Materiał wybuchowy – jednorodne związki chemiczne lub ich mieszaniny, które pod wpływem czynników zewnętrznych, jak uderzenie, tarcie lub zapalenie, ulegają gwałtownej przemianie chemicznej, wydzielając wielkie ilości gazów o wysokiej temperaturze. Ta gwałtowna przemiana polega najczęściej na gwałtownym połączeniu się składników materiału wybuchowego z tlenem.
Właściwości MW: wielka prędkość przebiegu reakcji, egzotermiczność reakcji chemicznej, tworzenie się dużej ilości par lub gazów.
Wybuch – gwałtowna zmiana stanu równowagi układu przebiegająca z wytworzeniem pracy mechanicznej, efektem dźwiękowym i świetlnym.
Wybuch fizyczny (eksplozja) – nie zachodzą żadne reakcje chemiczne następuje tylko gwałtowna fizyczna zmiana równowagi układu. Źródłem może być energia elektryczna, kinetyczna, cieplna.
Wybuch chemiczny (wybuch właściwy) – gwałtownie przebiegająca reakcja chemiczna powodująca przemianę (rozkład lub spalanie) niektórych substancji lub ich mieszanin z wydzieleniem dużej ilości gazów lub par, wykonaniem pracy mechanicznej i efektem dźwiękowym oraz świetlnym.
Rodzaje rozkładu MW: detonacja, eksplozja deflagracja, spłon.
Detonacja – szybka reakcja rozkładu MW przebiegająca z prędkością 1000-9000 m/s, której towarzyszy bardzo silny huk oraz silne działanie kruszące i burzące skierowane we wszystkie strony. Prędkość detonacji jest wartością stałą zależną od energii pobudzenia, średnicy naboi i gęstości MW. Detonacja nie zależy od temperatury i ciśnienia zewnętrznego, rozprzestrzenia się ze stałą prędkością i amplitudą. Istotą detonacji jest spalanie warstwowe MW i przekazywanie od warstwy do warstwy uderzeniowej fali ściskania z prędkością ponaddźwiękową.
Eksplozja (wybuch) – rozkład MW przebiegający z prędkością 300-1000 m/s. Jest charakterystycznym rozkładem wolno działającego materiału wybuchowego miotającego, np. prochu górniczego. Rozkład wybuchowy jest zdolny do wykonania pracy mechanicznej jeśli MW jest umieszczony w przestrzeni zamkniętej (w otworze strzałowym). Zjawisku towarzyszy efekt dźwiękowy.
Deflagracja – spalanie się MW, połączone z lekkim sykiem i szmerem. Prędkość rozkładu od kilku do kilkunastu metrów na sekundę. Nie daje żadnej pracy mechanicznej. Powolny i egzotermiczny rozkład MW bez konieczności doprowadzania tlenu do MW. Następuje szybkie spalanie się MW bez fali detonacyjnej w MW. Deflagracja powoduje obfite wydzielanie się trujących gazów (NO i NO2, CO), opóźnienie odstrzału (do 10 s na jeden nabój) i wyrzucenie przybitki. Przyczyną deflagracji może być przedostanie się pyłu węglowego do naboju lub jego występowanie pomiędzy dwoma nabojami przy nieprawidłowym ładowaniu otworu strzałowego. Deflagracji można zapobiec poprzez dokładne usuwanie zwiercin z otworu strzałowego, prawidłowe ładowanie naboi do otworów i stosowanie inicjacji przedniej.
Spłon – rozkład MW połączony z sykiem i gwizdem, prędkość rozkładu kilkadziesiąt m/s nie daje użytecznej pracy mechanicznej. Przyczyny takie jak przy deflagracji.
Różnica pomiędzy falą uderzeniową a falą detonacyjną: fala uderzeniowa po przebiegnięciu w środowisku wskutek nieodwracalnej straty energii przechodzi w zwykłą falę dźwiękową, natomiast fala detonacyjna to fala uderzeniowa, która rozprzestrzenia się w ładunku MW. Energia fali uderzeniowej uzupełniana jest energią rozkładu chemicznego MW, dzięki czemu fala detonacyjna może przebiegać ze stałą prędkością, charakterystyczną dla danego MW i danych warunków. Fala detonacyjna po wyjściu z MW wywołuje falę uderzeniową.
Fala uderzeniowa – cienka warstwa, w której następuje gwałtowny wzrost ciśnienia gazu, rozchodząca się szybciej niż dźwięk. Fale uderzeniowe powstają podczas silnego wybuchu, ruchu ciała z prędkością ponaddźwiękową. Powoduje trwałe zaburzenie środowiska, gdyż cząstki jego nie powracają do poprzedniego stanu równowagi. Fale te przenoszą duże ilości energii, a przejście fali uderzeniowej powoduje skokowy wzrost ciśnienia, temperatury i gęstości.
Fala detonacyjna – w MW nie zanika, gdyż warstwy MW znajdujące się w strefie działania fali detonacyjnej, zostają ściśnięte i zaczynają szybko reagować, zmieniając się w produkty wybuchu detonacyjnego, skutkiem czego dostarczają energii dla wyrównania strat energii fali detonacyjnej. Fala detonacyjna to ruch fali uderzeniowej związany z ruchem reakcji chemicznej i wytworzonych gazów.
Prędkość detonacji – determinuje wartość ciśnienia detonacji, które powstaje w samym czole fali i gazów wybuchowych postrzałowych oraz determinuje czas działania tych ciśnień na ośrodek. Prędkość detonacji dla danego MW jest wartością stałą i zależy od gęstości, średnicy ładunku oraz zamknięcia w otworze strzałowym. Zależność prędkości detonacji od gęstości MW jest różna dla związków chemicznych i mieszanin.
Ciśnienie detonacji – związane jest z rozkładem MW i może wynosić od 1,28 –20,45 GPa. Ciśnienie samych gazów nie przekracza 10GPa. Ciśnienie detonacji niszczy strukturę skały, a produkty detonacji wykorzystują ten stan, rozsadzają powstałe szczeliny i pęknięcia i tworzą własne.
Sposoby określania prędkości detonacji: Pomiar prędkości detonacji polega na wyznaczeniu wartości prędkości średniej lub maksymalnej, przebiegu tego procesu. Prędkość detonacji osiąga wartość od 900 do 8000 m/s dla różnych MW. Metody te można podzielić na dwie grupy: 1) umożliwiające wyznaczenie prędkości w każdym punkcie badanego ładunku, 2) umożliwiające pomiar średniej prędkości detonacji na długości ładunku MW. W praktyce stosowana jest metoda Dautriche’a, nie wymagająca aparatury pomiarowej i mająca zastosowanie w warunkach polowych, metoda fotograficzna i metoda oscylograficzna.
Prędkości detonacji – zależności: Prędkość detonacji jest jedną z najistotniejszych cech MW, gdyż prędkość związana jest ze sposobem przekazywania energii wybuchu do ośrodka. Prędkość determinuje wartość ciśnienia detonacji i gazów wybuchowych (postrzałowych) oraz czas działania tych ciśnień na ośrodek. Prędkość detonacji zależy od własności fizycznych (stan, wielkość kryształów) i chemicznych MW (domieszki) i jest wielkością stałą, indywidualną, zależną od gęstości, średnicy ładunku oraz zamknięcia w otworze strzałowym. Zależność prędkości detonacji od gęstości MW jest różna dla związków chemicznych i mieszanin. Można tu wyróżnić trzy charakterystyczne punkty: dolna graniczna gęstość, poniżej której MW nie jest zdolny do detonacji, gęstość krytyczna, przy której prędkość detonacji jest największa, górna gęstość graniczna, powyżej której MW już nie detonuje.
Gęstość MW – stosunek masy MW do jego objętości.
Dolna gęstość graniczna – poniżej, której MW nie jest zdolny do detonacji.
Gęstość krytyczna – największa prędkość detonacji. Jest to gęstość maksymalna, przy której rozkład wybuchowy w ładunkach o określonej średnicy jest jeszcze możliwy. Po przekroczeniu gęstości krytycznej rozkład wybuchowy MW może zaniknąć, powodując niewypał. Gęstość krytyczna zależy od stanu fizycznego, składu, stopnia rozdrobnienia i wilgotności MW oraz od średnicy ładunku.
Górna gęstość graniczna – powyżej tej gęstości MW nie jest zdolny do detonacji.
Krytyczna średnica detonacji ładunku jest to średnica, poniżej której rozprzestrzenianie się detonacji w ładunku MW staje się niemożliwe. Średnica ta zależy od stanu fizycznego MW (gęstości, wilgotności, skłonności do twardnienia, porowatości i innych) i fizykomechanicznych charakterystyk ośrodka, w którym odstrzeliwuje się ładunek.
Średnica graniczna ładunku – jest to średnica powyżej której prędkość detonacji jest stała.
Sposoby określania skuteczności MW: Skuteczność MW związana jest z 2 parametrami fizycznymi wybuchu: ciśnieniem detonacji i ciśnieniem gazów powybuchowych. Metody określania skuteczności MW: wahadło balistyczne, blok Trauzla, metoda zabiorowa.
Zdolność przenoszenia detonacji, jest to zjawisko inicjowania przemiany wybuchowej ładunku biernego oddzielonym od ładunku czynnego przegrodą. Zdolność przenoszenia detonacji jest określona max odległością ładunku czynnego od biernego. Miarą przenoszenia detonacji jest najmniejsza odległość wyrażona w cm.
Efekt kanałowy – specyficzny wpływ przestrzeni (kanału) zawartej między ściankami otworu strzałowego i ładunkiem prowadzący do zaniku detonacji lub przechodzenia w deflagrację. Powstaje, gdy ładunek MW jest nieprawidłowo załadowany, tzn. jeśli jego średnica jest mniejsza od średnicy otworu strzałowego.
Bilans tlenowy (-, 0, +), określa stopień utlenienia składników lub pierwiastków wchodzących w skład MW. Określa nadmiar lub niedomiar tlenu w procentach pozostały po całkowitym utlenieniu węgla, wodoru i innych pierwiastków zawartych w 100g MW na CO2, H2O z uwzględnieniem N.
Bilans zerowy – zrównoważony, jest wówczas gdy produktami rozkładu są CO2, H2O i N2.
Bilans dodatni – ilość tlenu w MW przekracza zapotrzebowanie na całkowite utlenienie składników palnych. W tym przypadku w produktach wybuchu są znaczne ilości tlenku azotu.
Bilans ujemny – ilość tlenu zawarta w MW jest niewystarczająca do całkowitego utlenienia składników palnych. Powstają większe ilości CO i dodatkowo produkty detonacji, które przedostają się do wyrobiska po urobieniu skały, „wychwytują” tlen z atmosfery, utleniają się do CO2 co może spowodować zapalenie się pyłu węglowego i metanu.
Ciepło detonacji (wybuchu) MW – ilość ciepła (w J/kg lub kcal/kg), jaka wydziela się podczas przemiany wybuchowej 1 kg MW. Ciepło detonacji jest więc miernikiem jego energii potencjalnej, gdyż im więcej ciepła się wydziela przy wybuchu, tym wyższa jest zdolność pracy MW. Ciepło wybuchu może być obliczone teoretycznie lub oznaczone doświadczalnie w bombie kalorymetrycznej.
Według prawa Hessa ciepło wybuchu zależy od początkowego i końcowego stanu układu, a nie zależy od stanów przejściowych. Wprowadzając oznaczenia: stan 1 - substancje wyjściowe, z których tworzony jest MW, stan 2 - MW, stan 3 - gazy odstrzałowe, to stan 1 określany jest jako początkowy, stan 3 końcowy a stan 2 jako pośredni. Ciepło jakie wydzieli się przy przejściu ze stanu 1 do 2 określane jest jako ciepło tworzenia MW ze składników podstawowych i określamy poprzez QMW. Ciepło wydzielające się przy przejściu ze stanu 2 do 3 nazywamy ciepłem wybuchu i oznaczamy poprzez Q. Ciepło wydzielające się przy przejściu ze stanu 1 do 3 nazywamy ciepłem produktów wybuchu (gazów odstrzałowych) lub ciepłem spalania i oznaczamy poprzez Qp.
Temperatura wybuchu – maksymalna temperatura, do której ogrzewają się podczas wybuchu produkty rozkładu MW. Temperatura wybuchu jest wprost proporcjonalna do ciepła wybuchu i odwrotnie proporcjonalna do pojemności cieplnej produktów wybuchu. Znajomość temperatury wybuchu jest ważna przy decydowaniu o możliwości stosowania danego MW w środowisku wybuchowym (metan, pył węglowy i in.). Im niższa jest temperatura wybuchu, tym bezpieczniejsze jest stosowanie MW w górnictwie podziemnym. Bezpośrednie określenie temperatury wybuchu jest bardzo trudne ze względu na krótkotrwałość zjawiska wybuchu i wysoką jego temperaturę. Sposobem jej określania jest metoda porównawcza widma płomienia wybuchu i widma światła o znanej temperaturze.
Wrażliwość MW - podatność z jaką MW wybucha pod wpływem bodźców zewnętrznych. Mierzy się najmniejszą ilość energii wywołującą przemianę wybuchową.
Rodzaje bodźców: termiczne – nagrzewanie lub bezpośrednie działanie płomienia lub iskry (lont prochowy), mechaniczne – uderzenie, ukłucie, przebicie, tarcie, elektryczne – wyładowanie elektryczne lub podgrzewanie drutem oporowym, wybuchowe – działanie fali detonacyjnej lub fali uderzeniowej innego MW
Zabiór – jest to określona część calizny urobiona czy to za pomocą kombajnu czy przy pomocy robót strzałowych. Rozróżnia się dwa pojęcia zabioru: liniowy, to najkrótsza odległość powierzchni przodku od ładunku MW (prostopadła),; przestrzenny, jest to część calizny która podlega działaniu MW. Zabiór ten będzie tym większy im więcej będzie odsłoniętych płaszczyzn calizny.
Włom – odstrzelenie za pomocą kilku ładunków MW części calizny w celu stworzenia dodatkowych odsłonięć płaszczyzny i ułatwienia działania dalszych ładunków, których zadaniem jest oberwanie i rozkruszenie reszty skały na głębokość włomu.
Płaszczyzna odsłonięcia – powierzchnia calizny powstała po odstrzale bądź wykonaniu wrębu, od której prowadzi się dalej drążenie wyrobiska.
Rodzaje włomów: Włomy klinowe. Stosuje się je w skalach o wyraźnych płaszczyznach uwarstwienia. W zależności od usytuowania tych płaszczyzn względem czoła przodku rozróżnia się kilka odmian włomów klinowych. Włom piramidalny otrzymuje się przez odpalenie czterech otworów wywierconych zbieżnie w środkowej części przodku. Stosuje się go w skałach jednolitych o dużej zwięzłości bez wyraźnego uławicenia. Włom stożkowy ma kształt stożka, którego oś pokrywa się z osią chodnika, a podstawa leży w płaszczyźnie czoła przodku. Wykonuje się go za pomocą 6 do 8 otworów strzałowych, odwierconych zbieżnie ku środkowi. Stosuje się go w takich samych warunkach jak włom piramidalny. Włom wachlarzowy stosuje się wówczas, gdy skała jest uwarstwiona oraz gdy jedna z warstw ma mniejszą wytrzymałość np. cienki pokład węgla. Otwory włomowe zakłada się w tej właśnie warstwie. Może być poziomy lub skośny, może być wykonany pod stropem, w środku lub przy spągu chodnika, zależnie od nachylenia i położenia warstwy nadającej się do tego celu. Włom szczelinowy — pionowy lub poziomy wykonuje się przez odwiercenie szeregu otworów usytuowanych w linii prostej, z których co drugi załadowuje się materiałem wybuchowym. Odległość między otworami 5 do 20 cm, zależnie od własności skał. Można go stosować w skałach jednolitych bez uławicenia.
Ładunki MW: mogą być wewnętrzne, czyli umieszczone wewnątrz calizny skalnej oraz zewnętrzne, czyli przyłożone do powierzchni skały. Ładunki wewnętrzne mogą być: kolumnowe, skupione, rozłożone, z pustą przestrzenią lub członowe. Ładunek kolumnowy (wydłużony) jest to” ładunek umieszczony w otworze strzałowym. Z uwagi na przestrzeń, jaka w tych otworach może być wypełniona MW, ładunki te mają kształt wydłużony i cylindryczny. Ładunek wewnętrzny skupiony ma stosunek szerokości do długości ładunku wynoszący zazwyczaj 1:2. Stosuje się go przeważnie w robotach kamiennych lub w górnictwie odkrywkowym. Ładunek wewnętrzny z pustą przestrzenią charakteryzuje się tym, że w otworze między końcem ładunku od wylotu otworu a końcem przybitki pozostawia się przestrzeń pustą. Ładunek rozłożony polega na tym, że w jednym otworze zakłada się więcej niż jeden ładunek MW. Ładunek członowy stosowany bywa w długich otworach strzałowych. Ładunki zewnętrzne są to ładunki nakładane, podkładane lub przykładane do calizny skalnej albo do elementów górniczych, które trzeba usunąć (np. zaciśnięta obudowa). Ładunki zewnętrzne również wymagają przykrycia materiałem przybitkowym.
Nabój udarowy – nabój materiału wybuchowego zaopatrzony w spłonkę z lontem lub zapalnik najczęściej elektryczny którego zadaniem jest przeniesienie detonacji na dalsze naboje ładunku MW w komorze.
Inicjacja przednia - inicjowanie ładunku MW w otworze strzałowym za pomocą naboju udarowego, który jest ostatnim nabojem ładunku, przy przybitce.
Inicjacja pośrednia - inicjowanie ładunku MW w otworze strzałowym za pomocą naboju udarowego, umieszczonego między pierwszym a ostatnim nabojem kolumny ładunku.
Inicjacja tylna - inicjowanie ładunku MW w otworze strzałowym za pomocą naboju udarowego umieszczonego na dnie otworu.
Sposoby inicjacji ładunków MW: Inicjacja przednia , Inicjacja pośrednia, Inicjacja tylna.
Przybitka - materiał niepalny (najczęściej glina, piasek, woda), którym po umieszczeniu w otworze ładunku MW wypełnia się resztę otworu strzałowego. Otwory strzałowe po umieszczeniu w nich środków strzałowych powinny być wypełnione przybitką do wylotu otworu. Zadaniem przybitki jest izolowanie atmosfery przodku od płomienia powstające go przy wybuchu oraz zamknięcie przestrzeni, w której umieszczono MW, co wpływa w znacznym stopniu na efekty działania MW w zakresie urabiania calizny. Do przybitki otworów strzałowych (w polach metanowych i niemetanowych) mogą być stosowane następujące materiały niepalne: glina z piaskiem, glina, piasek, woda. Przy wykonywaniu przybitki otworów strzałowych należy zachować następujące warunki: długość przybitki nie może być mniejsza niż 30 cm, w otworach strzałowych głębokości do 1,5 m: ładunek MW w otworze strzałowym nie może zajmować więcej niż połowę długości otworu przy stosowaniu MW węglowych i powietrznych, ładunek MW w otworze strzałowym nie może zajmować więcej niż 2/3 długości otworu przy stosowaniu MW powietrznych specjalnych, w otworach głębokości powyżej 1,5 m ładunek MW nie może zajmować więcej niż 2/3 długości otworu.
Współczynnik załadowania - stosunek masy ładunku do objętości komory. Dla średnicy otworu: 32-36 mm wynosi 0,6-0,7, 45 mm wynosi 0,45-0,5.
Podział MW ze względu na użytkownika - dzielą się na wojskowe i górnicze.
Ze względu na stan skupienia wyróżniamy MW: stałe, najbardziej rozpowszechnione i najczęściej stosowane z uwagi na poręczność ich stanu. Materiały te mogą mieć konsystencje zwięzłą (odlew, krystaliczną, sprasowaną), półplastyczną, plastyczną i sypką (proszkowe, granulowane) oraz żelową. płynne, jako zawiesinowe i emulsyjne. Stan ten najczęściej jest kłopotliwy w użyciu MW, dlatego stosuje się szereg sposobów doprowadzenia takich materiałów w stan stały lub plastyczny albo też nasycanie nimi ciał stałych, obojętnych, np. ziemia okrzemkowa, lub ciał biorących udział w wybuchu np. trociny, węgiel drzewny, bądź poprzez żelatynowanie nimi innych MW stałych. gazowe – z uwagi na względy poręczności w technice strzałowej nie są stosowane.
Podział ze względu na prędkość wybuchu: Ze względu na prędkość wybuchu (siły działania) MW dzielimy na: wolno działające (miotające), których prędkość wybuchu wynosi poniżej 1000 m/s (saletra strzelnicza, prochy górnicze i bezdymne); szybko działające, detonujące (kruszące, bryzantyczne) z prędkością powyżej 1000 m/s. Kruszące mogą być o normalnej, zwiększonej i zmniejszonej sile działania.
Ze względu na zastosowanie wyróżniamy MW: 1) inicjowane, służące do wykonania zasadniczej pracy mechanicznej, 2) inicjujące, stosowane w spłonkach i zapalnikach służące do zapoczątkowania detonacji w materiałach inicjowanych. Materiały te dzielą się na dwie podgrupy: a) pierwotne, specjalnie wrażliwe na bodźce proste, elementarne (ogień, ukłucie, nagrzewanie). B) wtórne, mniej lub mało wrażliwe na bodźce proste niż pierwotne lecz bardziej skuteczne. Zadaniem ich jest przejąć i wzmocnić wybuch oraz przekazać go MW inicjowanemu.
Klasyfikacja MW według składu chemicznego: 1) związki chemiczne wybuchowe jak: a) nitrozwiązki – mają bezpośrednie wiązanie atomu węgla z grupą nitrową (nitrotoluen, dwunitrotoluen, trójnitrotoluen); b) nitroaminy – mające grupę nitrową związana bezpośrednio z atomem azotu grupy aminowej (tetryl, heksogen); c) estry kwasu azotowego i alkoholi – są to produkty nitrowania alkoholi mieszanina stężonego kwasów azotowego i siarkowego (nitrogliceryna, nitroglikol, pentryt); d) pochodne kwasu chlorowego i nadchlorowego; e) pochodne kwasu azotowodorowego – są połączeniami kwasu azotowego z węglowodanami np. z celulozą (bawełna strzelnicza, koliodionowa – nitroceluloza); f) inne związki wybuchowe (sole kwasu piorunowego, acetylenu, tetrazenu itp) 2) mieszaniny wybuchowe: a) mieszaniny, w których co najmniej jeden składnik jest wybuchowy, b) mieszaniny, w których jeden składnik jest niewybuchowy.
Górnicze MW: Posiadają swoją odrębną klasyfikację. Oparta jest o kryterium bezpieczeństwa MW względem zagrożenia metanowego oraz zagrożenia pyłowego. Powinny być odporne na działanie wody. Muszą mieć odpowiedni skład gazów postrzałowych, być odporne termicznie, odporne na zapalenie lontem prochowym oraz odporne na działanie czynników mechanicznych.
Podział górniczych MW: skalne (kolor opakowania - czerwony), węglowe. (kolor opakowania – niebieski lub czarny), metanowe (powietrzne). (kolor opakowania - kremowy), metanowe specjalne (powietrzne specjalne). (kolor opakowania – kremowy z dwoma czarnymi paskami)
MW inicjujące: Materiały inicjujące stosuje się zarówno w postaci związków chemicznych, jak również w postaci mieszanin tych związków z innymi MW lub substancjami niewybuchowymi. Z uwagi na własności i zastosowanie, materiały wybuchowe inicjujące dzieli się na dwie grupy: pierwotne - specjalnie wrażliwe na bodźce elementarne. Do tych materiałów zaliczamy: piorunian rtęci, azydek ołowiu, teneres, tetrazen, wtórne - maja za zadanie przejąć i wzmocnić wybuch oraz przekazać go MW inicjowanemu. W tej podgrupie wyróżniamy: trotyl, pentryt, heksogen, oktogen, tetryl.
MW inicjujące pierwotne: Piorunian rtęci (rtęć piorunująca) Hg(CNO)2 - jest substancją krystaliczną, bardzo wrażliwą na wszystkie bodźce zewnętrzne. Wybucha od zadrapania słomką lub uderzenia ziarenkiem piasku. Jest niehigroskopijny, jednakże w obecności wody (30%) nie reaguje na iskrę i uderzenia. Po wyschnięciu powracają własności wybuchowe. Z wymienionych względów przechowuje się go w wodzie. Piorunian rtęci jest silnie trujący, o słodkawym smaku. Jego wadą jest łatwość reagowania z glinem, cynkiem i miedzią, przy czym uzyskane związki są bardzo wrażliwe na wstrząsy. Azydek ołowiu Pb(N3)2 - posiada 5-10 razy większą zdolność inicjowania niż piorunian rtęci, jest natomiast 3-krotnie mniej wrażliwy na uderzenia i płomień. Reaguje z miedzią i mosiądzem. Stosowany jest powszechnie jako składnik ładunku pierwotnego w spłonkach. Teneres C6H(NO2)3PbO2 - trójnitrorezorcynian ołowiu - mało wrażliwy na uderzenie, natomiast na płomień wrażliwość jest większa od azydku ołowiu. Stosowany jako składnik uczulający i podnoszący odporność na wodę w ładunkach pierwotnych spłonek. Tetrazen C2H8ON10 - guanylonitroaminoguanylotetrazen - cechuje większa niż piorunianu rtęci wrażliwość na nakłucie, ale znacznie mniejsza zdolność inicjowania. Jest stosowany jako główny składnik mas inicjowanych przez nakłucie i uderzenie (amunicja i inne środki), najczęściej z azydkiem ołowiu.
MW inicjujące wtórne: ...
pitol23