Święci od i-n.doc

(146 KB) Pobierz

Paweł Wasiel

Św. Ignacy z Antiochii

Św. Ignacy, biskup i męczennik należy do najpiękniejszych postaci chrześcijaństwa pierwszych wieków. Dzieje jego bohaterskiej śmierci opisali między innymi: św. Ireneusz, Orygenes, Euzebiusz z Cezarei, św. Polikarp, św. Jan Chryzostom i św. Hieronim. Także z listów św. Ignacego możemy poznać osobowość tego niezwykłego świętego i rodzaj jego śmierci. Wszystkie swoje listy rozpoczyna od słów: "Ignacy, zwany Teoforem.".

Nie wiemy, czy było to faktycznie jego imię chrzest-ne, czy po prostu sam sobie nadał ten przydomek, by nim podkreślić swoje posłannictwo i zadanie, iż ma wszędzie głosić Boga.
Legenda głosi, że był on tym szczęśliwym dzieckiem, które Kiedyś Chrystus postawił przed uczniami i rzekł: ": Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. Kto się więc uniży jak to dziecko, ten jest największy w królestwie niebieskim. I kto by przyjął jedno takie dziecko w imię moje, Mnie przyjmuje". (Mt 18, 3 - 5).

Niestety, nie wiemy nic o latach dziecięcych i młodzieńczych św. Ignacego. Spotykamy go dopiero jako trzeciego z kolei biskupa Antiochii.
Gdy wybuchło prześladowanie Kościoła za panowania cesarza Trajana, św. Ignacy został skazany na śmierć; rozszarpanie przez dzikie zwierzęta. Właśnie Trajan urządzał w Rzymie igrzyska, które miały swoją wspaniałością zaćmić wszystko, co dotąd oglądano. Potrzebne były do tego widowiska ofiary. Znaleziono je w chrześcijanach, których wysyłano na arenę do walki z wygłodzonymi dzikimi zwierzętami afrykańskimi. Dlatego namiestnik Syrii wysłał św. Ignacego pod eskortą do Rzymu jako głowę chrześcijan syryjskich, którzy tam przebywali. Święty dobrze zdawał sobie sprawę z tego, co go czeka. Nie przerażało go to jednak, lecz przeciwnie, napawało radością. W liście do Rzymian pisał: "Oddajcie mi przysługę największą i pozwólcie mi złożyć samego siebie Bogu w ofierze, jako że ołtarz jest przygotowany... Piszę do wszystkich kościołów i wszystkim oznajmiam, że chętnie umieram dla Boga".
W czasie podróży do Rzymu zatrzymał się w Smyrnie, gdzie czekał na okręt.
Korzystając z chwilowej przerwy napisał 4 listy: do Efezian, Magnezjan, Trallan i Rzymian.

Nie mamy dokumentów opisujących śmierć męczeńską św. Ignacego, ale wydaje się ona faktem niewątpliwym i miała miejsce ok. roku 107. Chrześcijanie zebrali pozostałe na arenie szczątki męczennika i przenieśli je do Antiochii. Wiemy o tym z mowy św. Jana Chryzostoma poświęconej św. Ignacemu. Cesarz Teodozjusz II (+450) nakazał umieścić jego relikwie w świątyni Fortuny, zamienioną na katolicką. Trzecie przeniesienie relikwii odbyło się w roku 540, kiedy Chozroes, król perski najechał na Palestynę i Syrię.
Wreszcie relikwie powróciły do Rzymu, kiedy w wieku VII Saraceni zajęli Syrię.
Obecnie relikwie św. Ignacego znajdują się w różnych kościołach Europy. Jego głowa od 1559 r. znajduje się w kościele jezuitów w del Gesui.
Św. Ignacy z Antiochii dał początek 9 świętym i błogosławionym noszącym jego imię. W Polsce aż 63 miejscowości mogły zapożyczyć swoje nazwy od tego wielkiego świętego.

 

Św. Jadwiga Królowa w Jarosławiu

Jedną z pierwszych czcicieli cudownej figury Matki Bożej Bolesnej była święta królowa Jadwiga.
W roku 1387 stanęła na czele wyprawy na Ruś Czerwoną, aby odzyskać Grody Czerwińskie z rąk węgierskich. Według zapisów w kronikach, będąc 18 lutego w Jarosławiu modliła się "w kaplicy pod miastem". W kilka dni później wojska polskie w bitwie pod pobliskim Stubnem pobiły wojska węgierskie. W podzięce królowa hojnie obdarowała "leśną samotnię" Bogarodzicy.

 

Św. Jadwiga

Św. Jadwiga była trzecią i najmłod-szą po Katarzynie i Marii córką króla Węgier i Polski, Ludwika Andegaweńskiego i Elżbiety, księżniczki Bośniackiej. Biła więc w niej krew węgierska i słowiańska. Urodziła się prawdopodobnie 18 lutego 1374 roku. Ród Jadwigi panował na Węgrzech od wieku XIV. Książęta francuscy Anjou dzięki poparciu papieży objęli w posiadanie królestwo Sycylii i Neapolu. Karol Robert Anjou objął tron węgierski, a w roku 1320 ożenił się z Elżbietą, córką króla polskiego Władysława Łokietka, siostrą Kazimierza Wielkiego. Ich synem był Ludwik I Węgierski, ojciec Jadwigi. Jako najbliższy krewny po zmarłym bez potomka męskiego Kazimierzu Wielkim objął tron polski. Wśród francusko-neapolitańskich przodków Jadwigi znajduje się św. Ludwik, biskup Tuluzy, co miało znaczenie w wychowaniu religijnym córek, mogących się pochwalić, że mają w swoim rodzie świętego.

Za rządów Ludwika Węgierskiego Węgry doszły do szczytu potęgi i świetności. Ludwik Węgierski zdobył najpierw dla swojego państwa Wołoszczyznę, potem Bośnię, z kolei Serbię i część Bułgarii. W wojnie z Wenecją poszerzył granice Węgier na południu po Dalmację. Wreszcie po śmierci Kazimierza Wielkiego drogą sukcesji został także królem Polski. Już jako król polski do Węgier przyłączył Ruś, która należała do Polski.
Słusznie Węgry nadali Ludwikowi I zaszczytny przydomek Wielkiego. Po śmierci Ludwika Węgierskiego dużą rolę polityczną odegrała żona zmarłego króla, a matka Jadwigi, Elżbieta z Bośni. Ambitną żonę Ludwik jeszcze za swojego życia ustanowił regentką w Polsce. Nie lubiana przez naród musiała po pewnym czasie Polskę opuścić. Na tronie węgierskim osadziła swoją córkę, Marię, ale sprawowała z nią współrządy. Po długich przetargach zgodziła się oddać Jadwigę na królowę Polski. Ambitna intrygantka, znienawidzona przez naród, została wtrącona do więzienia i uduszona. Rodzice planowali dla Jadwigi małżeństwo z Wilhelmem Habsburgiem. Dzieci połączono warunkowym ślubem, by go dopełnić w ich wieku dojrzałym, gdy Jadwiga będzie miała lat 12, a Wilhelm lat 14. W chwili zawarcia ślubu warunkowego mieli zaledwie - Jadwiga 4 lata, a Wilhelm 8 lat. W nadziei na przyszły ślub wysłano Jadwigę do Wiednia. W tym wszakże roku zmarła najstarsza córka Ludwika Węgierskiego, Katarzyna. W tej sytuacji odwołano Jadwigę na Węgry.

Po śmierci Ludwika Węgierskiego (1382) Węgrzy ogłosili królową córkę Elżbiety, Marię. Natomiast Polacy zaprosili na swój tron Jadwigę. Elżbieta zgodziła się na to w nadziei, że Jadwiga poślubi Wilhelma, który w ten sposób automatycznie zostanie królem Polski.

Jednak panowie polscy nie chcieli się na to zgodzić wobec o wiele korzystniejszej perspektywy połączenia Polski unią z Litwą. Panowie wielkopolscy chcieli natomiast osadzić na tronie krakowskim Ziemowita IV, księcia Mazowsza, by tę ziemię pozyskać dla Polski. Przetargi trwały dwa lata, bo także Elżbieta żywiła jeszcze nadzieję na koronę polską. Podobne starania czynił książę Opola, Władysław. Kiedy jednak panowie małopolscy zagrozili zerwaniem unii z Węgrami, Elżbieta została zmuszona zgodzić się na wyjazd Jadwigi do Polski. Dnia 16 października 1384 roku arcybiskup gnieźnieński, Bodzanta, dokonał koronacji 10-letniej Jadwigi. Wilhelm jednak nie myślał bynaj-mniej rezygnować z nadziei na uzyskanie polskiego tronu. Powołując się na prawo małżeńskie przy poparciu Władysława Opol-czyka zdołał wejść do Krakowa. Nie wpuszczono go wprawdzie na zamek, gdzie mieszkała Jadwiga, ale pozostał w pobliżu zamku, w domu Gniewosza z Dalewic, zaufanego rycerza Opolczyka. Młodzi widywali się w towarzystwie osób najbliższych. Kiedy jednak pertraktacje z Jagiełłą były już bliskie finalizacji, zmuszono Wilhelma do opuszczenia Polski. Jadwiga szczerze pokochała Wilhelma. Dlatego jego wydalenie przeżyła bardzo silnie. Doszło do tego, że usiłowała zbiec z Wawelu, nawet furtę, którą przed nim zamknięto, rąbała toporem, wziętym od straży.

Na szczęście biskup krakowski i panowie zdołali przekonać szczerze religijną królowę, że swoją ofiarą osobistą przysporzy wiele chwały Bożej, bo obietnicą ochrzczenia Litwy związał się Jagiełło. Nadto połączenie Polski z Litwą czyniło Polskę obszarem trzykrotnie większą. Unia Litwy z Polską umożliwiała natomiast Litwie zapewnienie obrony przed Krzyżakami, którzy zagonami swoich podbojów wdzierali się coraz głębiej w jej obszary. Wreszcie wśród tarć i walk o tron litewski umacniało to zdecydowanie pozycję Jagiełły. Dnia 1 lutego 1386 roku, po wyrażonej przez Jadwigę zgodzie na ślub z Jagiełło aktem wystawionym w Wołkowysku, posłowie polscy zaprosili Jagiełłę formalnie na objęciu tronu. Dnia 15 lutego Jagiełło był już na Wawelu i tegoż dnia odbył się jego Chrzest. Ponieważ wielki mistrz krzyżacki odmówił uczestniczenia przy Chrzcie Jagiełły jako ojciec chrzestny, w tym charakterze został zaproszony książę Władysław Opolczyk. Na matkę chrzestną króla zaproszono Jadwigę z Melsztyna Bilecką. Jagiełło przybrał sobie imię Władysława. Dnia 18 lutego tegoż roku (1386) odbył się ślub Władysława Jagiełły z Jadwigą w katedrze krakowskiej. Tam również 4 marca odbyła się koronacja Jagiełły na króla polskiego. Jagiełło miał wówczas 35 lat, Jadwiga - 12. Tak więc Jagiełło był od Jadwigi starszy o 23 lata.

Wiosną tegoż roku para królewska udała się do Wielkopolski, gdzie król uspokoił tamtejszych panów, mianując na wojewodę wielkopolskiego ich kandydata, Bartosza z Odolanowa. Wczesną wiosną 1387 roku wyruszył król, by dokonać na-wrócenia Litwy. Dnia 17 lutego tegoż roku założył pierwsze biskupstwo w Wilnie. Tymczasem panowie polscy zdołali przekonać Jadwigę, by stanęła na czele wojsk polskich i by na nowo przyłączyła Ruś do granic Polski. Starosta węgierski oddał Ruś bez oporu. Dnia 8 marca 1387 roku Jadwiga wjechała do Lwowa.

Rok 1389 był dla Polski szczególnie groźny. Sprzysięgli się bo-wiem przeciwko niej wszyscy jej wrogowie. I tak Opolczyk usiłował orężnie zdobyć dla siebie Kraków.
Pozbawiony przywłaszczonych sobie ziem polskich połączył się z Krzyżakami. Usiłowano wciągnąć do tej wrogiej koalicji także Wilhelma Habsburga i Zygmunta Luksemburga, który właśnie w roku 1387 przez małżeństwo z królową Węgier, Marią, stał się królem węgierskim, by niebawem nałożyć sobie koronę Niemiec, a wreszcie także Czech. Na domiar złego na samej Litwie powstał bunt. Wielki Książę Witold połączył się z Krzyżakami przeciwko Jagielle. Marzono już nawet o rozbiorze Polski. Usiłowano nadto do akcji wrogiej Polsce wciągnąć papieża Bonifacego IX, głosząc, że Jadwiga złamała kontrakt ślubny z Wilhelmem, że Jagiełło przyjął Chrzest święty pozornie, jedynie dla celów politycznych; przytaczano zbrodnie, jakich się jako poganin na własnej rodzinie dopuścił li tylko dla zaspokojenia chęci władzy. Dzięki jednak znakomitej dyplomacji ze strony króla, królowej i panów polskich, dzięki energicznej i wszechstronnej ich akcji udało się wyjść ze wszystkich niebezpieczeństw obronną ręką. Zwycięstwo zaś pod Grunwaldem (1410) nad wrogiem Polski nr 1 uspokoiło inne drapieżne umysły.

Jagiełło bardzo pragnął mieć potomka, który by zapewnił ciągłość jego rodu na tronie polskim. Kiedy więc Jadwiga została matką, zapanowała wielka radość na dworze królewskim. Niestety, trwała zbyt krótko i miała zakończyć się podwójną tragedią:
śmiercią dziecka i matki. Dnia 22 marca 1399 roku Jadwiga urodziła córkę, której na Chrzcie świętym dano imię matki bł. Jadwigi oraz (na cześć papieża) imiona: Elżbieta, Bonifacja. Po trzech wszakże tygodniach dziecię zmarło, a niebawem zmarła też matka. Zasnęła w Panu 17 lipca 1399 roku, w wieku 25 lat, okrywając naród polski żałobą. Jako królowa rządziła Polską sama 2 lata (1384-1386), razem z Jagiełłą dzieliła losy naszej Ojczyzny 13 lat (1386-1399).

Opłakiwaną przez wszystkich królowę pochowano w podziemiach katedry krakowskiej na Wawelu. W 1887 roku odnaleziono tam jej śmiertelne szczątki pod posadzką katedry. W 1949 roku grób jej otwarto ponownie i przeprowadzono naukowe badania. Według nich królowa Jadwiga była wzrostu wysokiego (175-182 cm), miała pełne uzębienie, włosy rudawe. Zachowane kości pochowano w nowej trumnie, którą umieszczono w artystycznym sarkofagu z białego marmuru, wykonanego przez A. Madeyskiego. Spoczywa w nim dotąd.

 

Św. Jakub Apostoł

Św. Jakub Apostoł zwany Większym albo Starszym był bratem św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Wraz z ojcem Zebedeuszem byli rybakami. Mieszkał prawdopodobnie w Betsaidzie nad Jeziorem Galilejskim. Matką jego była Salom, należąca do grona osób towarzyszących i posługujących Chrystusowi. Należał do uprzywilejowanych uczniów Chrystusa, którzy byli świadkami wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia na górze Tabor oraz modlitwy w Ogrójcu. Jakub był gwałtownego usposobienia i popędliwego charakteru, dlatego Pan Jezus nazy-wał go "Synem Gromu". Herod Agryppa I, wnuk Heroda Wielkiego, kazał ściąć go mieczem podczas pierwszego prześladowania. Tradycja utrzymuje, że Apostoł przed śmiercią ucałował swojego kata, który wzruszony tą postawą nawrócił się na wiarę chrześcijańską. Relikwie św. Jakuba są czczone w Compostella w Hiszpani.
Św. Jakub jest patronem Hiszpanii i Portugalii. Jego święto obchodzone jest 25 lipca.

 

Kamil Prusinowski

Św. Jan z Dukli

Św. Jan z Dukli urodził się ok. roku 1415. Poszukując większej więzi z Bogiem, zdecydował się na pustelniczy tryb życia. Przebywał na Górze Zaśpit i w lasach pod Cergową. Po kilku latach życia w pustelni wstąpił do zakonu franciszkanów. Był kilkakrotnie wybrany przełożonym klasztoru, tj. na gwardiana. Zajmował również stanowisko kustosza kustodii ruskiej. W życiu zakonnym pełnił wytrwale funkcję spowiednika i kaznodziei. Urzeczony surowością życia bernardynów, zmienia zakon i wstępuje do nich. Wzorcowy tryb życia i jego dobry charakter sprawia, że jest bardzo lubiany przez swoich braci. Przez świętość życia, pokorę, mądrość oraz gorliwość cieszy się wielką powagą wśród krajan.
Zmarł we Lwowie 29 września 1484 roku, otoczony opinią świętości. Od samego początku grób zakonnika stał się celem licznych pielgrzymek.

 

Łukasz Głąb

Św. Jan od Krzyża

Urodził się w 1542 roku w Fontiveros w Hiszpanii w niezamożnej rodzinie. Kiedy miał dwa lata, zmarł jego ojciec. Przez jakiś czas wychowywał się w sierocińcu. Później pracował jako: pielęgniarz, krawiec, tkacz, a nawet kościelny.
Zarobione pieniądze przeznaczał na rodzinę i na opłacenie nauki. W 1563 roku wstąpił do zakonu karmelitów w Mediolanie. W 1567 roku po ukończeniu studiów otrzymał święcenia kapłańskie. Głęboko pobożny, bolał nad panującym w zakonie kryzysem. Zamierzał nawet opuścić zakon, lecz po spotkaniu ze św. Teresą z Avilli i za jej namową podjął próby reformacji zakonu. W tym celu z grupą zakonników przeniósł się do klasztoru w Duruelo. Jako wychowawca nowicjuszy zachęcał do przywrócenia pierwotnej reguły.

Opatrzność nie szczędziła mu doświadczeń. Został oskarżony o wygórowane ambicje, sianie niezgody. Osadzono go w odosobnieniu. Wtedy powstały jego najwspanialsze dzieła "Noc ciemna" ,"Pieśń duchowa".
Po uwolnieniu w 1578 roku święty Jan dużo podróżował. Uczestniczył w kapitułach zakonu, a wszystko to w celu ugruntowania zapoczątkowanej odnowy życia karmelitańskiego. Wyczerpany trudami i chorobą, zmarł dnia 14 grudnia 1591 roku.
Został beatyfikowany przez papieża Klemensa X w 1675 roku, a kanonizowany przez papieża Benedykta XIII w 1726 roku.


Życie św. Jana Nepomucena

Nasz święty jest kapłanem męczennikiem. Zginął 20 marca 1393 r. w obronie tajemnicy sakramentu pokuty. Był on spowiednikiem Zofii, żony króla Czech Wacława II. Kiedy zausznicy króla zaczęli dono-sić bez żadnych dowodów, że królowa Zofia sprzyja różnym rycerzom, król rozkazał zeznać Janowi z jakich grzechów się spowiada królowa. Jan zdecydowanie odmówił złamania tajemnicy spowiedzi.
W takiej sytuacji rozgniewany król kazał podpiec jego ciało pochod-niami i wrzucić w nocy do rzeki Wełtawy w tajemnicy przed mieszkańcami. Jednak cała sprawa się wydała, ponieważ rzeka wyrzuciła jego ciało na powierzchnię, a wokół niego zapłonęło 5 ogni.

Ciało Jana wyłowiono i pochowano w kościele katedralnym w Pradze, gdzie spoczywa do dziś.

 

Dorota Fryda

Św. Józef, Oblubieniec NMP

patron Kościoła Powszechnego (19 marca)

Św. Józef, czysty oblubieniec Najświętszej Maryi Panny i opiekun naszego Pana, pochodził z królewskiego rodu Dawida. Ewangelia nazywa go "mężem sprawiedliwym". Był skromnym wiejskim cieślą z Nazaretu, którego Bóg wybrał na oblubieńca i opiekuna Dziewicy - Matki Jezusa Chrystusa, Wcielonego Boga. Jego wiernej i troskliwej opiece zostało powierzone dzieciństwo i młodość Odkupiciela świata.

Również Matka Boża, jako jedyne dziecię ludzkie została obdarzona i przyozdobiona naturalnymi i nadprzyrodzonymi cnotami. Św. Józef, odznaczał się czystością serca, prostotą, pokorą, cierpliwością, hartem ducha i łagodnością - był wzorem prawdziwego chrześcijanina.

Nie mógł być stary, gdy poślubił Maryję. Dopiero sztuka renesansu (a także nasze kolędy) zrobiły z Niego niesłusznie staruszka. Wedle powszechnej wiary Kościoła Zachodniego żył w czystości. Umarł prawdopodobnie przed publicznym wystąpieniem Zbawiciela, bo już więcej Ewangelia Go nie wspomina.

Ominęły Go zaszczyty i bogactwa tego świata, ale Bóg obdarzył Go swoją łaską pomnażając Jego zasługi, szlachetność i blask świętości. Ponieważ był przedstawicielem Wiecznego Ojca na ziemi, naznaczoną przez Boga głową Świętej Rodziny, która była początkiem wielkiej rodziny Bożej.
8 grudnia 1870 r. papież Pius IX, uroczyście ogłosił Go patronem Kościoła Powszechnego. Odtąd dzień 19 marca stał się świętem bardzo uroczystym na całym świecie.

Od pierwszych wieków chrześcijaństwa kult św. Józefa był bardzo wielki na Wschodzie. Z czasem rozprzestrzenił się szeroko i umocnił w całym chrześcijańskim świecie. Papież Jan XXIII wprowadził imię Józefa do Kanonu Rzymskiego (do I Modlitwy Eucharystycznej).

Ze swego Niebieskiego Tronu św. Józef strzeże i chroni Kościół Walczący. Nikt, kto Go wzywa w potrzebie, nigdy nie woła na próżno. Jest wzorem życia doskonałego chrześcijanina i patronem szczęśliwej śmierci. Swoją opieką obejmuje Mistyczne Ciało Chrystusa, rodzinę chrześcijańską, chrześcijańską szkołę i wszystkich potrzebujących, którzy zwłaszcza w godzinie śmierci odwołują się do Jego miłosierdzia i potężnego wstawiennictwa. W czas śmierci został otoczony czułą opieką Jezusa i Maryi. Można więc w pełni Jemu zaufać, że zjedna nam miłosierdzie Boga i łaskę spokojnej i świętej śmierci.

 

Dorota Fryda

Św. Kazimierz

królewicz patron Wilna i diecezji wileńskiej

Św. Kazimierz był drugim synem króla Kazimierza Jagielończyka i Elżbiety Rakuskiej, córki cesarza Alberta II. Urodził się 5 października 1458 r. w Krakowie. Wychowywał się pod okiem pobożnej i mądrej królowej zwanej "Matką Jagielonów". Oprócz tego wychowywał go też słynny kronikarz i kanonik Jan Długosz., św. Jan Kanty i Filip Kallimach. Wśród swoich braci odznaczał się wybitnymi zdolnościami, a zwłaszcza pobożnością i pilnością. Nie interesował się rycerskimi, hałaśliwymi zabawami, za to chętnie przebywał wśród ubogich, rozdzielając obfite jałmużny z własnych oszczędności. Rozwijało się też w jego duszy piękne życie wewnętrzne. Posiadł w wysokim stopniu dar modlitwy. Długie godziny spędzał u stóp ołtarza Matki Bożej lub przed zamkniętą bramą kościoła.

Miał dwanaście lat, gdy do Krakowa, na Wawel przybyli przedstawiciele Węgier, by ofiarować mu koronę, którą Węgrzy chcieli odebrać nielubianemu Maciejowi Korwinowi. Kazimierz na żądanie ojca wyruszył na Węgry, jednak pod stolicą zagrodził mu drogę Maciej Korwin z szesnastoma tysiącami wojska. Kazimierz nie otrzymał obiecanej pomocy z Węgier i przymuszony tą sytuacją powrócił do Polski.

Kiedy najstarszy z braci, Władysław zasiadł w roku 1475 na tronie czeskim, Kazimierz chciał zyskać koronę polską.. Od tego czasu towarzyszył ojcu w podróżach po kraju i uczestniczył w naradach jako przyszły monarcha. Gdy jego ojciec przez kilka lat musiał przebywać na Litwie, on sprawował rządy nad Koroną w zamku w Radomiu. Królewicz był znacznie osłabiony chorobą płuc, która ciągle rozwijała się. Latem 1483 r. przybył do Wilna, gdzie ze względu na inny klimat miał być leczony. Istotnie jego zdrowie poprawiło się tak, iż na Boże Narodzenie mógł pojechać do Grodna. Lekarze wtedy zaczęli nalegać, aby złamał ślub czystości lub poprosił o dyspensę i pomyślał o małżeństwie, co miało by poprawić jego zdrowie, ale on z oburzeniem odrzucił tę radę.

...

Zgłoś jeśli naruszono regulamin