Nadciśnienie tętnicze.rtf

Nadciśnienie tętnicze

Przez nadciśnienie tętnicze rozumie się utrwalone podwyższenie ciśnienia tętniczego (zarówno skurczowego, jak rozkurczowego) powyżej normy określanej obecnie, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jako 139 mm Hg dla ciśnienia tętniczego skurczowego ("górnego") oraz 89 mm Hg dla ciśnienia tętniczego rozkurczowego ("dolnego").

Nadciśnienie rozpoznaje się po uzyskaniu wyników wielokrotnych pomiarów, wykonywanych najczęściej powszechnie znaną metodą Riva-Rocci z użyciem uciskowego mankietu gumowego.

Nadciśnienie tętnicze jest chorobą bardzo rozpowszechnioną. Głównymi czynnikami ryzyka są: wiek powyżej 60 lat (szacuje się, że po 65. roku życia nadciśnienie występuje w Polsce u ok. 50% osób), płeć męska, obciążenie rodzinne, cukrzyca typu 2, zaburzenia przemiany lipidów i palenie papierosów. Nadciśnieniu sprzyja też otyłość, nadużywanie alkoholu i zmniejszona aktywność fizyczna.

Choroba przebiega często bez żadnych objawów klinicznych (podwyższone ciśnienie stwierdzane jest wtedy przypadkowo). Groźne są powikłania, do których należą m.in.: choroba wieńcowa, udar mózgu, niewydolność krążenia i uszkodzenie nerek.

Nadciśnienie pierwotne (samoistne), tj. takie, którego bezpośredniej przyczyny nie można ustalić (tak jest w ok. 95% przypadków nadciśnienia), jest chorobą nieuleczalną, choć dającą się kontrolować. Konieczne jest leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowane są beta-blokery i leki moczopędne. Niezwykle ważny jest zdrowy styl życia: redukcja wagi ciała, ograniczenie spożycia soli kuchennej, zwiększenie spożycia potasu i magnezu, rzucenie palenia papierosów, ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych, zwiększenie aktywności fizycznej.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj artykuł zamieszczony poniżej.


Nadciśnienie tętnicze
artykuł lek. med. Ryszarda Feldmana, ordynatora III Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Praskim p. w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie, napisany w styczniu 2000 dla serwisu RES MEDICA

 

Układ krążenia porównuje się niekiedy do układu wodociągowego. Nie jest to jednak hydrauliczny układ zamknięty, w którym ciecz wywiera we wszystkich kierunkach niezmienne ciśnienie. W układzie krążenia ciśnienie wewnątrznaczyniowe zmienia się, choćby z powodu różnej budowy tworzących ten układ ścian naczyń, na które napiera krew: całkiem inną charakterystykę (wielkość, zmienność w czasie) ma ciśnienie w sprężystych i dobrze umięśnionych (a więc stawiających opór krwi) naczyniach tętniczych, inną - w delikatnych, niemal pozbawionych ściany naczyniach włosowatych, a jeszcze inną - w wiotkich rozciągliwych podatnych naczyniach żylnych. Najważniejszy jednak jest fakt, że układ ten jest wyposażony w serce - pompę tłocząco-ssącą, która regularnie kurcząc się i rozkurczając, a więc wypychając i zasysając krew, w zasadniczy sposób wpływa na wielkość i zmienność ciśnienia wewnątrznaczyniowego. Ten wpływ szczególnie silnie zaznacza się w układzie naczyń tętniczych, z którymi serce jest ściśle fizjologicznie związane.

Wielkość i stopień zmienności ciśnienia panującego w naczyniach tętniczych ma zasadnicze znaczenie dla normalnego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Od niego bowiem zależy odpowiedni dopływ do narządów docelowych świeżej krwi bogatej w tlen, substancje odżywcze, hormony i inne niezbędne czynniki regulacyjne.

Ciśnienie w układzie tętnic zależy od siły i częstości skurczów serca, oporu, jaki stawiają ściany naczyń napływającej fali krwi, szczególnie naczyń drobnych, obwodowych, bogatych w tkankę mięśniową oraz od lepkości krwi. Wykazuje ono charakterystyczną zmienność, związaną z pracą serca. W czasie jego skurczu (dokładniej: w czasie skurczu lewej komory serca) krew z impetem wpada do aorty. Rozciągając ją, wytwarza maksymalne ciśnienie, zwane ciśnieniem skurczowym. W czasie rozkurczu lewej komory, gdy wrota z serca do aorty, utworzone przez zastawki półksiężycowate, są zamknięte, ciśnienie krwi w tętnicach znacząco się obniża aż do wartości minimalnej, określanej jako ciśnienie rozkurczowe. Gdyby nie elastyczność ścian dużych tętnic oraz sprawne działanie mechanizmów regulacyjnych-odruchowych (nerwowych), humoralnych i hormonalnych, kontrolujących napięcie mięśni ścian tętnic obwodowych, mogłoby w czasie rozkurczu serca dojść do spadku ciśnienia wewnątrznaczyniowego do wartości bliskich zera z dramatycznymi konsekwencjami, szczególnie ze strony narządów wyczulonych na niedotlenienie. Tętnice stanowią więc rodzaj amortyzatora, dzięki któremu pulsacyjny na starcie przepływ krwi staje się niemal ciągły, a wartości ciśniania skurczowego i rozkurczowego nie wykazują dramatycznych różnic.

Ciśnienie tętnicze jest stale przez organizm regulowane i korygowane, dzięki czemu zapewniony jest stały dopływ krwi do wszystkich narządów i tkanek. Zawsze wyróżnione są te narządy, które mają dla ustroju kardynalne znaczenie (np. mózg, mięsień serca, nerki) i nie mogą być narażone na drastyczne wahania dostaw tlenu i energii. "Czasowo" zaś wyróżniane są te, które w określonym momencie są intensywnie eksploatowane (np. mięśnie szkieletowe w czasie wysiłku fizycznego, przewód pokarmowy - w czasie trawienia).

Regulacja ciśnienia tętniczego krwi jest w związku z tym dość skomplikowana. Biorą w tym udział różne narządy i układy, z których najważniejszą rolę odgrywają nerki z układem RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) i szeroko rozumiany układ neurohormonalny z udziałem katecholamin, wazopresyny, kortyzolu, aldosteronu. Niebagatelną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego odgrywa ośrodkowy układ nerwowy, w tym kora.
 

Nadciśnienie

Ciśnienie tętnicze wykazuje zmienność dobową. W ciągu dnia, gdy człowiek czuwa - ciśnienie jest wyższe, w porównaniu z nocą, kiedy człowiek śpi. Na wielkość ciśnienia wpływa aktywność fizyczna.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za górną wartość ciśnienia tętniczego skurczowego przyjmuje się 139 mmHg, zaś dla ciśnienia rozkurczowego 89 mm Hg. Mówi się też o tzw ciśnieniu tętniczym optymalnym, gdy jego wartość jest niższa od 120/80 mm Hg, prawidłowym, gdy wartość jest niższa od 130/85 mm Hg, oraz o tzw. ciśnieniu tętniczym wysokim prawidłowym, gdy wynosi ono od 130-139 mm Hg (ciśnienie skurczowe) oraz 85-89 mmHg (ciśnienie rozkurczowe).

Nadciśnienie tętnicze to nic innego jak utrwalone podwyższenie ciśnienia tętniczego powyżej normy. Należy jednak pamiętać, że jednorazowy pomiar wykazujący podwyższone cisnienie tętnicze nie upoważnia do rozpoznania choroby. Dopiero wielokrotne pomiary, dokonywane w różnych porach dnia, zawsze w warunkach spoczynku, wykazujące podwyższone lub wysokie wartości upoważniają lekarza do rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Wśród osób starszych zdarza się podwyższone lub wysokie jedynie skurczowe ciśnienie tętnicze. Mówimy wtedy o tzw izolowanym nadciśnieniu skurczowym.

Nadciśnienie tętnicze jest chorobą rozpowszechnioną. Najczęściej ujawnia się w czwartej i piątej dekadzie życia. Oszacowano, że w polskiej populacji na tę chorobę cierpi 12-16% mężczyzn i 18-30% kobiet. Prawdopodobnie w Polsce żyje obecnie ok. 4,8 miliona ludzi z nadciśnieniem tętniczym (należy przy tym pamiętać, iż wykrywalność tej choroby w naszym kraju wynosi tylko 57-82%!). Z danych epidemiologicznych wynika także, iż aż 46% mężczyzn i 36% kobiet w wieku średnim ma nadciśnienie tętnicze.

Nadciśnienie tętnicze może być pierwotne, tj. takie, którego bezpośrednia przyczyna nie została ustalona, albo wtórne, którego bezpośrednia przyczyna jest znana. Nadciśnienie wtórne dotyczy ok. 5% wszystkich chorych na nadciśnienie. Spośród wszystkich postaci nadciśnienia wtórnego najczęściej zdarza się nadciśnienie nerkowopochodne, tj. występujące w przewlekłych chorobach nerek (np. w przewlekłych kłębuszkowych zapaleniach nerek), lub tzw. nadciśnienie naczyniowo-nerkowe, spowodowane niedokrwieniem jednej albo obu nerek w wyniku zmian chorobowych w tętnicach nerkowych, powodujących zwężenie ich światła. Znacznie rzadszą przyczyną nadciśnienia jest pierwotny nadmiar aldosteronu (pierwotny hiperaldosteronizm), kortyzolu (hiperkortycyzm) oraz guz chromochłonny rdzenia nadnerczy (pheochromocytoma), produkujący w dużych ilościach katecholaminy.
 

Czynniki ryzyka

Co sprzyja ujawnieniu się nadciśnienia tętniczego?

Wyróżnia się 6 głównych czynników ryzyka: wiek powyżej 60 lat, płeć męska, obciążenie rodzinne, cukrzyca typu 2, zaburzenia lipidowe i palenie papierosów. Ważne są też inne czynniki, takie jak otyłość (na ogół współistniejąca z zaburzeniami lipidowymi i cukrzycą), nadmierne picie alkoholu, zmniejszona aktywność fizyczna. Epidemiolodzy zwracają uwagę na to, że nadciśnienie tętnicze znacznie częściej dotyczy osób o niższym statusie społeczno-ekonomicznym.

Zmiany w naczyniach przy nadciśnieniu

Jakie zmiany zachodzą w naczyniach w nadciśnieniu tętniczym?

Najbardziej istotnym zjawiskiem jest zaburzony mechanizm regulujący stan napięcia ściany naczyń tętniczych, szczególnie tych o małym kalibrze z rozbudowaną błoną mięśniową. Dochodzi więc do nadmiernego w stosunku do potrzeb wzrostu napięcia mięśni. Napływająca w wyniku skurczu serca krew napotyka na coraz mniej elastyczną, słabiej poddającą się odkształceniom (mniej podatną), nazbyt naprężoną ścianę naczynia. Nie dość, że okrężne mięśnie naczyń są w stałym naprężeniu, ale - na dodatek - jest ich coraz więcej (proliferują). Pogrubieniu ulega także tkanka łączna. W rezultacie dokonuje się zasadnicza zmiana geometrii i struktury naczyń oporowych (remodelling). Jej wynikiem jest zwiększenie oporów i co za tym idzie - ciśnienia tętniczego.

Patogeneza tego zjawiska jest wieloczynnikowa. Podkreśla się rolę, szczególnie we wczesnym okresie nadciśnienia, zwiększonej aktywności układu współczulnego, a zmniejszonej - przywspółczulnego. U części chorych stwierdza się nadmiar katecholamin we krwi, zwłaszcza noradrenaliny. Zasadniczą rolę w patomechanizmie nadciśnienia tętniczego odgrywa nieprawidłowo funkcjonujacy układ renina-angiotensyna (RA) w nerkach i innych narządach. Szczególnie idzie o układ RA oddziałujący wewnątrztkankowo. Zaburzenia tego układu prawdopodobnie mają genetyczną proweniencję. Nadmierna aktywność angiotensyny II, najpewniej determinowana genetycznie, prowadzi do natężonego skurczu mięśniówki gładkiej naczyń, do przebudowy ściany naczynia (remodelling), charakteryzującej się nadmierną ilością mięśni oraz usztywniającej ścianę naczyń tkanki łącznej.

Ważną rolę w powstawaniu i rozwoju nadciśnienia tętniczego odgrywają zaburzenia regulacji napięcia ścian naczyń tętniczych na poziomie śródbłonka, a więc tam, gdzie zachodzi bezpośredni kontakt krążącej krwi ze ścianą naczyń tętniczych Obserwowana jest nadmierna aktywność substancji kurczących naczynia, zwłaszcza endoteliny-1, tromboksanu oraz zwiększone hamowanie wytwarzania substancji o działaniu przeciwstawnym, tlenku azotu (NO).
 

Przebieg choroby

Nadciśnienie tętnicze samoistne jest chorobą przewlekłą i postępującą. Początkowo ma charakter zmienny, chwiejny. Bywa tak, że chory nawet bez leczenia miewa zupełnie prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. Taki stan rzeczy może trwać kilka lat, później jednak, wskutek utrwalania się zmian w ścianie naczyń krwionośnych, ciśnienie tętnicze jest już na stałe podwyższone.

Wyróżnia się 4 stopnie ciężkości nadciśnienia tętniczego, oparte na wartościach ciśnienia rozkurczowego:

nadcisnienie graniczne ((90-94 mm Hg), nadciśnienie łagodne (95-104 mm Hg), nadciśnienie średnio ciężkie (105-114 mm Hg), nadciśnienie ciężkie (115 mm Hg i wyżej).

Czas trwania tych okresów jest różny, osobniczo zmienny, zależny od bardzo wielu czynników modyfikujacych.

Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła stadia rozwojowe nadciśniena tętniczego w sposób następujący:

stadium I: nadciśnienie bez zmian narządowych,

stadium II: nadciśnienie z niewielkimi zmianami narządowymi, takimi jak białkomocz, przerost lewej komory, retinopatia (zmiany w siatkówce) nadciśnieniowa I-II stopnia,

stadium III: nadciśnienie z ciężkimi uszkodzeniami narządowymi, takimi jak niewydolność lewokomorowa, retinopatia nadciśnieniowa III-IV st., powikłania mózgowe, niewydolność nerek.

Nadciśnienie tętnicze czasem przez dłuższy czas może przebiegać bez żadnych odczuwalnych objawów klinicznych. Podwyższone ciśnienie stwierdzane jest wtedy przypadkowo (to dlatego wykrywalność tej choroby jest nie za wysoka). Często jednak chorzy dość wcześnie odczuwają poranne bóle z tyłu głowy, zawroty głowy, gorzej tolerują wysiłek fizyczny: w czasie większego wysiłku pojawia się uczucie duszności i kołatania serca.

Czasem dochodzi do dramatycznego wzrostu ciśnienia tętniczego. Do objawów wyżej wymienionych dołącza się wtedy uczucie niepokoju, ściskania w klatce piersiowej, nudności, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, neurologiczne objawy ubytkowe. Mówimy o przełomie nadciśnieniowym, bardzo groźnej, nawet współcześnie czasem śmiertelnej postaci choroby.
 

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Zmiany naczyniowe charakterystyczne dla nadciśnienia tętniczego prowadzą do powikłań narządowych, które stanowią główny problem tej choroby, a także główna przyczynę zgonów.

Nadciśnienie prowadzi do zmian w większości narządów i tkanek. Są jednak wśród nich narządy "wyróżnione": serce, mózg, nerki, oczy (siatkówka), duże naczynia. W przebiegu nieleczonego lub leczonego nieskutecznie nadciśnienia dochodzi do przerostu lewej komory i jej niewydolności. Nadciśnienie tętnicze sprzyja przyspieszonemu rozwojowi choroby niedokrwiennej serca; jest ono jednym z głównych czynników ryzyka zawału serca.

Nadciśnienie tętnicze jest przyczyną poważnych arytmii serca. Zachodzi liniowa (i nie liniowa zgodnie z krzywą-J) zależność pomiędzy wartościami ciśnienia tętniczego a częstością występowania incydentów chorób serca. Krzywa-J (w kształcie litery J) to szczególny rodzaj zależności. Chodzi o to, że u ludzi z nadciśnieniem tętniczym leczonym zbyt intensywnie, gdy dochodzi do obniżenia ciśnienia poniżej pewnej wartości (90mmHg) dojść może także do ostrego incydentu sercowo-naczyniowego lub/i mózgowego.

Nadciśnienie tętnicze prowadzi do trwałych ubytków w istocie białej i szarej kory. Jest przyczyną ostrych niedokrwień mózgu, udarów niedokrwiennych i wylewów krwi wewnątrzczaszkowych, oraz ostrej encefalopatii nadciśnieniowej bez udaru.

Im wyższe ciśnienie, zarówno rozkurczowe, jak i skurczowe, tym wyższe prawdopodobienstwo udaru. Zależność także przpomina w kształcie literę J. Im dłużej trwa nadciśnienie, tym więcej stwierdza się trwałych zmian w mózgu w badaniach obrazujących ten narząd.

Nadciśnienie tętnicze prowadzi do uszkodzenia nerek (nefropatii nadciśnieniowej), do ich niewydolności. Ponieważ nerki są narządami, które w zasadniczy sposób wpływają na ciśnienie tętnicze, ich uszkodzenie prowadzi do dalszego pogłębienia się choroby podstawowej.

W nadciśnieniu tętniczym charakterystyczne są zmiany w naczyniach siatkówki, widoczne podczas badania dna oka. Na podstawie tych zmian można określać stopień zaawansowania choroby. W tym celu używa się klasyfikacji Keitha i Wegenera, określającej stadia zmian naczyniowych na dnie oka. We wczesnym okresie stwierdza się pogrubienie ścian naczyń, sklerotyzację. W późniejszym charakterystyczny jest objaw Gunna - poszerzenie naczynia żylnego powyżej uciskającego je stwardniałego i zwężonego naczynia tętniczego. W bardzo zaawansowanym stadium choroby w siatkówce pojawiają się krwawienia, ogniska degeneracji. Podczas dramatycznego wzrostu ciśnienia może dojść do obrzęku tarczy nerwu wzrokowego.
 

Diagnostyka nadciśnienia

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się po uzyskaniu wyników wielokrotnych pomiarów. Do badania najczęściej wybierana jest metoda pośrednia Riva-Rocci (RR) z użyciem uciskowego mankietu gumowego. Rzadko wykonuje się pomiar bezpośredni metodą krwawą z użyciem przetwornika ciśnienia.

Nowoczesnym sposobem pomiaru jest tzw. Holter ciśnieniowy, czyli całodobowy automatyczny pomiar ciśnienia tętniczego, który pozwala uniknąć błędów w pomiarach dokonywanych przez człowieka oraz zjawiska określanego mianem "zespołu białego fartucha" (chwilowego wzrostu ciśnienia podczas badania przez lekarza).

W diagnostyce nadciśnienia oprócz pomiarów ciśnienia ważne są także badania dodatkowe, za pomocą których można ustalić, czy nadciśnienie ma charakter pierwotny, czy wtórny. Ważna jest ocena stopnia uszkodzenia narządów przez chorobę. Koniecznie trzeba wykonać badanie EKG zarówno spoczynkowe, jak i wysiłkowe oraz 24-godzinne badanie metodą Holtera. Wskazane jest wykonanie badania echokardiograficznego. Ważne jest monitorowanie wydolności nerek. Badanie dna oczu powinno być rutynowe w diagnostyce nadciśnienia.
 

Jak leczyć nadciśnienie?

W przypadku wtórnego nadciśnienia, zwłaszcza we wczesnym okresie choroby, jest możliwość pełnego wyleczenia. Gdy chodzi o nadciśnienie pierwotne - szans na wyleczenie, jak na razie, nie ma. Ważne jest zrozumienie przez pacjenta starej prawdy, że bez czynnego współuczestnictwa pacjenta w zwalczaniu choroby, efekty leczenia moga być mizerne.

Oprócz farmakoterapii niezwykle ważna jest zmiana w dotychczasowym stylu zycia. Odnosi się to do wszystkich, choć realnie patrząc, taka zmiana możliwa jest u ludzi młodych i w średnim wieku. Trzeba zredukować wagę ciala, ograniczyć spożycie soli kuchennej do 6,0 g, zwiekszyć spożycie potasu i magnezu. Należy natychmiast rzucić palenie! Trzeba też ograniczyć do minimum spożycie tłuszczów zwierzęcych. Ludzie młodzi i w wieku średnim powinni zwiększyć fizyczną aktywność życiową. Czasem te zabiegi mogą przynieść wystarczająco korzystne efekty terapeutyczne, jednak w większości przypadków konieczna jest farmakoterapia.

Jej celem jest osiągnięcie prawidłowego ciśnienia tętniczego. Nie sposób się zgodzić z od dawna panującym poglądem, iż jest normalne, że ludzie starsi mają wyższe wartości ciśnienia tętniczego. Badania epidemiologiczne, monitorujące występowanie powikłań mózgowych i sercowo-naczyniowych nadciśnienia tętniczego, przeczą temu obiegowemu poglądowi.

W przypadku ludzi starszych nie jest wskazane stosowanie leków szybko i dramatycznie obniżających ciśnienie tętnicze w sytuacjach znacznego jego wzrostu. Hipotonia, a więc spadek ciśnienia tętniczego poniżej normalnych wartości, może u ludzi starych być powodem równie poważnych następstw, co bardzo wysokie ciśnienie tętnicze. Udary niedokrwienne mózgu w wyniku raptownego spadku ciśnienia mogą być powodem ciężkiego kalectwa starego czlowieka (krzywa J). Nie oznacza to jednak zmiany celu przewlekłej terapii nadciśnienia, także u człowieka starego. Tym celem jest normotensja, czyli prawidłowe ciśnienie tętnicze, osiągnięte po kilkunastodniowym lub dłuższym okresie regularnego zażywania leków.

Najchętniej stosowanymi lekami są ciągle beta-blokery i leki moczopędne (tiazydy). Ich efektywność jest niepodważalna. Coraz częściej i powszechniej stowane są inhibitory konwertazy angiotensyny (kaptopryl, enalapryl, prindopryl, cilazaprul itd.), które aktywnie ingerują w układ renina-angiotensyna. Te leki są szczególnie zalecane u osób z cukrzycą oraz niewydolnością serca. Ciągle ważną pozycję zajmują blokery kanału wapniowego (werapamil, nitrendypina, felodypina, amlodypina). Poleca się je także u osób z cukrzycą. Do innych, coraz częściej stosowanych leków zalicza się leki alfa-1 adrenolityczne (prazosyna, terazosyna).

W użyciu są także środki wpływające na podkorową regulację ciśnienia tętniczego (klonidyna, rilmenidyna).

Współczesna medycyna dostarcza coraz to nowe środki lecznicze, które przybliżają nas do tzw. leku idealnego, choć, jak na razie, na horyzoncie takiego nie widać. Leczenie powinno być oparte na dużym doświadczeniu lekarza, znajomości osobniczej odrębności przebiegu choroby u pacjenta i na pełnej współpracy chorego. Lekarz zaczyna leczenie zgodnie z przyjętymi standardami. Nie powinien zbyt szybko zmieniać zaordynowanej terapii. Nie wszystkie leki działają od razu efektywnie. Każda modyfikacja leczenia powinna być merytorycznie uzasadniona i uzgodniona z pacjentem.

Chory na nadciśnienie tętnicze powinien mieć tyle wiedzy na temat swojej choroby, by móc aktywnie współdziałać z lekarzem na polu zwalczania. W związku z tym lekarz powinien poinformować pacjenta o charakterze choroby, jej przebiegu, możliwych powikłaniach. Chory powinien wiedzieć, ile dobrego może przynieść współgrające z farmakoterapią niefarmakologiczne metody leczenia, szczególnie zaś techniki psychoterapeutyczne (joga, medytacje, ćwiczenia rozluźniające).

Nadciśnienie tętnicze

artykuł prof. dr. hab. med. Zbigniewa Gacionga z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Nadciśnienia Tętniczego Akademii Medycznej w Warszawie

Zwykle nie wiemy, że mamy nadciśnienie. Dlatego każdy powinien mierzyć ciśnienie tętnicze przynajmniej raz do roku.

Nadciśnienie tętnicze jest jedną z plag współczesnej cywilizacji. Ocenia się, że choroba ta dotyczy prawie jednej czwartej dorosłych obywateli naszego kraju. Zagrożenie związane z wysokim ciśnieniem tętniczym krwi wynika z faktu, że jego bardzo wysokie wartości mogą być przyczyną bezpośredniego uszkodzenia niektórych narządów, najczęściej mózgu lub nerek. Często u osób, u których stwierdza się podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, dochodzi do przyspieszonego rozwoju miażdżycy naczyń i pojawienia się jej powikłań: choroby wieńcowej i zawału mięśnia serca, udaru mózgu, niewydolności krążenia i niedrożności tętnic kończyn (miażdżycy zarostowej). Można przyjąć, że nadciśnienie tętnicze średnio podwaja ryzyko wymienionych chorób. Ponieważ występuje powszechnie, dlatego, obok podwyższonego stężenia cholesterolu, otyłości i palenia papierosów, zalicza się je do najważniejszych czynników ryzyka chorób układu krążenia.
 

Dlaczego nadciśnienie jest niebezpieczne?

Krew dostarcza tlen i substancje odżywcze do tkanek, jednocześnie odbierając produkty przemiany materii, które muszą być następnie zneutralizowane w wątrobie lub wydalone przez nerki. Ciśnienie tętnicze odpowiada sile, która sprawia, że krew znajdująca się w naczyniach przepływa przez kolejne rozgałęzienia tętnic. Ta siła nie tylko przesuwa krew przez naczynia krwionośne, ale również "naciska" na ścianę naczynia.

Zbyt wysokie ciśnienie może więc bezpośrednio uszkodzić ścianę naczynia, powodując przedostawanie się krwi do różnych tkanek. W mózgu wylew krwi zwykle powoduje poważne następstwa, prowadząc do trwałego kalectwa, a nawet zgonu chorego. Bardzo wysokie ciśnienie nasila też przesączanie się składników osocza krwi przez ścianę drobnych naczyń, wywołując obrzęk tkanek. Jeśli ma to miejsce w mózgu, który jest zamknięty w sztywnej czaszce, obrzęknięte tkanki uciskają ważne dla życia ośrodki układu nerwowego, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.

Wybroczyny i obrzęki w siatkówce mogą spowodować trwałe upośledzenie widzenia. Bardzo wysokie ciśnienie tętnicze może wywołać ostrą niewydolność nerek czy serca. Stany te określa się mianem fazy złośliwej nadciśnienia tętniczego. Obecnie mamy z nią do czynienia bardzo rzadko. Przed 50 laty, gdy możliwości leczenia choroby były bardzo ograniczone, rozpoznanie fazy złośliwej równało się wyrokowi śmierci. Od chwili postawienia diagnozy długość życia chorego liczono w miesiącach.
 

Nadciśnienie i miażdżyca

Zwykle u osób cierpiących na nadciśnienie nie występuje postać złośliwa. Niestety, każde nieprawidłowo wysokie ciśnienie jest zagrożeniem dla zdrowia. Wysokie ciśnienie tętnicze stale "bombarduje" ściany tętnic. Powtarzające się urazy powodują najpierw zaburzenia czynności naczyń. Komórki znajdujące się w ścianie tętnicy bronią się, czego objawem jest ich mnożenie się (proliferacja) oraz zwiększone wydzielanie różnych substancji. Pod ich wpływem do ściany naczynia przenikają również komórki krwi oraz składniki znajdujące się w osoczu, np. cholesterol. Gromadzące się w ścianie naczynia komórki "obładowane" cholesterolem tworzą zalążek miażdżycy, który przez lata przekształci się w zamykającą światło tętnicy blaszkę miażdżycową. Powstanie pełnoobjawowych zmian miażdżycowych wymaga na ogół kilkudziesięciu lat życia, ale ich pierwsze ślady wykrywa się już u dzieci.

Warto przypomnieć, że zbyt wysokie stężenie cholesterolu (hiperlipidemia), palenie tytoniu i niektóre choroby metaboliczne (cukrzyca) są kolejnymi czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy. Ostatnio sugeruje się, że do rozwoju miażdżycy przyczyniają się również niektóre, powszechnie występujące drobnoustroje.

Wymienione czynniki ryzyka często występują łącznie z nadciśnieniem tętniczym, przez co prawdopodobieństwo groźnych powikłań jest jeszcze wyższe.

Nadciśnienie tętnicze zagraża sercu nie tylko dlatego, że przyspieszony rozwój miażdżycy w tętnicach wieńcowych grozi wystąpieniem zawału mięśnia serca. Dla utrzymania wysokiego ciśnienia krwi serce zmuszone jest do zwiększonego wysiłku. Aby mu sprostać, przerastają komórki mięśniowe. W wyniku tego powiększa się masa lewej komory mięśnia serca. Ponieważ zaopatrujące serce naczynia krwionośne nie ulegają przerostowi, powstaje stan względnego niedokrwienia mięśnia serca. Rośnie więc zagrożenie chorobą wieńcową oraz wystąpieniem groźnych dla życia arytmii.

Nadciśnienie tętnicze sprzyja rozwojowi miażdżycy nie tylko w tętnicach wieńcowych, ale również w innych naczyniach. Dlatego u osób z nadciśnieniem częściej dochodzi do takich powikłań jak tętniak rozwarstwiający aorty czy niedokrwienie kończyn. Wysokie ciśnienie jest również czynnikiem uszkadzającym drobne naczynia w kłębuszkach nerkowych. Wykazano, że skuteczne leczenie nadciśnienia jest najlepszą metodą zapobiegania nieodwracalnej niewydolności nerek.
 

Jaka jest przyczyna nadciśnienia tętniczego?

U części chorych wysokie ciśnienie jest objawem istniejącej choroby. Nadciśnienie towarzyszy chorobom nerek, zwężeniu tętnicy nerkowej. Rzadziej przyczyną wysokiego ciśnienia są zaburzenia czynności gruczołów dokrewnych (zwykle nadnerczy), wady serca czy choroby naczyń. W tej grupie chorych istnieje możliwość wyleczenia nadciśnienia przez usunięcie przyczyny, na przykład rozszerzenie zwężonej tętnicy nerkowej.

Najczęściej jednak u ponad 95% osób z nadciśnieniem nie udaje się wykryć jego przyczyny, dlatego mówimy wówczas o pierwotnym nadciśnieniu tętniczym. Prawdopodobnie u ludzi z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym w powstawaniu choroby bierze udział wiele różnych mechanizmów, które prowadzą do podwyższonego ciśnienia. Ważną rolę odgrywają czynniki dziedziczne. Szacuje się, że w 50% na wartość ciśnienia tętniczego wpływają czynniki genetyczne, co tłumaczy, dlaczego nadciśnienie tętnicze często występuje rodzinnie. Badania ostatnich lat pozwoliły na identyfikację szeregu genów, które ułatwiają wzrost ciśnienia tętniczego lub zwiększają ryzyko powikłań narządowych. Okazało się, że u chorych z nadciśnieniem pierwotnym częściej występują odmiany genów, które u nosiciela zwiększają wchłanianie sodu w nerkach. Dochodzi wówczas do nadmiernego gromadzenia sodu w organizmie, co sprzyja podwyższonemu ciśnieniu. Prawdopodobnie podobny mechanizm powoduje wzrost ciśnienia tętniczego u osób spożywających duże ilości soli kuchennej (chlorku sodu).

Poza czynnikami dziedzicznymi ważną rolę w powstawaniu nadciśnienia tętniczego odgrywają wpływy środowiskowe. Zauważono, że nadciśnienie rzadko pojawia się w społeczeństwach żyjących w warunkach bliskich naturze, natomiast częstość jego występowania wzrasta w miarę cywilizowania się. Proces ten wiąże się ze zmianą diety na zawierającą znacznie więcej soli, a mniej potasu, bardziej obfitym odżywianiem się, czemu towarzyszy rozwój otyłości. Zwykle z nadciśnieniem współistnieją zaburzenia metaboliczne: hipercholesterolemia, nadmierne stężenie insuliny we krwi, otyłość. Przyjmuje się, że mogą one wpływać na wysokość ciśnienia tętniczego. Stąd mówi się nie tylko o nadciśnieniu tętniczym, ale o zespole metabolicznym (zespół X).

Stres, związany niejednokrotnie z naszym życiem, jest również czynnikiem sprzyjającym wzrostom ciśnienia. Na udział bodźców płynących z otoczenia wskazują obserwacje nad występowaniem nadciśnienia u zakonnic przebywających w klasztorach o regule nakazującej izolację od świata zewnętrznego. Okazuje się, że ich ciśnienie skurczowe było średnio o 30 mm Hg niższe aniżeli ich rówieśnic żyjących poza zakonem! Przypuszcza się zatem, że u osób o odpowiednim podłożu genetycznym nadciśnienie tętnicze rozwija się w odpowiedzi na określone warunki środowiska.
 

...