V. FORMY PAŃSTWA I KLASYFIKACJA FORM PAŃSTWA
Forma państwa – konstytucyjnie określony sposób zorganizowania życia politycznego i społecznego państwa.
1. Klasyczne klasyfikacje
Od starożytności zajmowano się klasyfikowaniem form państwa. Jedną z pierwszych osób był Arystoteles, który wyodrębnił klasyfikacje form państwa ze względu na liczebność podmiotów władzy państwowej.
1) Ze względu na liczebność podmiotów władzy państwowej.
a) PAŃSTWO MONOKRATYCZNE
Władza skumulowana jest w rękach 1 jednostki (wódz, monarcha).
b) PAŃSTWO ARYSTOKRATYCZNE (oligarchiczne)
Władza należy do grupy obywateli, którzy uważają iż za pośrednictwem swojej władzy najlepiej identyfikują interesy całego społeczeństwa i najskuteczniej potrafią zapewnić realizację interesów poprzez swoje rządy (jeden stan społeczny).
c) PAŃSTWO DEMOKRATYCZNE
Władza należy do ogółu obywateli.
2) Ze względu na podmiot sprawujący funkcje najwyższego reprezentanta państwa.
a) MONARCHIA
Organ najwyższy sprawuje swoją władzę dziedzicznie.
b) REPUBLIKA
Wszystkie organy najwyższe w państwie są kształtowane w drodze wyborów.
3) Ze względu na strukturę terytorialną.
a) PAŃSTWO UNITARNE (JEDNOLITE)
- Obowiązuje jednolity system prawny opierający się na 1 konstytucji.
- Jednolita struktura terytorialna ma wyłącznie administracyjno-polityczny charakter.
b) PAŃSTWO FEDERALNE
- Istnieją w nim części składowe (stany, landy, regiony, republiki, kantony), które posiadają znaczny stopień samodzielności.
- Każda z części składowych federacji stanowi odrębny system prawny. N czele systemu źródeł prawa egzystuje konstytucja, a oprócz tego na terytorium całej federacji obowiązuje drugi system prawny z konstytucją będącą podstawą funkcjonowania całej federacji.
- Taka federacja może mieć strukturę:
a. scentralizowaną
Kiedy przy podziale zadań pomiędzy człony składowe federacji a federację, priorytet przysługuje się federacji.
b. zdecentralizowaną
Kiedy przy podziale zadań pomiędzy człony składowe federacji a federację, priorytet przysługuje się członom składowym.
Różnego rodzaju elementy klasyfikacyjne mogą na siebie zachodzić.
2. Bardziej współczesne klasyfikacje
DYKTATURA
Pierwotnie treść pojęcia dyktatura wiązała się z ustrojem starożytnej republiki rzymskiej. W trudnych sytuacjach dla państwa senat przelewał swoje szerokie uprawnienia na rzecz dyktatora, którego zadaniem było podjęcie wszelkich możliwych środków w celu odrzucania niebezpieczeństw, które groziły republice.
· Taką demokratyczną dyktaturę dzisiaj się prawie nie spotyka.
· Ewentualnie przykład szwajcarski, ale on uległ zatarciu. W konstytucji z 1874r.był przepis mówiący o tym, że jeżeli nastąpi zagrożenie dla niepodległości państwa albo jego wieczystej neutralności to zgromadzenie federalne zbiera się i wybiera generała armii konfederacji (naczelnego dowódcę sił zbrojnych konfederacji), który otrzymuje pakiet bardzo szerokich pełnomocnictw i który podejmuje działania niezbędne dla odwrócenia tych zagrożeń.
· Konstytucja z 1999r. skromnie reguluje ten problem - jeśli byt wolnościowego państwa, niezależność kraju lub przetrwanie ludności są zagrożone.
Dzisiaj pojęcie dyktatura określa formę państwa w którym podmiot sprawujący władzę nie jest w żaden sposób ograniczony przez prawo.
1) Dyktatura plebiscytarna
- Istotą takiej dyktatury jest to, że mandat do sprawowania władzy dyktatorskiej wyprowadza się z głosowania powszechnego i zostaje ono co jakiś czas (periodycznie) potwierdzone.
2) Dyktatura w formie państwa autorytarnego
- Wiąże się ze sposobem uzasadnienia pochodzenia władzy.
- Władza w państwie autorytarnym wywodzi się z nadrzędnego autorytetu jakiegoś podmiotu (monarcha, partia polityczna, wódz).
- Autorytet takiego podmiotu nie podlega niczyjej kontroli, w szczególności społeczeństwa.
- Władza taka sprawowana jest w sposób nieograniczony.
- Państwo takie nie poprzestaje na kontroli życia politycznego.
- Jeśli następują konflikty pomiędzy organami sprawującymi władzę, to bez dyskusji podporządkowują się rozstrzygnięciom takich konfliktów obejmowanych przez ów autorytet.
- Prawa jednostki są gwarantowane o tyle, o ile nie pozostają one w sprzeczności z interesem sprawowania władzy w państwie. Adresaci norm nie mają wpływu na ich treść.
3) Państwo totalitarne
- Termin od słowa totus – całość stosunków istniejących w danym państwie.
- Nie istnieje odróżnienie państwa od społeczeństwa, jednostki od grupy społecznej.
- Nie ma indywidualnej przedsiębiorczości, pluralizmu politycznego czy społecznego.
- Wszystkie przejawy organizacji społeczeństwa znajdują się pod kontrolą państwa.
- Państwo opiera swój byt na ideologii, która ma zapanować na umysłami i sercami wszystkich obywateli.
- Istotną rolę odgrywają siły zbrojne, policja, tajna policja polityczna.
- Występowanie tendencji korporacyjnych. Z mocy samego prawa tworzone są korporacje, czyli swoiste związki oparte na różnych kryteriach gospodarczych, zawodowych a poszczególni obywatele jako osoby fizyczne mają prawny obowiązek przynależenia do określonych korporacji.
OLIGARCHIA
- Sytuacja w której władza spoczywa w rękach jakieś grupy społecznej, współcześnie taka grupa społeczna różnie bywa nazywana (elita, nowa klasa panująca).
- Grupa ta zamyka się sama w sobie, izoluje się od społeczeństwa – alienacja klasy rządzącej.
- Cechą charakterystyczną jest brak pluralizmu gospodarczego i politycznego.
- Zjawisko ograniczania praw jednostki.
DEMOKRACJA
1. Pluralistyczna
- Demokracja, w której następuje rozwiniecie gwarancji praw i wolności obywatelskich, zwłaszcza praw politycznych.
- Pojawia się zjawisko wolnych wyborów, będące konsekwencją systemu wielopartyjnego.
- Państwo opiera swoją strukturę organizacyjną na zasadzie podziału władzy.
- Ustrój ekonomiczny państwa konstruowany jest na zasadzie gospodarki wolno rynkowej.
1) państwo liberalno-demokratyczne
§ Konsekwentnie wobec koncepcji liberalnych ogranicza swoją aktywność do zapewnienia istnienia 2 porządków: wewnętrznego i bezpieczeństwa zewnętrznego.
§ Poza tym to państwo ma jedynie obowiązek stwarzania warunków dla swobodnego rozwoju jednostki i społeczeństwa.
2) państwo prawne
a) znaczenie formalne
§ Takie państwo we wszystkich sferach swojej aktywności i działalności swoich organów opiera się na prawie.
§ Szczególnie podkreśla się rolę konstytucji i ustawy w warunkach demokratycznego państwa prawnego.
b) znaczenie materialne
§ Takie państwo i jego organy opierają swoją aktywność na idei sprawiedliwości.
§ Bywa, że ta idea jest kwalifikowana (u nas – art.2). Mówi się wtedy o sprawiedliwości społecznej.
§ Podkreślenie tego elementu sprawiedliwości silnie wiąże tę formę państwa z państwem socjalnym.
§ W niektórych konstytucjach wręcz państwo jest identyfikowane jako socjalne państwo prawa.
Cechą państwa prawnego jest:
- Silne akcentowanie zasady nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).
- Występowanie sądowej kontroli aktów władzy państwowej. Zarówno rozumianej jako istnienie specjalnego sądu konstytucyjnego i istnienie sądu administracyjnego (lub całej struktury).
-...
umkc