UKRYTY WYMIAR.doc

„UKRYTY WYMIAR”
Edward T. Hall 
(streszczenie)

I    KULTURA JAKO KOMUNIKOWANIE SIĘ

Głównym tematem tej ksiązki jest przestrzeń społeczna i indywidualna oraz postrzeganie jej przez człowieka.

Proksemika - określenie dla obserwacji i teorii dotyczących posługiwania się przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury. (termin wprowadzony przez autora).

Franz Boas – poglądy:

·         Komunikowanie sie stanowi rdzeń kultury i życia.

·         Każda rodzina języków rządzi się własnymi prawami, stanowi zamknięty system.

Relacja między językiem, myśleniem a postrzeganiem (Lee Whorf)

·         Język nie tylko wyraża myśli, ale też je kształtuje.

·         Postrzeganie jest również zaprogramowane przez język („dwa różne języki” inaczej postrzegają świat, dlatego np. nie można rozważać systemu filozoficznego w oderwaniu od języka).

·         „Ludzie są niewolnikami języka, którym mówią, tak długo, jak długo traktują jązyk jako coś oczywistego”.

Pogląd o związku między człowiekiem a doświadczeniem.

Założenie: Gdy 2 osoby są podmiotami tego samego doświadczenia, to 2 układy nerwowe zasilane są przez te same dane, 2 mózgi podobnie je rejestrują.

Badania proksemiczne obalają to założenie, zwłaszcza gdy mamy do czyneinia z różnymi kulturami.

Filtrowanie zmysłowe – selektywne przesiewanie danych zmysłowych podczas postrzegania. Filtry są ukształtowane kulturowo. (Czyli na co zwracamy uwagę, a co pomijamy.)

Przykład: Amerykanie i Arabowie żyją w zupełnie odmiennych światach postrzeżeniowych, np. jesśli chodzi
o utrzymanie dystansu Arabowie częściej niż Amerykanie posługują się powonieniem i dotykiem.

Jaki użytek robimy z naszych zmysłów widać po tym jak przekształcamy środowisko (np. architektura).

Ekstensje

Człowiek od innych zwierząt odróżnił się ekstensjami organizmu (przedłużeniami, odnogami) – udoskonalił swoje funkcje, np.:

·         komputer jest ekstensją fragmentu mózgu

·         telefon – głosu

·         koło – zwiększa zasięg ludzkich kończyn

·         pismo – rozszerza język

Weston La Barre twierdził, że nasz gatunek przeniósł ewolucję ze swojego ciała na ekstensje, przez co przyśpieszył procesy ewolucyjne.

Etologia – nauka badająca zachowania zwierzęce i związki organizmów z ich środowiskami.

W świetle etologii człowiek rozwinął i wyspecjalizował ekstensje, które szybko zastąpiły naturę. Człowiek stworzył nowy wymiar – kulturę, której fragmentem jest proksemika.

Człowiek i jego środowisko wzajemnie kształtują siebie:

kształtowanie
człowiek                                    kultura

Człowiek jako twórca świata może go kreować, decydując o tym jakim typem organizmu stanie się
w przyszłości.

Komunikacja przedstawicieli 2 róznych kultur to nie tylko konwersacja, ale też podświadome i świadome reagowanie na nawet subtelne zmiany zachowania drugiej osoby.
Ludzie unikają wyraźnego przechodzenia z lekkiej irytacji do otwartej wrogości, dzieje sie to na etapie zapowiedzi komunikacji. Kłopoty w komunikacju międzykulturowej wynikają z nieumiejętnego odczytania tego etapu. Gdy zwierzęta pominą lub skrócą etap zapowiedzi dochodzi między nimi do walki.

Etolodzy (np. K. Lorenz) twierdzą, że agresja jest niezbędnym składnikiem życia: gwarantuje zachowanie odpowiednich odstepów w rozmieszczeniu osobników (chroni gatunek przed nadmierna liczebnościa degradujaca środowisko).

Człowiek stworzył wiele „światów” (środowisk), każdy z nich ma swoje „wejście sensoryczne”, stąd to co dla ludzi w jednej kulturze oznacza tłok, nie musi go oznaczać w innej.
* Przykład miast amerykańskich: obcokrajowcy osiedlający się w nich przeżywaja stres związany z wejściem
w nowe środowisko i dopasowaniem się do niego, więc aby w Ameryce wszystkim żyło się doskonale – miasta musiałyby zostać przebudowane w sposób interkulturowy, uniwersalny.

II REGULOWANIE DYSTANSU U ZWIERZĄT

Terytorializm – roszczenie sobie prawa do danego obszaru. (wg Howarda)
* Powiedzenie ”wolny jak ptak” obrazuje zamknięcie człowieka w spoleczeństwie, a jednak zwierzęta także są zamknięte w swoich środowiskach.

Aspekty terytorializmu:

·         reguluje zagęszczenie osobników,

·         gwarantuje rozród,

·         tworzy kryjówki, miejsca do nauki i zabawy,

·         spaja grupę,

·         pomaga w ochronie gniazd i młodych,

·         wystawia dla drapieżników słabsze osobniki (naturalna selekcja)

·         określa miejsca do wydalania odchodów (ochrona przed pasożytami)

Ludzie wynaleźli wiele metod chronienie swojego terytorium – prawo własności, zakaz rewizji posiadłości, zakaz wstepu, rozróżnienie własnośći prywatnej i publicznej.

Mechanizmy rozmieszczania się u zwierząt.

Zwierzę otacza się czymś w rodzaju „baniek ochronnych”, które określają utrzymanie dystansu.

Hediger opisywał rodzaje dystansów, m.in.:

·         dystans ucieczki i dystans krytyczny, które występują wtedy, gdy stykają się ze sobą osobniki róznych gatunków.

·         Dystans osobniczy (indywidualny) i społeczny, które można zaobserwować tylko pomiędzy przedstawicielami tego samego gatunku.

Dystans ucieczki:

Im większe zwierze tym większy dystans między nim a wrogiem.

antylopa --- 450m --- wróg                                          jaszczurka --- 2m --- wróg

Oswajając zwierzęta czlowiek musiał wyeliminować lub zredukować ich dystans ucieczki.
Człowiek jest zwierzęciem samooswojonym, jednak np. schozofrenicy lubią uciekać w popłochu przed innymi ludźmi.

Dystans krytyczny:

Obejmuje wąską sterfę oddzielającą dystans ucieczki do dystansu ataku.
Wykorzystywany np. w  tresurze lwów.

Sterowanie lwem:

·         Żeby się cofnął – wchodzimy w jego dystans ucieczki.

·         Aby się zatrzymał – prowadzimy go do przeszkody, której nie może pokonać i stajemy na skraju dystansu ucieczki

·         Żeby się zbliżył – wchodzimy w jego dystans ataku.

Gatunki kontaktujące się i nie kontaktujące się.

Jedne gatunki potrzebują kontaktu fizycznego, inne nie stykają się.
- kontaktujące: pingwiny, morsy, nietoperze
- nie kontaktujące: mewy, sokoły, szczury

Dystans osobniczy (indywidualny).

Odległość utrzymywana midzy osobnikiem a jego współplemieńcem.

„Balon”, na zewnątrz którego osobniki nie nawiązują tak bliskiego kontaktu jak wtedy, gdy „balony” na siebie zachodzą.

      daleki kontakt                                                                                        bliski kontakt

Osobniki dominujące utrzynują większy dystans osobniczy:

Dystans społeczny:

Zwierzęta społeczne potrzebują stykania się ze sobą, w przeciwnym razie może dojść do wystawienia osobnika na łup dprapieżców. Po przekroczeniu dystansu społecznego zwierzę zaczyna odczuwać niepokój, mimo, że może nadal widzieć stado bądź je wywęszyć.
Dystans społeczny jest elastyczny – kurczy się w sytuacji zagrożenia.
Dystans społeczny został powiększony u ludzi prez telefon, telewizję, Internet itp.

Kontrola populacji.

Przykład kraba z Morza Północnego, który od czasu do czasu zrzuca skorupę i wtedy może zostać wywęszony i zaatakowany przez kraba tego samego gatunku z twardym pancerzem.

Krytyczna przestrzeń organizmu – minimalna przestrzeń, bez której niemożliwe jest przetrwanie.

Cykl u ciernika:

1.      Samiec tworzy koliste terytorium, w jego centrum gniazdo.

2.      Przybiera jaskrawe barwy.

3.      Płynie demonstracyjnie zygzakiem do samicy, która wpłynęła na jego terytorium.

4.      Zapładnia ok. 5 samic, które składają jaja w jego gnieździe.

5.      Przybiera szare barwy i chroni gniazda wachlując ikrę płetwami by dostarczyć tlen.

6.      Ochrania młode do ich usamodzielnienia.

Malthus zrewidowany.

(Malthus twierdził, że wymieranie przegęszczonej populcaji wiąże się z brakiem żywności)

John Christian uważał, że wzrosty i spadki liczebności populacji ssaków sa regulowane mechanizmem fizjologicznym zwiazanym z zagęszczeniem. Gdy liczba zwierząt w danym rejonie wzrasta, pojawia sie stres wywołujący pewną reakcję hormonalną, która prowadzi do wygasania populacji.

Nie jest to związane z zasobami żywności, np. lemingi – samobójcy rzucające się ze skał wcale nie wyglądały na wygłodzone.
 

Wymieranie na James Island.

Wyspa ok. 112 ha, 22 km od Cambridge, zasiedlono ją jeleniami. Christian upolował 5 sztuk i przebadał je dokładnie, a zwłascza pod względem hormonalnym (nadnercza) oraz tkankę tłuszczową i wątrobę.
Po przekroczeniu możliwego zagęszczenia jelenie zaczęły padać. Przyczyną nie był głód (tkanka tłuszczowa bez zmian), lecz ze stresu – miały zapalenie wątroby i powiększone nadnercza od wytwarzania nadmiernych ilosci noradrenaliny.
Zwłaszcza po mrozach, które uniemożliwiały podróż jeleni na kontynent, nastąpiło gwałtowne wymieranie.

Drapieżnictwo a populacja.

Związek między drapieżnikiem a ofiarą jest odmianą subtelnego współistanienia. Drapieżnik udoskonala gatunek ofiary pożerając osobniki niedojrzałe, stare lub chore.
Z kolei tylko najsprawniejsi lowcy przetrwają, słabsze zginą z głodu.
Myśliwi i kłusownicy wybierają przeważnie najdorodniejsze sztuki, przez co w danym gatunku zaczynają przeważać osobniki słabe.

III PRZEGĘSZCZENIE A ZACHOWANIE SPOŁECZNE ZWIERZĄT

Eksperyment Calhouna.

Calhoun stworzył w stodole konstrukcję mającą zaspokoić potrzeby kolonii białych szczurów.

Mimo obfitości pożywienia populacja utzrymywała sie pomiędzy 150-200 osobnikami, chociaż samice były zdolne dać początek populacj 50 000 sztuk.
Szczury zgrupowały się w równe kolonie: 12 sztuk każda.
a tej samej powierzchni większa ilość szczurów przeżyje w mniejszych klatkach – te w większych
i liczniejszych zaczynają walczyć miedzy sobą.

„bagno behawioralne” – wypaczenia w zachowaniu, formy patologii, zaburzenia w:

·         budowaniu gniazd – nie kończenie, rozrzucenie mlodych,

·         zalotach – pasywność samców lub nadmierna agresywność,

·         organizacji społecznej – brak opieki nad młodymi, pożeranie ich, deptanie, dominujące samce nie potrafią ustalić terytorium,

·         fizjologii – poronienia,

·         poziomie agresji – podgryzanie ogonów.

Biochemia przegęszczenia.

Egzokrynologia (Parkers i Bruce) – przeciwieństwo endokrynologii, szerszy sposób widzenia regulatorów chmicznych, np. wydzielin zapachowych ssaków.

- wydzielanie zewnętrzne – integruje grupę
- wydzielanie wewnętrzne – integruje osobnika

Model banku cukru – porównanie gospodarki hormonalnej do funkcjonowania banku.

Pożytki stresu:

·         Udoskonala rasę (rywalizacja wewnątrzgatunkowa).

·         Konkurencja międzygatunkowa angażuje cały gatunek (rozwija daną funkcję, np. rozwinięcie ostrego wzroku u organizmów zmuszonych przez presję środowiskową przenieść się na drzewa). np. człowiek zahamował rowój węchu, dzięki czemu jest zdolny znieść większe przegęszczenia (dopóki smród mu nie przeszkadza).

Ewolucja człowieka zaczęła się rozwojem repeptorów przestrzennych – zmysłów wzroku i skcuhu, dzięki czemu możemy doskonalić się w dziedzinach sztuki z nimi związanych – głównie malarstwo, muzyka, poezja, taniec. Atyczy się to również komunikacji – w różnych kulturach kładzie się jednak inny nacisk na słuch, wzrok (np. gesty) lub węch.

IV PERCEPCJA PRZESTRZENI: RECEPTORY PRZESTRZENNE

- OCZY, USZY, NOS

By zrozumieć człowieka trzeba wiedzieć jak skonstruowany jest jego system receptorów i jak kultura modyfikuje odbierane przez nie informacje.

2 kategorie aparatu sensorycznego człowieka:

1.      Receptory przestrzenne badające przedmioty odległe – oczy, uszy i nos.

2.      Receptore bezpośrednie badające świat przyległy – dotyk.

Skóra jest jednocześnie receptorem  przestrzennym i bezpośrednim – oprócz bezpośredniego dotyku odczuwa także np. zmiany temperatur.

Przestrzeń wzrokowa i słuchowa.

Nie da się obliczyć informacji odbieranych przez oczy (w przeciwieństwie do informacji docierających uszami).
- Nerw wzrokowy zwiera 18 razy wiecej neuronów niż nerw ślimakowy.
- Oczy są przeciętie 1000 razy bardziej efektywne niż uszy w odbiorze informacji.
- W rozmowie na dystansie 6 m słuch działa sprawnie, 30 m – zniekształca.
- Podczas rozmowy czytelność jest możliwa na dystansie 90 m, ale jako takie zrozumienie i odbieranie informacji nawet na 1600 m.

Anglicy są bardzo wrażliwi na akustykę. Istnieje zależność między przestrzenią wizualną a dźwiękową – znacznie wolniej się nam czyta w głośnych pomieszczeniach.

Wzorce percepcyjne – co pomijać, na co zwracać uwagę w odbieraniu informacji. Ustalane są przez kulturę w jakiej się rodzimy i utrwalane na całe życie.

Przestrzeń węchowa.

Amerykanie są kulturowo niedorozwinięci, jeśli chodzi o posługiwanie się aparatem węchowym. J
Używanie dezodorantów i tłumienie woni w miejscach publicznych sprawia, że otoczenie staje się jednostajne i bezzapachowe. Przytępia to również, ponieważ zapach wywołuje najgłębsze wspomnienia.

Węch działa najlepiej w środowisku gęstym (np. woda). Dzięki niemu można wyczuć osobnika, oraz to w jakim jest stanie, np. czy samica jest w okresie godowym (związek między egzo – i endokrynologią). Węch to zmysł chemiczny. Systemy chemicznej informacji w organizmie są doskonałe –zapewnieją prawidłowe funkcjonowanie w rozmaitych okolicznościach.
Booner wykazał, że ameby w społecznych skupiskach śluzowców są rozmieszczone równomiernie dzięki gazom przez nie wydzielanych, które blokują nadmierną koncentrację.

Renifery wydzielają specyficzny zapach z gruczołów kopytnych gdy coś je wystraszy – tym dają sygnał do ucieczki innym, oddalonym stadom.

Powonienie u ludzi.
Amerykanie ujednolicili zapach miast, nie toleruja intesywnych perfum charakterystycznych np. dla ludności śródziemnomorskiej. Miasta europejskie pachną chlebem, rybami, kafejkami etc. (chociaż i tak już coraz rzadziej).

V PERCEPCJA PRZESTRZENI: RECEPTORY BEZPOŚREDNIE ...