Legenda kaszubska
„Stworzenie Kaszub”
Kiedy Bóg postanowił stworzyć świat, zaczął od uformowania kuli ziemskiej. W swym kształcie doskonała, była jednak całkiem pusta. Wówczas wziął wielki worek, w którym pełno było gór, dolin i lasów, pól i jezior, rzek, mórz i innych rzeczy. Pochyliwszy się nad ziemią, tworzył różne kraje. Tak powstały wielkie oceany i wysokie góry, ogromne lasy, zielone równiny i nagie pustynie.
Kiedy wszystko już było gotowe, Bóg z gliny ulepił człowieka i tchnął w niego życie. Potem stworzył aniołów, aby opiekowali się ludźmi. Wreszcie, nieco zmęczony, spoczął na niebieskim tronie i popatrzył na swoje dzieło.
- Tak – powiedział zadowolony – to wszystko jest bardzo dobre. Spójrzcie, moi aniołowie, czyż świat nie jest piękny?
Aniołowie z uznaniem kiwali głowami, potrząsając długimi, złotymi lokami. Bóg naprawdę się cieszył. Wtedy właśnie dostrzegł, że w kacie stoi ktoś smutny. Szybko zerwał się ze swego miejsca, podbiegł do anioła, przytulił go i zapytał:
- Co się stało? Dlaczego nie cieszysz się Kaszubami? Zawstydzony czułością Boga nieśmiało odpowiedział:
- Ojcze, popatrz na ten biedny kraj. Kaszubi są smutni. Zostawiłeś tam tylko jałowe, piaszczyste pola. Czy naprawdę nie mogłeś dać im nic więcej? Nie szkoda Ci twego ludu?
Te słowa głęboko poruszyły Boga. Chwile się zastanawiał, po czym rzekł:
- Nie martw się, chodź ze mną. Zobaczymy, chyba coś tam się jeszcze znajdzie.
Chwilę później Stwórca wytrząsał swój worek nad Kaszubami. Okazało się, że na dnie pozostały jeszcze różne okruchy: pagórki, rzeki i strumienie, jeziora, lasy, pola i łąki. Spadały one teraz na kaszubskie piaski, tworząc przepiękną mozaikę. Bóg był zaskoczony. Nie spodziewał się, ze z resztek może powstać taka piękna kraina. Wszyscy pochylili się nad Kaszubami i z zachwytem spoglądali na te śliczne oczka wodne, na szachownice pól, łąk i lasów, na kręte rzeki i strumienie, obfitość zwierzyny, grzybów, jagód i innych leśnych owoców, na bogactwo ryb w jeziorach i na cudowne pagórki. A Pan Bóg znów zwrócił się do anioła Kaszub:
- Teraz masz pod swą opieka kraj piękniejszy od innych. Strzeż go dobrze i troszcz się o niego.
Anioł rzucił się do stóp Boga i gorąco dziękował.
- A tu masz wielki bursztyn – mówił dalej Bóg. – Jest cenniejszy niż ziemia, która się opiekujesz. Wrzuć go do jednego z kaszubskich jezior. Gdyby tej krainie zagrażało kiedyś śmiertelne niebezpieczeństwo, wypłynie na powierzchnię i przyniesie jej ratunek. Anioł znowu całym sercem dziękował Bogu.
Potem Gryf – skrzydlaty lew z głową orła – chwycił w swe szpony największy kaszubski skarb i wrzucił go do wody w miejscu, gdzie obecnie znajdują się Kartuzy. Na pamiątkę tego wydarzenia do dziś w herbie Kaszub widnieje Czarny Gryf.
Janusz Mamelski
„Stolemy”
Zanim Kaszubami całkowicie zawładnął człowiek, panami tej krainy były stolemy. Kształtem przypominały ludzi, ale wzrostem przewyższały ich kilkakrotnie. Posiadały tez ogromną siłę. Drzewa wyrywały niczym źdźbła trawy. Ciskały wielkimi głazami jak ziarnkami grochu. Jednym słowem, były to olbrzymy. Nic dziwnego, ze ludzie bali się stolemów, schodzili im z drogi i kryli się przed nimi. Olbrzymy jednak zdawały sobie sprawę, że jest ich coraz mniej, a ludzi coraz więcej.
Któregoś dnia dwa stolemy leżały nad brzegiem morza i odpoczywały w cieniu drzew. Rozprawiały o tym i o owym, aż pomału ich rozmowa zeszła na temat ludzi.
- Jest ich coraz więcej – rzekł starszy.
- Wycinają lasy i zakładają pola – dodał młodszy
- Wyławiają ryby z jezior, zabierają nam grzyby i orzechy.
- Budują nowe wioski i rozbudowują stare.
- Oj! Niedobrze z nami!
- Niedobrze!
I tak od słowa do słowa uradzili, ze trzeba ludzi zniszczyć. Najpierw jednak, by zebrać siły, postanowili uciąć sobie krótka drzemkę.
Cała tę rozmowę słyszał młody, sprytny rybak. Przestraszył się bardzo, ale głowy nie stracił. Cichutko wszedł na sosnę i szyszką rzucił w nos starszego stolema. Ten poderwał się i mówi do młodego:
- Ty! bez głupich żartów, dobra?
- No co ty, nic przecież nie zrobiłem – tłumaczył się młody.
- Spróbuj jeszcze raz, a zobaczysz...!
Kiedy znowu zasnął, rybak rzucił szyszką w nos drugiego stolema. Teraz ten, choć młodszy, rozgniewał się na drugiego, ale szybko dał sie udobruchać. Po chwili rybak znowu rzucił w starszego, później jeszcze raz w młodego i rzucał tak długo, aż doszło między nimi do ostrej sprzeczki. Ta zaś bardzo szybko przerodziła siew bójkę.
Nie była to zwykła walka. Starszy nie chciał pozwolić, by pokonał go jakiś młokos. Młody miał już dosyć ustępowania starszemu i uznał, ze czas mu pokazać, kto tu jest silniejszy. Od szarpaniny szybko przeszli do tarzania się w piachu, a potem w ruch poszły pięści. Następnie obydwaj zaczęli wyrywać drzewa i walczyć nimi jak maczugami. Grube pnie trzaskały jak zapałki. Brali wtedy nowe, aż wkoło zrobiło się pusto.
Młody rybak szczęśliwie zdążył zejść ze swej sosny i uciec do domu. Z daleka przyglądał się tej straszliwej walce i zaczął nawet żałować swego postępku. Stolemy natomiast walczyły dalej. Zapadł zmierzch, a bitwa nie ustępowała. Może przerwałaby ją noc, lecz wraz z nią pojawiła sie burza. Pioruny oświetlały walczących, a ci sięgnęli po nową broń.
Spod kaszubskich piachów dobywali kawałki skał i rzucali w siebie ze złością. Rzadko jednak trafiali, więc kamienie, mijając ciała olbrzymów, leciały dalej. Do dziś można je znaleźć w najróżniejszych zakątkach Kaszub. Niektóre leżą tak jak spadły: przy drogach, nad brzegami jezior i wśród pól. Inne rozbijały się na drobne kawałki i spadały na ziemie jak nasiona.
Przez wieki Kaszubi zbierali je ze swych pól, lecz wcale nie widać, by było ich mniej. Brukowali nimi drogi, wznosili fundamenty domów i mosty. Ich niezliczona liczba daje wyobrażenie o tym, jak zaciekła była walka stolemów.
W końcu jednak olbrzymom zabrakło sił. Legli znów obok siebie, niewładni już ruszyć ręką ani nogą. Wtedy odezwał sie starszy:
- Przyznaj mi sie, dlaczego we mnie rzucałeś szyszkami?
- Przyrzekam ci bracie, że to nie ja –jęknął młodszy.
- Ja tez w ciebie nie rzucałem – wysapał starszy. – To znaczy, że zrobił to ktoś inny.
Wtedy przyszła im do głowy pewna myśl:
- To musi być jakiś człowiek! – resztką sił wykrzyknęli prawie jednocześnie. Ale nie byli już w stanie czegokolwiek zrobić. Nim zasnęli na wieki, stary jeszcze dodał:
- Widać, ten mały stwór jest od nas o wiele mądrzejszy. Jeśli wszyscy ludzie są tacy, to prędzej czy później ziemia będzie należała do nich.
Po tych wydarzeniach inne stolemy długo jeszcze żyły z ludźmi w zgodzie. Niemniej słowa starego olbrzyma w końcu się spełniły. Dziś pozostały po nich jedynie kamienie i pozostaną pewnie jeszcze bardzo długo. Może nawet dłużej niż ludzie...
„Zatopienie Helu”
Rybacy powiadają, że na morzu, w pobliżu Helu jest bardzo osobliwe miejsce. Na północny zachód od miasta często się burzy i wieją silne wiatry. Wszyscy raczej omijają to miejsce, bo pływać jest tam niebezpiecznie.
W pierwszy dzień Zielonych Świątek dzieją się rzeczy jeszcze dziwniejsze. Woda staje się niesłychanie spokojna i przeźroczysta. Kto tam się wówczas znajdzie, zauważy na dnie morza cienie żyjącego miasta: piękne domy, bogate ulice i zamożnych ludzi. Słychać też przecudną muzykę, która towarzyszy zabawom, swawolnym uciechom i hulankom. Już niejeden rybak uległ pokusie i dał się zwabić w morskie głębiny, znikając bezpowrotnie.
Są to podobno cienie starego Helu, miasta niegdyś tak bogatego, że wielkością i znaczeniem przerastało ono inne grody nad Bałtykiem, nawet sam Gdańsk. Jego mieszkańcy czerpali ogromne zyski z handlu. Do portu zawijały okręty z całego świata. Przywoziły najpiękniejsze i najcenniejsze dzieła rąk ludzkich. Niewiele innych na świecie mogło dorównać wielkim helskim pałacom, cudownym komnatom, wspaniałym placom i przepysznym świątyniom.
Helanie sprzedawali głównie wyroby z bursztynu i z drewna, wspaniałe okręty, piękną ceramikę i tkaniny lniane. Sklepy były tam bogate jak rzadko gdzie.
Byłoby tak może do dzisiaj, gdyby nie zgubny wpływ bogactwa na ludzi. Mieszkańcom Helu przestało wystarczać to, co mają. Chcieli wciąż więcej i więcej. Wkradła się wiec między nich zawiść i chciwość. Zamiast dalej pomagać sobie nawzajem, szukali zguby innych. Przestali wspierać biednych i każdego starali się wykorzystać. Zamartwiali sie tym, ze inni mają więcej. Swoje troski topili w alkoholu, który obficie lał się na wszelkich ucztach i hulankach. Osłabiona trunkiem woda nie broniła ich przed rozpustą.
Cierpieli na tym najbiedniejsi – skromni rzemieślnicy i prości rybacy. Możni helanie wywyższali się, gardząc nimi i uciskając coraz bardziej. Z każdym dniem płacili mniej, a wymagali więcej. Biedni pracowali coraz dłużej. Do miasta wkradła sie pycha i zapanowała niespodziewanie. Taki Hel sam upadłby prędzej czy później, ale stało sie inaczej.
Właśnie w noc Zielonych Świątek Bałtyk bardzo sie rozszalał. Wtórowało mu niebo pełne chmur i błyskawic. Woda lała się ze wszystkich stron. Hel zalewały morskie fale, wody zatoki i strugi deszczu. Pyszni bogacze byli już zamroczeni trunkami. Pozostali mieszkańcy czuwali, modląc się w rybackim kościółku. Widząc, co sie dzieje, w porę uszli za miasto na wysokie wydmy. Pozostali zginęli pod wodą. Pod ciężarem wody zapadła sie ziemia i dziś w tym miejscu jest dno morskie.
Pod wodą znalazła się tez helska świątynia, lecz solidnie wykonane dzwony pozostały całe i długo dzwoniły na lament. Od czasu do czasu ich płacz słychać jeszcze w głębinach, gdy tonie łódź lub człowiek. Ci, którzy przeżyli owa straszną noc, na nowym miejscu wznieśli dzisiejszy Hel. Na szczęście jego mieszkańcy nie są już tacy, jak ich poprzednicy.
rswiecha