania takie często wywołują negatywną reakcję otoczenia, a dziecko przeżywa frustrację związaną z własną nieskutecznością lub poczcie winy.
· Negatywne emocje. Zachowaniom zaburzonym towarzyszą negatywne emocje. Mogą to być: złość, lęk, zazdrość, niechęć. Czasami dziecko sprawa wrażenie, że ich nie przeżywa. Jednak po dokładniejszym przyjrzeniu się widoczne są u niego silne napięcie lub chęć ukrycia emocji pod maską obojętności.
Zaburzenia zachowania ujawniają się w:
· Relacjach z rówieśnikami (ja – rówieśnicy)
· Relacjach z osobami dorosłymi (ja – dorośli)
· Relacjach zadaniowych np. związanych z nauką szkolną (ja – zadanie)
· Ustosunkowaniach do siebie samego (ja – ja)
2. Przyczyny zaburzeń zachowania
Traumatyczne doświadczenie (Uraz) - przeżycie wstrząsającej lub bardzo przykrej sytuacji, która często wywiera negatywny wpływ na psychikę i jej rozwój (np. gwałt, śmierć rodziców). Traumatyczne zdarzenia mogą powodować silne urazy psychiczne, co z kolei może być przyczyną zaburzeń czy chorób, szczególnie nerwic. Traumatyczne doświadczenie może zniszczyć podstawowe poglądy na życie, takie jak zaufanie, bezpieczeństwo, przewidywalność. Uczucia te mogą być tak silne, że w przeciwieństwie do normalnego zmartwienia, nie ustępują stopniowo z czasem, ale utrzymują się stale, lub wręcz po jakimś czasie pogłębiają.
Trwałe skutki urazów dotyczą:
· Sądów poznawczych – dziecko w naturalny sposób zawsze usiłuje zrozumieć to, co mu się przydarza. Dotyczy to szczególnie doświadczeń bolesnych i trudnych. Zagrożenie nie pozwala lekceważyć takich wydarzeń. Dziecko potrzebuje określić zasięg zagrożenia oraz jego tło, tak by w przyszłości wiedzieć, kiedy go się spodziewać. Niepowodzenie w poradzeniu sobie z bolesnym przeżyciem oznacza, że trudno jest zrozumieć to, co się zdarzyło. W przyjętym przez dziecko wyjaśnieniu następuje uogólnienie zagrożenia na liczne aspekty rzeczywistości.
· Zachowań – urazowym sądom o rzeczywistości odpowiadają określone stereotypy zachowań. Trwałość stereotypu zależy od stopnia ogólności związanego z nim sądu poznawczego. Cechy zaburzeń zachowania: nieadekwatność, sztywność reakcji, szkodliwość dla podmiotu i otoczenia zostały omówione w poprzedniej części tego programu.
· Przeżyć emocjonalnych – przeżycie sytuacji urazowej łączy się z doświadczeniem negatywnych emocji (np. lęku, poczuci krzywdy, poczucia bezsilności, złości, wstydu). Zostają one „połączone” z elementami doświadczanej sytuacji. W przyszłości pojawianie się w otaczającej rzeczywistości bodźców podobnych do tych, które były związane z urazem, powoduje ponowne doświadczenie danych emocji. Na przykład poczucie krzywdy wywołane stałym lekceważącym traktowaniem przez rodziców może się pojawić w kontaktach z innymi ludźmi. Zamieszczone poniżej przykłady pokazują możliwe skutki urazów w sferach poznawczej, behawioralnej i emocjonalnej.
3. Proces socjoterapeutyczny
Na proces socjoterapeutyczny składają się trzy elementy:
· Zmiana sądów poznawczych – pozytywne doświadczenia mają m.in. skorygować sądy poznawcze wyniesione przez dziecko z przeżyć urazowych. Aby mogło to nastąpić, treść doświadczeń korygujących powinna być przeciwstawna do treści doświadczeń urazowych. Oto przykładowe kierunki przebudowy struktur poznawczych dzieci, z zachowaniem podziału na cztery obszary występowania zaburzeń zachowania.
· Zmiana wzorców zachowań – w wyniku zajęć socjoterapeutycznych powinna nastąpić korekta występujących u dzieci zaburzeń zachowania oraz opanowanie przez nie nowych, bardziej konstruktywnych sposobów funkcjonowania. Nowe wzorce zachowań mogą umożliwić dziecku bardziej satysfakcjonujące dla obu stron kontakty z innymi ludźmi oraz realizację własnych celów. Socjoterapia jest oddziaływaniem przyczynowym. Zaburzenie zachowania jest traktowane jako przejaw głębszych trudności dziecka i dlatego, samo w sobie, nie jest głównym obiektem oddziaływań. Udział w zajęciach może być dla dzieci m.in. ćwiczeniem umiejętności optymalnego sposobu funkcjonowania.
· Odreagowanie emocjonalne – jest procesem naturalnym dla każdego człowieka. Nie potrzeba dzieci uczyć odreagowania. Wystarczy okazać im swe zainteresowanie, cierpliwość i zrozumienie, a one zaczną się śmiać i mówić w sposób ożywiony. Odreagowanie niektórych emocji (np. głęboki żal, poczucie krzywdy) następuje w formie płaczu. Wymaga to zapewnienia płaczącemu dziecku zrozumienia i ochrony przed ośmieszeniem. Cierpliwe towarzyszenie dzieciom ujawniającym emocje jest dla dorosłych na ogół dość trudne. Dzieje się tak głównie dlatego, że oni sami odczuwają potrzebę znalezienia uważnych słuchaczy i ujawnienia własnych trudnych spraw i emocji. Dodatkowym czynnikiem jest tu „nielogiczność” podawanych przez dziecko przyczyn własnych emocji. Dzieci przeważnie nie są świadome powodów własnych przeżyć. Racjonalność bezpośredniej przyczyny odreagowania nie ma jednak żadnego znaczenia. Dzieci przeważnie „wybierają” jakiś pretekst, aby ujawnić emocje dotyczące ważnej, czasem odległej w czasie sprawy. Na przykład płacz nad popsutą zabawką może wynikać z przeżywanego przez dziecko lęku związanego z domowymi konfliktami rodziców. Z pewnych powodów dzieciom jest łatwiej konfrontować się z problemem popsutego samochodu niż z zagrożeniem wynikającym z problemów rodziców. Jednak i ten płacz przyniesie dziecku ulgę i pozwoli mu się później łatwiej koncentrować na nauce lub weselej bawić.
4. Postępowanie socjoterapeutyczne
a) diagnoza – p...
eserniak